Roman Wołoszyński
ur. 17.01.1928 r. w Grodzisku na Wileńszczyźnie, zm. 2.06.1966 we Wrocławiu – polonista, edytor, krytyk teatralny, kierownik literacki teatru.
| Imię i nazwisko | Roman Wołoszyński |
| Data i miejsce urodzenia | 17.01.1928, Grodzisk |
| Data i miejsce śmierci | 2.06.1966, Wrocław |
| Zawód | polonista, edytor, krytyk teatralny, kierownik literacki teatru |
Roman Wołoszyński był synem Jakuba, leśniczego i Marii z Majewskich. Na początku II wojny światowej stracił rodziców i rozpoczął tułaczkę okupacyjną. Pracował jako młodociany robotnik w przedsiębiorstwach budowlanych, plantacjach tytoniowych oraz warsztatach samochodowych. W 1943 r. został wywieziony na roboty do Niemiec, ale z powodu choroby został zwolniony i do końca wojny ukrywał się w okolicach Zakopanego.
Po zakończeniu wojny trafił do Katowic i tu uzupełnił wykształcenie na semestralnym kursie gimnazjalnym. W latach 1946/1947 uczestniczył we wstępnym roku studiów przy Uniwersytecie i Politechnice we Wrocławiu. Potem od 1947 r. studiował polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie był uczniem Tadeusza Mikulskiego. W czasie studiów zaangażował się w pracę społeczną w Związku Młodzieży Demokratycznej oraz Związku Akademickim Młodzieży Polskiej. Studia ukończył w 1952 r., obronił pracę magisterską Postawa ideowa Ignacego Krasickiego po roku 1780. Praca ta już w 1953 r. została wydana drukiem. Pracę zawodową rozpoczął jako stypendysta, a następnie asystent biblioteczny w Bibliotece Zakładu Narodowego im Ossolińskich we Wrocławiu. Był jednym z najzdolniejszych uczniów prof. Tadeusza Mikulskiego i od 1953 r. rozpoczął pracę w utworzonej przez niego Pracowni Historii Literatury Oświecenia Instytutu Badań Literackich. R.W. brał udział w pracach nad zbiorowym wydaniem pism Ignacego Krasickiego, a potem samodzielnie przygotowywał edycje poszczególnych jego dzieł. Ostatnia rozprawa, studium Ignacy Krasicki a myśl Oświecenia, była podstawą przewodu doktorskiego ukończonego w czerwcu 1964 r. w Uniwersytecie Wrocławskim. R.W. zawarł w niej rozległą panoramę myśli filozoficznej polskiego Oświecenia, skonfrontowanego z Oświeceniem europejskim, oglądaną przez pryzmat dzieł Krasickiego. Studium wysoko ocenione przez recenzentów i rekomendowane do druku nie zadowoliło autora i rozpoczął przeredagowywanie i uzupełnianie tekstu. Pracę przerwała choroba i rozprawa nie zdążyła ukazać się drukiem za życia R.W. Wydano ją dopiero w 1970 r. pt. Ignacy Krasicki. Utopia i rzeczywistość, dzięki współpracownikom z redakcji serii „Studia z okresu Oświecenia” oraz żonie autora Zofii Wołoszańskiej.
Poza twórczością Krasickiego R.W. interesował się także teatrem epoki Oświecenia. W 1969 r. dokonał wyboru tekstów, które posłużyły do stworzenia montażu scenicznego Pan Bogusławski.
R.W. pasjonował nie tylko teatr dawny, ale i współczesny. Szybko związał się życiem teatralnym Wrocławia i Dolnego Śląska. Od 1954 r. w prasie wrocławskiej ukazywały się jego recenzje teatralne. Pisał do „Gazety Robotniczej” (tygodniowy dodatek „Sprawy i Ludzie”), potem do tygodnika „Nowe Sygnały” (w latach 1956-1957) i do tygodnika „Odra” (w latach 1958-1960). Z dwoma ostatnimi pismami związany był jako członek redakcji i grupy twórczej, która powołała do życia te czasopisma. Józef Kelera tak scharakteryzował działalność krytyczno-teatralną R.W.:
Krytyk-pedagog – o tej roli przyjętej pamiętał zawsze – był jednak także , i z temperamentu, i z faktycznej konieczności, bardzo ostro walczącym polemistą. […] Z wielu jednak sądów krytycznych tego czasu, raczej doraźnych, wystąpienia Wołoszyńskiego wyróżniały się przede wszystkim całościowym widzeniem problematyki kulturowej i jej spraw kluczowych. Widzeniem tak przenikliwym, że wiele obserwacji i refleksji Wołoszyńskiego sprzed lat dwudziestu zachowuje nadal trwały walor – w innej przecież konfiguracji i wobec nowych sił i zjawisk działających dzisiaj w kulturze. [Kelera J., Romana Wołoszyńskiego pasje teatralne, w: R. Wołoszyński, W trosce o teatr. Szkice o teatrach wrocławskich, 1954-1966, wybór i oprac. Z. Wołoszyńska, Wrocław i in. 1978, s. 7].
Z pracą krytyka teatralnego R.W. rozstał się w 1960 r. z różnych przyczyn. Jedną było zlikwidowanie tygodnika „Odra”, drugą propozycja dołączenia do zespołu Państwowych Teatrów Dramatycznych (PTD) we Wrocławiu. Propozycję tę przyjął i od 1961 r. współpracował z PTD jako kierownik literacki. Miał swój udział w zmianie kierowniczej ekipy PTD i przekonał władze do powierzenia dyrekcji Teatru Polskiego znakomitemu reżyserowi Zygmuntowi Hübnerowi. Józef Kelera tak pisał o współpracy R.W. z Hübnerem:
Przy Hübnerze został oczywiście kierownikiem literackim. Tworzyli tandem rozumiejący się znakomicie. Miał więc nareszcie okazję współdziałać w kształtowaniu takiego teatru, jaki od dawna pragnął we Wrocławiu oglądać. Teatru żywego, ambitnego, atrakcyjnego i współczesnego, rozsądnie kształcącego gust i wrażliwość widowni, skłaniającego do myślenia, lecz dalekiego od ponuractwa. Obaj z Hübnerem uczynili dla rekonstrukcji stylu pracy dwu scen wrocławskich tyle, ile było możliwe w ciągu jednego roku […] Ten energiczny i bardzo mądrze działający tandem rozpadł się, niestety, po upływie jednego sezonu: o rezygnacji Hübnera zadecydowała przede wszystkim katastrofalna w tym czasie sytuacja ekonomiczna wrocławskich teatrów. [Kelera J., Romana Wołoszyńskiego pasje teatralne, w: R. Wołoszyński, W trosce o teatr. Szkice o teatrach wrocławskich, 1954-1966, wybór i oprac. Z. Wołoszyńska, Wrocław i in. 1978, s. 15].
Z inicjatywy R.W. i dyrektora Hübnera stworzono Festiwal Polskich Sztuk Współczesnych, który później przez wiele lat organizowany był we Wrocławiu.
Po rezygnacji Hübnera R.W. nadal był kierownikiem literackim Teatru Polskiego we Wrocławiu (za dyrekcji Marii Straszewskiej) i walnie przyczynił się do pozyskania pary znakomitych reżyserów – Krystyny Skuszanki i Jerzego Krasowskiego. Objęli oni kierownictwo Teatru Polskiego w 1965 roku. Pierwszy sezon ich dyrekcji przypadł na ostatnie miesiące życia R.W., który zmarł po ciężkiej chorobie w wieku 38 lat.
Żoną R.W. była (od 1955 r.) Zofia Zahrajówna (1930-2006), historyk literatury i teatru polskiego oświecenia, uczennica Tadeusza Mikulskiego i Jana Kotta. Mieli syna Grzegorza.
Bibliografia podmiotowa
Wołoszyński R., Postawa ideowa Ignacego Krasickiego po roku 1780, Wrocław 1953.
Wołoszyński R., Ignacy Krasicki. Utopia i rzeczywistość, Wrocław 1971.
Wołoszyński R., W trosce o teatr. Szkice o teatrach wrocławskich, 1954-1966, wybór i oprac. Z. Wołoszyńska, Wrocław i in,. 1978.
Bibliografia przedmiotowa
Goliński Z., Roman Wołoszyński (17 stycznia 1928 – 2 czerwca 1966), „Pamiętnik Literacki” 1966, nr 4 (57), s. 713-717.
Kelera J., Romana Wołoszyńskiego pasje teatralne, [w:] R. Wołoszyński, W trosce o teatr. Szkice o teatrach wrocławskich, 1954-1966, wybór i oprac. Z. Wołoszyńska, Wrocław i in,. 1978, s. 5-17.
Klimowicz M., Zofia Wołoszyńska (22 lutego 1930 – 20 maja 2006), „Pamiętnik Literacki” 2007, z. 2, s. 255-257.
Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980, t. 2, Warszawa 1994.
https://encyklopediateatru.pl/osoby/52212/roman-woloszynski
Autor hasła
Barbara Maresz