Zygmunt Macutkiewicz

ur. w 1928 r. w zaścianku Popaska, w gminie Mickuny, na Wileńszczyźnie (obecnie Litwa), zm. w 2009 r. w Kędzierzynie-Koźlu – członek Armii Krajowej, pracownik budowlany.

Imię i nazwisko	Zygmunt Macutkiewicz
Data i miejsce urodzenia	1928, Popaska
Data i miejsce śmierci	2009, Kędzierzyn-Koźle
Zawód	pracownik budowlany

Rodzice: Stanisław (pracownik leśny) i Kazimiera zd. Jakszto, zajmowali się hodowlą i uprawa rolną. Zygmunt uczył się w szkole powszechnej w Ławaryszkach w rejonie wileńskim, gdzie mieszkał u swoich powinowatych. W czasie okupacji razem z bratem Czesławem był członkiem Armii Krajowej na Okręg Wileński. Odważnie brał udział we wszystkich akcjach partyzanckich, m.in. w wyzwalaniu Wilna. Zajmował się także agitacją antykomunistyczną, kolportował nielegalną prasę polską. Zgodnie z postanowieniem Rady Najwyższej ZSRR z 7 września 1940 r., wszystkim osobom przebywającym na terytorium ówczesnej Litwy narzucono obywatelstwo sowieckie, stosując wobec nich własne prawodawstwo karne. W 1947 r. Macutkiewicz wraz z bratem Czesławem (1929–2011) został aresztowany przez NKWD, następnie osądzony i skazany na kolonię karną. W dokumencie aresztowania napisano:

Macutkiewicz we wrześniu 1947 r. nawiązał przestępcze kontakty z uczestnikami podziemnej (nielegalnej) polskiej, antyradzieckiej organizacji, tzw. „Gwardii Białego Orła”, działającej na terenie powiatu wileńskiego, toczącej aktywną walkę przeciwko władzy radzieckiej. Macutkiewicz przechowywał u siebie w stodole automat systemu PP i 45 sztuk naboi do niego… [Dokument w posiadaniu rodziny Macutkiewicz].

Kolejny dokument informował o postanowieniu skazania. W Protokole nr 17 z Posiedzenia Nadzwyczajnego przy MSZ ZSSR napisano:

Oskarżonemu na podstawie art. 17-58-I „a” i 58– II Kodeksu Karnego RFSRR postanawia skazać Z. Macutkiewicza za udzielenie pomocy uczestnikom kontrrewolucyjnej organizacji powstańczej, na pięć lat izolacji w obozie pracy, zaliczając okres od 30.12.1947 r. [Maszynopis postanowienia aresztowania z dnia 8.01.1948 r. i protokół wyroku z dnia 15.05.1948 r. w posiadaniu rodziny Macutkiewicz].

Z. Macutkiwicz został wywieziony do łagrów Workuty na dalekiej Północy Rosji, w republice Komi. W latach 1938–1960 w okolicach Workuty znajdował się zespół kilkunastu obozów systemu Gułag. Szacuje, że w tego typu obozach uśmiercono ok. 60 milionów ludzi [A. Sołżenicyn, Archipelag Gułag 1918–1956, t.1-3, Poznań 2010 ]. W łagrach panowały nieludzkie, prymitywne warunki, wszystkie prace wykonywano ręcznie. Za każde nieposłuszeństwo karano bardzo surowo. Za to, że nie chciał donosić na brata, zostali oboje wtrąceni do karceru, cudem przeżyli. Brat Czesław wspomina:

Los chciał, że w pewnym okresie, jakimś cudem znaleźliśmy się razem w jednym obozie i przebywaliśmy przez pół roku razem. Oficer polityczny, gdy się dowiedział, że jesteśmy braćmi, wezwał Zygmunta do siebie i powiedział: „Masz z nami współpracować. Jeżeli twój brat popełni jakieś przestępstwo, np. zorganizuje ucieczkę lub strajk, musisz nam donieść. Jeżeli nie będziesz z nami współpracował, to ciebie osadzimy i wsadzimy na dalsze lata… Nadamy ci pseudonim i będziesz obserwować nie tylko brata, ale i innych (…)”. Brat odmówił (…). Posadzili nas do karceru. I tak siedzieliśmy w tym zimnym, betonowym karcerze, zziębnięci, przytuleni do siebie i modliliśmy się. A gdy już nie mogliśmy, gdy duch upadł, powtarzaliśmy słowa wieszcza: Bóg wyrzekł słowo stań się, Bo i zgiń wyrzecze. Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze, Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona Obleją, jak Moskale Redutę Ordona - Karząc plemię zwycięzców zbrodniami zatrute, Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę. A. Mickiewicz, Reduta Ordona. [Cz. Macutkiewicz, Cześć jego pamięci...].

Po wyjściu z łagru Macutkiewicz trafił od razu na zsyłkę na Syberię, do Krasnojarskiego Kraju, gdzie w 1948 r. deportowano jego rodziców oraz małoletnią siostrę Fredzie. W latach 1953–1954 pracował tam bardzo ciężko przy wyrębie lasów. Do swoich ukochanych stron rodzinnych już nie wrócił, w 1956 r. ekspatriował się do nowej Polski, osiadł na Śląsku Opolskim w Kędzierzynie. Znalazł zatrudnienie w budownictwie, po ojcu przejął pasje pszczelarskie. Ożenił się z Leokadią, pochodzącą z Wileńszczyzny. W małżeństwie urodziło się dwóch synów – Marian i Wacław.

Pochowany na cmentarzu komunalnym w Kuźniczce, dzielnicy Kędzierzyna-Koźla.

Bibliografia przedmiotowa

Byczkowska I., Znad Wilii nad Odrę, Opole 2006.

Janik M, Dzieje Polaków na Syberji, Lwów 1928.

Kalczyńska M, Sybiracy w świecie dziś – pamięć o Kresach. Na przykładzie losów śląskich i wileńskich Sybiraków, [w:] Sybiracy i młodzież. Nowoczesne nauczanie tradycji ojczystych, red. H. Hudzio, Kraków, 2017, s. 233-251.

Łągry. Przewodnik encyklopedyczny, red. N. Ochotkina, A. Rogiński, Warszawa 1998.

Macutkiewicz Cz., Cześć jego pamięci, przemówienie w czasie uroczystości pogrzebowych, „Kwartalnik Stowarzyszenia Łagierników Żołnierzy AK”, kwiecień-czerwiec 2010, s. 73.

Polacy w ZSRR 1939-1942, oprac. M. Czapska, Warszawa 1991.

Polacy znad Willi, Niemna, Narwi i Buga w łagrach sowieckich w latach 1944–1947, „Zeszyty Historyczne” 1984, z. 67, s. 155-187.

Roguta D., Polacy z Wileńszczyzny w obozach sowieckich „saratowskiego szlaku” (1945–1949), Toruń 2003.

Sołżenicyn A., Archipelag Gułag 1918–1956, t.1-3, Poznań 2010.

Maszynopis postanowienia aresztowania z dnia 8.01.1948 r. i protokół wyroku z dnia 15.05.1948 r., w posiadaniu rodziny Macutkiewicz.

Autor hasła

Maria Kalczyńska