Związek Repatriantów Polskich ze Wschodu

W 1946 r. przymusowi przesiedleńcy Polscy z terenów wschodnich II Rzeczpospolitej, wcielonych do Związku Sowieckiego, podjęli próbę zorganizowania własnego stowarzyszenia, jakim miał być Związek Repatriantów Polskich ze Wschodu.

Zebranie założycielskie grupy inicjatywnej odbyło się 27 lutego 1946 r. w gmachu Zarządu Miejskiego we Wrocławiu przy ówczesnej ul. Podwale Świdnickie. Uczestniczyło w nim 15 osób: Jan Drobut – wiceprezydent miasta, Irena Musiałowiczowa – urzędnik, Tadeusz Kobryń – kontroler kolejowy, Juliusz Bełtowski – adwokat, Stanisław Sedlaczek – urzędnik elektrowni, inż. Tadeusz Załuski – rolnik, inż. Jan Dziewoński – dyrektor Wodociągów Miejskich, Tadeusz Blicharski – urzędnik państwowy, inż. Józef Rybicki – dyrektor Obwodowy, Edward Sucharda – rektor Politechniki, inż. Stefan Porembowicz, dr Stefan Dymianowski, dr Stanisław Bühn, dr Henryk Wrażej, inż. Maksymilian Kaczór. Przewodniczącym Związku wybrano Jana Dorbuta. Uchwalono też statut organizacji, której nadano nazwę: „Centralny Związek Repatriantów Polskich ze Wschodu”.

Zgodnie ze statutem miała to obyć organizacja skupiająca wszystkie podobne związki, samopomocowa w dziale gospodarczym, kulturalno-oświatowym i filantropijnym, z siedzibą we Wrocławiu, a terenem działania obejmująca całą Polskę. Związek stanowił osobę prawną, a okres jego działalności był nieograniczony. Głównymi celami stowarzyszenia było:

1. zrzeszenie wszystkich podobnych związków istniejących samodzielnie w powiatach i tworzenie nowych;
2. objęcie opieką wszystkich repatriantów polskich ze Wschodu, zrzeszonych i niezrzeszonych;
3. udzielanie pomocy finansowej i moralnej w dziedzinie gospodarczej i kulturalno-oświatowej dla wszystkich zrzeszonych repatriantów oraz reprezentowanie zrzeszonych związków;
4. współpraca z Rządem Rzeczplitej w dziale odbudowy gospodarczej i kulturalno-oświatowej Dolnego Śląska.

Zadania statutowe Stowarzyszenie miało realizować poprzez powołanie następujących organów:

1. Centralnego Biura Ewidencyjnego i Weryfikacyjnego wszystkich repatriantów polskich ze wschodu;
2. Referatu prawnego;
3. Referatu pomocy i opieki społecznej;
4. Referatu dla spraw gospodarczych i finansowych;
5. Referatu osiedleńczego współdziałający z Państwowym Urzędem Repatriacyjnym;
6. Referatu pracy;
7. Referatu przedsiębiorstw przemysłowo-handlowych i doraźnych imprez dochodowych;
8. Referatu odbudowy i pomocy gospodarczej rolnej;
9. Referatu majątkowo-mieszkaniowego;
10. Referatu dla spraw akcji przesiedleńczo ze wschodu;
11. Referatu organizacyjno-administracyjnego, jak również innych, powoływanych w razie zajścia takiej konieczności.

Władze Związku miały składać się z: Walnego Zgromadzenia, Zarządu, Komisji Rewizyjnej i Sądu Koleżeńskiego. Zarząd, wybierany na 3 lata, składał się z 9 osób: prezesa, dwóch wiceprezesów, dwóch dyrektorów, dwóch zastępców dyrektorów, dwóch sekretarzy, przy czym prezes i dwaj wiceprezesi pełnili swoje funkcje honorowo, zaś pozostali mieli otrzymywać honorarium według stawki uchwalonej przez Zarząd.

Proces rejestracji Związku udało się przeprowadzić na poziomie kilku starostw powiatowych na Dolnym Śląsku, lecz na szczeblu wojewódzkim sprawa utknęła. Próby rejestracji podejmowano 22 marca 1946 r. i 29 lipca 1946 r., gdy jako adres tymczasowej siedziby stowarzyszenia podano ul. Mazowiecka 17. Sprawę skierowano do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego celem zaopiniowana. Opinia wyrażona pismem z dnia 12 lutego 1947 r., była negatywna. Stwierdzono w niej, że Urząd Bezpieczeństwa jest przeciwny zarejestrowaniu Centralnego Związku Repatriantów Polskich ze Wschodu ponieważ w/w Związek reprezentuje separatyzm dzielnicowy. Mimo to wojewoda Piaskowski dnia 5 marca 1947 r. zwrócić się jeszcze do Ministerstwa Ziem Odzyskanych, prośbą o zajęcie stanowiska, Dnia 14 marca otrzymał odpowiedź negatywną, w której czytamy:

Zdaniem tut. Ministerstwa, z chwilą osiedlenia się na Ziemiach Odzyskanych, ludność ze wschodu przestała być repatriantami i jeden z głównych celów Stowarzyszenia „Opieka nad wszystkimi repatriantami” stał się już dawno bezprzedmiotowy. Po za tym stowarzyszenie to stawia sobie do wykonania zadania, które są do spełnienia w ramach innych organizacji o bardziej rzeczowym charakterze. Powstanie organizacji społecznych, związanych na przesłankach kultywowania pochodzenia terenowego i rozdziału od reszty społeczeństwa, sprzeczne jest z ideą zcementowania społeczeństwa Ziem Odzyskanych. W związku z powyższym należałoby wszystkie istniejące związki repatriantów rozwiązać na podstawie art. 26 wyżej cytowanego rozporządzenia.

Wiadomo, że próby powołania podobnych stowarzyszeń podjęto w kilku miastach powiatowych na Dolnym Śląsku. Powiatowy Związek Repatriantów Polskich ze Wschodu próbowano powołać w Jeleniej Górze w październiku 1946 r.

W Wałbrzychu Powiatowy Związek Repatriantów Polskich utworzono w maju 1946 r. Jego siedziba mieściła się przy ul. Marii Konopnickiej 4. Jednak pismem z 10 lipca 1947 r. wojewoda wrocławski nakazał natychmiastowe zakazanie […] dalszej działalności.

W Nowej Rudzie Związek Repatriantów rozpoczął działalność 24 lipca 1946 r. od zebrania założycielskiego, w którym wzięło udział 15 osób: Tadeusz Gadzina – kierownik Urzędu Wyżywienia, Edward Partyka – kierownik kopalni; Kajetan Szczurek – technik, hydraulik; Bronisław Kafel – maszynista motorowy; Adam Chmielewski – kierownik Opieki Społecznej; Feliks Wirgiński – urzędnik przemysłu węglowego; Zygmunt Waźny – pracownik umysłowy przemysłu węglowego; Antoni Dąbrowski – referent Urzędu Pracy; Michał Sołtyszczak – elektromonter-mechanik; Emilian Kulczycki – pracownik umysłowy przemysłu węglowego; Władysław Orłowski – sztygar-mechanik; Leopold Stalski – sztygar; Walenty Gajewski – maszynista kopalniany; Wiktor Jowik – dozorca kopalni; Jan Jowik – kwatermistrz urzędu mieszkaniowego. Powiatowego Związek w Nowej Rudzie miał zasięgiem działania obejmować cały ówczesny powiat kłodzki. Także i tu z końcem 1947 r. władze wojewódzkie odmówiły rejestracji Związku.

Próby zorganizowania przesiedleńców ze Wschodu w ówczesnej sytuacji politycznej kraju były z góry skazane na niepowodzenie. Władze odmawiając rejestracji nie obawiały się działalności na polu gospodarczym lub samopomocowym, ale nie chciały dopuścić do kultywowania tradycji i pamięci o Kresach.

Bibliografia przedmiotowa

Źródła

Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Urząd Wojewódzki Wrocławski, sygn. VI/217, VI/218 i VI/219.

Literatura

Ivo Łaborewicz, Dolnośląska próba stowarzyszenia Polaków wysiedlonych ze Wschodu (1946–1948), [w:] Bolesławianie – nie przybyli znikąd. Wokół krajobrazu osadniczego Dolnego Śląska, red. A. Bober-Tubaj, J. Nowosielska-Sobel, G. Strauchold, Bolesławiec 2016, s. 207–217.

Autor hasła

Ivo Łaborewicz