Tekst źródłowy strony Zdzisław Dziędzielewicz-Kirkin

'''ur. 25.09.1916 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 21.09.2010 r. w Gliwicach – inżynier mechanik, taternik, alpinista, ratownik TOPR, działacz harcerski.'''

{{Biografia|zdjecie=<div></div>|data_i_miejsce_urodzenia=25.09.1916, Lwów|imie_nazwisko=Zdzisław Adam Dziędzielewicz-Kirkin|data_i_miejsce_śmierci=21.09.2010, Gliwice|zawod=inżynier mechanik, taternik, alpinista, ratownik TOPR}}

Zdzisław Dziędzielewicz pochodził ze znanej rodziny lwowskiej Dziędzielewiczów. Jego dziadek Józef Dziędzielewicz (1844-1914) był z zawodu prawnikiem, a z zamiłowania przyrodnikiem samoukiem, jednym z najwybitniejszych entomologów polskich. Miał liczne dokonania naukowe, zbadał rozmieszczenie owadów siatkoskrzydłych w Karpatach Wschodnich, na Podolu, Śląsku, w Tatrach i na Podkarpaciu. Był członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego. Ojciec Z.D. Witold Józef Dziędzielewicz (ur. 30.11.1880, zm. 1931) był z zawodu inżynierem, specjalistą budowy dróg, mostów i fortyfikacji. Matka, Eugenia Rozalia Kirkin (ur. 4.09.1879, zm. 1972) pochodziła z rodziny Kirkinów o korzeniach norwesko-litewskich. Jej dziadek był litewskim rewolucjonistą, walczącym z caratem, który zbiegł do Galicji, tam jednak został zastrzelony przez rosyjskiego szpiega. Eugenia studiowała chemię na Politechnice Lwowskiej, co wówczas było rzadkością w przypadku kobiet. Przerwała studia w 1906 r., gdy wyszła za mąż i urodziła córkę Janisławę Ewę, starszą siostrę Z.D. Ze względu na pracę ojca rodzina często zmieniała miejsce zamieszkania. Młodszy brat Z.D. (Leszek) urodził się 14.11.1918 r. w piwnicy, w czasie walk o Lwów. Wkrótce po jego narodzinach ojciec został przeniesiony do Bochni. Tam matka i siostra zachorowały ciężko na hiszpankę. Nie powróciły w pełni do zdrowia i rodzice zdecydowali, że matka z dziećmi zamieszka tymczasowo w Zakopanem, ze względu na górski klimat. Ojciec pomieszkiwał w tym czasie w Białym Dunajcu i Nowym Targu. 

Z.D. mieszkał z ojcem i po ukończeniu szkoły powszechnej rozpoczął naukę w gimnazjum w Nowym Targu. Wakacje spędzał w Zakopanem u matki, gdzie nauczył się jeździć na nartach. W 1929 r. zmarła w wieku zaledwie 23 lat jego siostra Ewa. W tym czasie Z.D. wraz z ojcem musiał przenieść się do Myślenic, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum. W Myślenicach wstąpił do harcerstwa i 11.01.1930 r. złożył przyrzeczenie harcerskie. Kiedy w 1931 r. ojciec zmarł nagle na serce, obaj chłopcy musieli powrócić do Zakopanego, do matki, która pracowała wówczas jako sekretarka w gimnazjum Lilianna. Do tego gimnazjum zapisała synów. Zakopiańskie gimnazjum miało szczególne miejsce w dziejach harcerstwa, bo w 1913 r. pracował tam twórca polskiego skautingu Andrzej Małkowski. 16 kwietnia 1931 r. Z.D. zapisał się do I Zakopiańskiej Drużyny Harcerskiej. W drużynie działał w sekcji turystycznej i chętnie z kolegami wędrował po górskich szlakach. Po obozie wędrownym w Beskidach, wraz z kolegą Zbigniewem Kubińskim, postanowili założyć sekcję taternicką, nazwali ją „Makolągwy”. Wspinali się przede wszystkim w rejonie Hali Gąsienicowej. Z.D. dał się poznać jako dobry organizator i 4 lutego 1933 r. został mianowany drużynowym. W tym samym roku został komendantem obozu wędrownego w Tatrach, a w zimie komendantem obozu narciarskiego.

W 1934 r. zdał maturę i rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej (PL), najpierw na wydziale elektrycznym, a następnie mechanicznym. Z chwilą ukończenia gimnazjum zrezygnował z funkcji drużynowego. We Lwowie prowadził zastęp starszoharcerski wśród studentów PL. Wakacje spędzał w Tatrach. Okres studiów był czasem intensywnego zaangażowania w taternictwo i znaczących osiągnięć. Wraz z kolegami z sekcji harcerskiej „Makolągwy”, działając poza oficjalnymi strukturami taternickimi, wywarł wpływ na rozwój polskiego taternictwa. Harcerze z Makolągw jako pierwsi zaczęli stosować technikę hakową w Tatrach, samej techniki nauczyli się z książek. Z.D. sam projektował wzory haków i dawał projekty do wykonania kowalowi. Wcześniej niż inni taternicy zaczęli stosować wiązanie się szelkami (1938), a następnie pętle z ławeczkami. Dokonali m.in. wejścia na Granaty żlebem Drege’a, próby przejścia wschodniej ściany Mnicha. W 1937 r. Z.D. zapisał się do Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (PTT).

Gdy wybuchła II wojna światowa Z.D. był po czwartym roku studiów i wakacje spędzał w Tatrach. Wiadomość o wojnie zastała go przy próbie przejścia wschodniej ściany Zawratowej Turni (razem ze Stanisławem Wrześniakiem). Tak to wspominał w opowiadaniu: <blockquote>''Prawdę mówiąc, nie bardzo zdawaliśmy sobie sprawę z grożącego niebezpieczeństwa. Nie pamiętaliśmy, jak wygląda wojna, a polityka ani nam była w głowie. Zresztą Staszek ze swoją sztywną w kolanie nogą nie podlegał obowiązkowi służby wojskowej, ja zaś miałem odroczenie jako student. Poza tym wszystkim mieliśmy porachunki z Matką Boską pod Zawratem, i to wcale nie religijnej natury'' […] ''Jednakże dręcząca myśl o wojnie nie chciała się już ode mnie odczepić. Nowina spadła raptownie, trzeba się z nią było oswoić, opukać ją z uwagą ze wszystkich stron. Co począć dalej, co robić? Wspinaczka dawała chwilowe zapomnienie, a ściana poczucie pewności i bezpieczeństwa. Odgradzała nas ona od ludzi, od wojny…'' [„Taternik” 1963, nr 3-4]''.'' </blockquote>Po ukończeniu przejścia zdecydowali się pozostać w górach w nadziei, że wkrótce Wojsko Polskie odbije z powrotem te tereny, a oni będą mogli dołączyć do wojska. Tak się nie stało. Dokonali jeszcze m.in. wejścia na Kościelec zachodnią stroną, dnem komina. Towarzyszył im Stanisław Motyka.

W czasie okupacji niemieckiej Z.D. pracował jako uczeń ślusarski w warsztacie na Kamieńcu, potem jako robotnik tartaczny. W końcu matka załatwiła mu pracę palacza i konserwatora instalacji w pensjonatach Zakopanego. W tym czasie pomagał również w przejściu górami przez „zieloną granicę” na Węgry kolegom, którzy chcieli dołączyć do armii na Zachodzie. Sam ze względu na matkę, nie zdecydował się na ten krok. Nawiązał jednak współpracę z placówką Armii Krajowej (AK) na Hali Wzorcowej pod Turbaczem. Stamtąd przywoził tajne gazetki i kolportował wśród znajomych. Potem pracował jako monter telefonów w niemieckim sztabie. Po zajęciu przez Niemców Lwowa decyzją sztabu Z.D. został przeniesiony z Zakopanego do Lwowa. We Lwowie pracował jako monter telefonów w niemieckim sztabie. Pomagał jednocześnie ukryć się Henrykowi Radosińskiemu, koledze z zakopiańskiego podziemia. Organizował pomoc żywnościową dla Żydów. Na krótko, razem z niemieckim sztabem, zmuszony był przenieść się do Kamiennskoje nad Dnieprem, ale wkrótce powrócił do Lwowa. Tym razem zatrudnił się w firmie sprzedającej części samochodowe. Po ponownym zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną Z.D. postanowił dokończyć studia na PL. Razem z prof. Kallusem i kilkoma kolegami zorganizowali katedrę budowy samochodów i ciągników. Z.D. pracował tam jako laborant, jednocześnie studiując. Dzięki temu uniknął poboru do wojska. Po wojnie postanowił wyjechać ze Lwowa, w maju 1945 r. przeniósł się do Zakopanego. Początkowo pracował jako palacz, z czasem jako urzędnik w Polskich Kolejach Linowych. W listopadzie 1945 r. wstąpił do Klubu Wysokogórskiego w Zakopanem, złożył też przyrzeczenie ratownicze w TOPR, brał udział w kilku akcjach ratowniczych.

Jesienią 1945 r. przeprowadził się do Gliwic i zapisał na Politechnikę Śląską (PŚ), aby ukończyć studia. Równolegle podjął pracę na PŚ na stanowisku młodszego asystenta w katedrze samochodów i silników, później asystenta na maszynoznawstwie. Na PŚ powrócił do Związku Harcerstwa Polskiego. Powierzono mu funkcję drużynowego męskiej drużyny turystycznej. Drużyna ta stała się pierwszą powojenną komórką taternictwa w Gliwicach. Liczyła siedem osób i trenowała wspinaczkę w okolicach Morskiego Oka. Zaangażował się w działalność Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (PTT). Organizował, jako doświadczony taternik i członek Klubu Wysokogórskiego, wycieczki piesze, rowerowe, kajakowe, narciarskie, współpracując często z Akademickim Związkiem Sportowym. 20 marca 1948 r. uzyskał dyplom inżyniera, 1 września 1949 r. - tytuł magistra nauk technicznych.

Od 1 września1949 r. rozpoczął pracę w Biurze Projektów Przemysłu Hutniczego „Biprohut”, w którym już pozostał na stałe, na stanowisku starszego projektanta. Jednocześnie pracował jako wykładowca w Szkole Inżynieryjnej w Katowicach oraz Samochodowej w Gliwicach. W 1949 r. Zarząd Główny Klubu Wysokogórskiego PTT postanowił powołać Klub Wysokogórski (KW PTT) w Katowicach. Na zebranie założycielskie zaproszono Z.D. Mimo niesprzyjających okoliczności zebranie odbyło się 12 października 1949 r. Założycielami KW PTT byli nestor polskiego taternictwa Janusz Chmielowski oraz sześciu innych członków, w tym Z.D. Jednak w grudniu 1950 r. władze rozwiązały PTT. W tej sytuacji jego członkowie zdecydowali się wstąpić do PTTK. Działali jako Koło Śląskie KW PTTK w Katowicach (później Stalinogrodzie). 25 lutego 1953 r. powstał Oddział Miejski PTTK w Gliwicach. Z.D. aktywnie działał na rzecz turystyki wysokogórskiej w PTTK, m.in. doprowadził do utworzenia drugiego Koła KW w Gliwicach, co dało początek dwóm ważnym śląskim ośrodkom turystyki wysokogórskiej. W 1953 r. powołano przy Oddziale PTTK w Gliwicach Koło Przewodników Turystycznych, a wkrótce potem Koło Przewodników Tatrzańskich (KPT). Z.D. bez żadnych egzaminów został przyjęty w jego szeregi i szkolił przewodników tatrzańskich. Cały czas (jako instruktor) prowadził w ramach KW PTTK szkolenia taternickie. Dla celów szkoleniowych odkrywał nieznane wówczas rejony skałkowe, m.in. Skały Rzędkowickie i Podlesickie. Jednocześnie sam przez cały czas intensywnie się wspinał, w 1951 r. z bratem Leszkiem i Ludwikiem Mullerem wszedł nową drogą na Kościelec, w 1953 r. dokonał zimowego przejścia żlebu Drege’a, w 1956 r. wszedł, jako pierwszy w zimie, na południową ścianę Nowoleśnej Turni Pośredniej. Podejmował jeszcze wiele innych wypraw, organizował pierwsze polskie „alpiniady” na Orlej Perci. Propagował nowinki techniczne. W 1958 r. jako jeden z pierwszych pojawił się w kasku. Gdy po 1956 r. pojawiła się możliwość wyjazdów poza Tatry, został uczestnikiem pierwszej po wojnie polskiej wyprawy w Kaukaz i zdobył (wraz z Jerzym Rudnickim) wschodni szczyt Elbrusa. W latach 60. często wyjeżdżał w Alpy Wschodnie i Dolomity, w które wprowadził m.in. Wandę Rutkiewicz. W 1962 r. wszedł z Januszem Chaleckim dwiema drogami na Glossglockner. W 1965 r. w dowód uznania został Członkiem Honorowym Klubu Wysokogórskiego. Wyprawę na Kaukaz ponowił w 1972 r. Jego pasją pozostało narciarstwo wysokogórskie. Był instruktorem ski-alpinizmu i przez wiele lat prowadził obozy w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Stał się uznanym autorytetem w środowiskach taternickich, narciarskich i przewodnickich.

W 1972 r. zmarła ukochana matka. Z.D. nie założył własnej rodziny i matka była dla niego najbliższą osobą. Już po jej śmierci (1996) zmienił nazwisko, dokładając do swojego człon: Kirkin (nazwisko panieńskie matki). W 1979 r. przeszedł na emeryturę, jednak nie zaniechał swej aktywności taterniczej. W 1981 r. reaktywowano Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i w całej Polsce zaczęły powstawać oddziały terenowe. Gliwicki, do którego należał Z.D. liczył 162 osoby. Z czasem członkowie PTT z Gliwic włączyli się w działalność Towarzystwa Ochrony Tatr. Z.D. został członkiem zarządu tego towarzystwa. W 1986 r. zmarł jego młodszy brat Leszek, który wcześniej również zmienił nazwisko na Kirkin.

W latach 90. Z.D. zaczął chorować, w 1994 r. przeszedł operację, lecz wkrótce powrócił do dawnej formy. Jak pisał: <blockquote>''Znów jak dawniej byłem pełen energii, sił życiowych i optymizmu. W zimie jeździłem kilka razy na nartach w Szczyrku. Z początkiem czerwca odwiedziłem wspaniale odremontowane schronisko przy Morskim Oku, podczas zjazdu old boyów taternictwa i powłóczyłem się po twardych śniegach wiosennych za Mnichem i pod Szpiglasowym Wierchem. A potem w czerwcu i lipcu co tydzień wspinałem się w skałkach w rejonie Zawiercia. Kondycja moja wzrastała systematycznie''. [Morawska-Nowak B., ''Przez harcerstwo do taternictwa…'']. </blockquote>Miał wówczas 78 lat. Niestety, 26 lipca 1995 r. uległ wypadkowi samochodowemu. Po tym zdarzeniu nie wrócił już do pełni sił. Szczególny kryzys zdrowotny przeżył w latach 2003-2004, kiedy był kilkakrotnie hospitalizowany. W czasie jednego z pobytów w szpitalu koledzy wyremontowali mu w ramach niespodzianki mieszkanie. Przez przyjaciół z Klubu Wysokogórskiego był ogromnie lubiany, w kontaktach odznaczał się bezpośredniością. Corocznie hucznie obchodzono jego urodziny w klubie w Gliwicach. <blockquote>''Żył skromnie, na pograniczu ascezy. Jego naturę cechował perfekcjonizm i inżynierski racjonalizm myślenia, z czym kontrastował skrywany wątek okultyzmu: Zdzich wykładał sny, wróżył z ręki, znał się na astrologii, a obliczane przez niego horoskopy miały wśród wtajemniczonych duże wzięcie. Jako człowiek był życzliwy wszystkim, o nikim nie mówił źle.'' [„Głos Seniora” 2010, nr 9].</blockquote>W 2006 r. uczestniczył w zjeździe z okazji 25-lecia reaktywowania PTT. Bywał na spotkaniach taterników-seniorów w Morskim Oku. Po 2008 r. stan zdrowia nie pozwalał mu już na pełną samodzielność. Początkowo zajmowali się nim przyjaciele taternicy, jednak w końcu zdecydował się na przeniesienie do domu opieki społecznej (2010). Na krótko przed śmiercią swoje mieszkanie i zbiory zapisał Klubowi Wysokogórskiemu Gliwice.

Odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1983); Nagrodą Honorową Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Gliwickiej (1995) .

Został pochowany w jednym grobie wraz z matką i bratem na cmentarzu przy ul. Nowotarskiej w Zakopanem. Na tablicy widnieje harcerska lilijka.

23 maja 2015 r. odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Z.D. na Wiktorówkach, przy klasztorze ojców Dominikanów.

== Bibliografia podmiotowa ==
Dziędzielewicz Z., ''Przez lodospady Żlebu Drege’a na Granaty'', „Oscypek” 1953, nr 8.

Dziędzielewicz Z., ''Pierwszy dzień wojny'', „Taternik” 1963, nr 3-4.

== Bibliografia przedmiotowa ==
Bobrowska-Grzesik E., ''Harcerz, taternik, żołnierz AK, narciarz…'' <nowiki>https://wiktorowki.dominikanie.pl/2015/06/05/zdzislaw-dziedzielewicz-kirkin/</nowiki> [dostęp: 7.11.2023].

''Dziędzielewicz Zdzisław'', [w:] ''Wielka encyklopedia tatrzańska'', Poronin 1995, s. 240-241.

Morawska-Nowak B., ''Przez harcerstwo do taternictwa – sylwetka Zdzisława Dziędzielewicz-Kirkina'', [w:] ''Z dziejów harcerstwa w Gliwicach'', Gliwice 2012, s. 253-268.

Nyka J., ''Zdzisław Dziędzielewicz-Kirkin'', „Głos Seniora” 2010, wrzesień.

''Pierwszy dzień wojny'', „Taternik” nr 3-4, 1963, s.101-106. 

Radwańska-Paryska Z., Paryski Witold H., ''Dziędzielewicz Zdzisław'', [w:] ''Wielka encyklopedia tatrzańska'', Poronin 1995.

''Senior ekstremalista'', „Tatry” 2010, nr 4 (34).

<nowiki>https://wspinanie.pl/2010/09/jutro-pozegnanie-zdzislawa-dziedzielewicza-kirkina/</nowiki> [dostęp: 6.11.2023].

== Autor hasła ==
Wisława Bertman
[[Kategoria:Biografie]]
[[Kategoria:Lista haseł]]
{{DEFAULTSORT:Dziędzielewicz-Kirkin_Zdzisław}}
[[Kategoria:Sportowcy]]