Zbigniew Czajkowski

ur. 5.02.1921 r. w Modlinie, zm. 8.02.2019 r., w Gliwicach – sportowiec, szermierz, trener, teoretyk sportu, profesor Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach, jeden z najsłynniejszych trenerów współczesnej szermierki na świecie.

Imię i nazwisko	Zbigniew Czajkowski
Data i miejsce urodzenia	5.02.1921, Modlin
Data i miejsce śmierci	8.02.2019, Gliwice
Zawód	sportowiec, szermierz, trener, teoretyk sportu, pracownik akademicki

Zbigniew Czajkowski był synem Władysławy, Lwowianki, z d. Schreiber (primo voto Knobloch) oraz Bolesława Czajkowskiego. Ojciec, oficer Wojska Polskiego, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, stacjonujący na obszarze różnych jednostek, m.in. twierdzy Modlin (gdzie na świat przyszedł Z.Cz.), Przemyśl i innych. Z.Cz. miał starszego, przyrodniego brata Stanisława Knoblocha oraz młodszą siostrę Barbarę Jaworską (z d. Czajkowską) - lekarza pulmonologa, ordynatora szpitala w Chorzowie.

Z.Cz. uczył się szkołach powszechnych w Nowym Targu, Przemyślu i Chorzowie. Od najmłodszych lat wykazywał zainteresowanie sportem, w tym szermierką. W latach 1934–1939 kształcił się w Lwowskim Korpusie Kadetów i ukończył go z najwyższą lokatą w dziejach tej placówki. Już wtedy trenował szermierkę pod okiem Jana Pieżyńskiego. Wybuch II wojny światowej zastał go na obozie pod Baranowiczami (woj. nowogrodzkie). Po klęsce wrześniowej w październiku 1939 r. przedostał się do Lwowa i przebywał tam do kwietnia 1940 r. W oczekiwaniu na możliwość przekroczenia granicy i dołączenie do wojska Polskiego we Francji, nadal trenował szermierkę, pod okiem Władysława Łabędziewskiego. W kwietniu 1940 r. podjął próbę przedostania się do Rumunii, ale schwytany przez funkcjonariusz sowieckich trafił do aresztu. Więziony był kolejno w Kołomyi, Stanisławowie, Złoczowie i Lwowie oraz został zesłany do łagru w Workucie, gdzie przebywał do września 1941 r. Najazd Hitlera na ZSRR zmienił sytuację polskich więźniów, na podstawie umowy Sikorski-Majski wielu z nich zgłosiło się do Wojska Polskiego i zostało zwolnionych z więzień. Z.Cz. przedostał się do Uzbekistanu, gdzie zaciągnął się do marynarki wojennej i z grupą marynarzy oraz lotników, przez Persję, Indie, Afrykę Południową i Atlantyk, przeprawił się do Wielkiej Brytanii. W Plymouth zaokrętował się na niszczyciel ORP „Ślązak”. W latach 1942–1944 brał udział w walkach na kanale La Manche. Przez ponad rok pływał po Morzu Śródziemnym i Atlantyku, brał też udział w wyprawie na Dieppe, lądowaniu aliantów na Sycylii, bitwie pod Salerno. W 1944 r. na ORP „Błyskawica” osłaniał oddziały, które lądowały w Normandii.

W latach 1945-1948 Z.Cz. studiował na Uniwersytecie w Edynburgu na Wydziale Lekarskim. Studia dokończył w Akademii Medycznej w Krakowie. W 1951 r. uzyskał absolutorium i zaledwie kilka miesięcy pracował w zawodzie medycznym. Już podczas studiów medycznych w Edynburgu aktywnie trenował w sekcjach szermierczych uczelni. Po powrocie do kraju rozpoczął działalność w Związkowym Klubie Sportowym „Budowlani” Kraków. W 1953 r. uzyskał dyplom trenera I klasy. Od 1953 do 1980 r. pracował jako teren w klubie „Budowlani” (późniejszy „Piast”) w Gliwicach. Równolegle rozwijał karierę zawodniczą oraz trenerską i w obu uzyskiwał najwyższe wyniki. Do 45 roku życia był czynnym zawodnikiem, a trenerem do końca życia.

Podczas studiów w Edynburgu wielokrotnie wygrywał mistrzostwa Szkocji i wielkiej Brytanii, a po powrocie do Polski regularnie zdobywał indywidualne i zespołowe medale w szabli i florecie, w tym tytuły mistrza Polski oraz medale w mistrzostwach świata. W 1950 r. w turnieju indywidualnym zdobył we florecie złoto na mistrzostwach Polski, w 1952 r. – trzecie miejsce we florecie i w 1965 brąz w szabli. We florecie zespołowym wywalczył mistrzostwo Polski w latach 1951,1952 i 1960, a w 1953 r. zajął drugie miejsce. Cztery razy był trzeci (1955, 1956, 1958 i 1960). W szabli zdobył złoto w 1960 r., srebro w 1953 i 1955 r., a brąz w 1950 i 1956 r. W 1953 r. na mistrzostwach świata w Brukseli osiągnął największy sukces sportowy jako zawodnik, zdobywając brązowy medal z drużyną w szabli. Trenował i startował z takimi zawodnikami jak Wojciech Zabłocki, Leszek Suski, Jerzy Zawadzki, Maria Sołtanowa i inni.

Jako trener, oprócz pracy w Gliwicach, był m.in. kierownikiem, szkoleniowcem Polskiego Związku Szermierczego, trenerem polskiej kadry olimpijskiej. Kierował przygotowaniami do mistrzostw świata, otrzymał stopień trenera klasy mistrzowskiej. Był też prekursorem polskiej, kobiecej szpady. Wyszkolił takich mistrzów, jak: Egon Franke - złoty medalista olimpijskimi z Tokio 1964 r. i mistrz świata, Elżbieta Cymerman-Franke - mistrzyni Polski we florecie, Magdalena Jeziorowska - mistrzyni Europy, Bogdan Gonsior - złoty medalista mistrzostw świata w drużynie szpadzistów, Jacek Bierkowski - wicemistrz świata w szabli i wielu innych. Stale uczestniczył w licznych zgrupowaniach szkoleniowych, prowadząc wykłady i zajęcia w kraju i za granicą, m.in. w Princeton, Baltimore, Moskwie, Taszkiencie, Lwowie, Portland, Colorado Springs, Denver, Londynie, Oslo, Sofii, Belgradzie, Czechach, Austrii, Holandii i Irlandii.

Oprócz kariery zawodniczej i trenerskiej prowadził działalność naukową. W 1981 r. ukończył w trybie eksternistycznym studia magisterskie w Akademii Wychowania Fizycznego (AWF) w Katowicach, a po trzech latach obronił doktorat z nauk o kulturze fizycznej, po czym uzyskał stanowisko profesora AWF w Katowicach. Jest autorem wielu publikacji naukowych. Jego dorobek obejmuje około 30 książek i kilkaset artykułów z zakresu szermierki, teorii sportu, metodyki treningu i psychologii sportu. Stale publikował w czasopismach: „Sport Wyczynowy”, „Człowiek i Ruch”, ,Academy News” (British Academy of Fencing), „The Swordsman” (United States Fencing Coaches Ass.), „Human Movement”, „Szermierz”. Biegła znajomość kilku języków obcych pozwoliła mu nie tylko poznać szeroką literaturę fachową, ale także opracować polskie nazewnictwo szermiercze, co jest do dziś podstawą procesu szkolenia i nauki. W 1949 r. ożenił się z pochodzącą ze Szkocji Vendy Cochrane (1926-1996), miał syna Zbigniewa (ur. 1953 r.).

Odznaczony m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, medalem „Kalos Kagathos” (2013 r.).

Wyróżniony: Doktoratem Honoris Causa Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach (22.06.2004 r.); Dyplomem Fair Play oraz wyróżnieniami indywidualnymi za całokształt kariery sportowej przyznawanymi przez Polski Komitet Olimpijski (2013 r.), tytułem Mistrza Sportu.

Honorowy członek Brytyjskiej Akademii Szermierczej.

Na temat Z.Cz. powstało ponad sto opracowań naukowych i popularnonaukowych, w tym artykuły w czasopismach i trzy prace magisterskie. Wśród autorów warto wymienić: Z. Borysiuka, W. Petryńskiego, H. Marca, M. Tomczaka, M. Łuczaka. Bardzo wiele tekstów na temat Z.Cz. znaleźć można w prasie fachowej w kraju i zagranicą.

Pochowany na Centralnym Cmentarzu Komunalnym w Gliwicach.

Bibliografia podmiotowa

Czajkowski Z., Nowa szermierka, Warszawa, 1954.

Czajkowski Z., Szermierka na florety, Warszawa, 1954.

Czajkowski Z., Szermierka na szpady (technika-taktyka-trening-walka), 1977.

Czajkowski Z., Taktyka szermierki, 1982

Czajkowski Z., Nauczanie nawyków i odpowiedzi ruchowych w treningu sportowym, Katowice, 1985.

Czajkowski Z., Szermierka - floret, Warszawa, 1987

Czajkowski Z., Istota i znaczenie nawyków czuciowo-ruchowych w działalności sportowej oraz ich współzależności ze sprawnością czynnościowo-ruchową, Katowice, 1995.

Czajkowski Z., Teoria, praktyka i metodyka szermierki. Wybrane zagadnienia = Theory, practice and methodology of fencing. Chosen aspects, 2001.

Czajkowski Z., Understanding Fencing – Unity of Theory and Practice, New York, 2005.

Czajkowski Z., Taktyka i psychologia w szermierce, wyd. 2 poszerzone, Katowice 2007.

Bibliografia przedmiotowa

Dr Zbigniew Czajkowski - Doktor Honoris Causa Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach

Akademia Wychowania Fizycznego, Katowice, 2004

Jaremko J., Zbigniew Czajkowski - Profesor od szermierki, „Kurier Galicyjski” 2016, nr 7 (251).

Łuczak M., Jaroszewski J., Zbigniew Czajkowski - praktyk i teoretyk szermierki, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Kultura Fizyczna” 2014, t. 13, nr 1.

Petryński W., Zbigniew Czajkowski: Fechtmistrz, profesor. / Zbigniew Czajkowski: Fencingmaster, Professor, „Antropomotoryka” 2005, nr 32.

Szajna G., 75 lat działalności w szermierce Profesora Zbigniewa Czajkowskiego / Professor Zbigniew Czajkowski– 75 years of sport activity in fencing, IDO – Ruch dla kultury / Movement for Culture, vol. 10, no. 1, 2010,

Zabłocki W., O teorii szermierki Z. Czajkowskiego, IDO - Ruch dla Kultury, Vol., 5, str.186-192, 2005

https://piast.gliwice.pl/2018/02/07/legendarny-fechmistrz-zbigniew-czajkowski-skonczyl-97-lat/ [dostęp: 11.12.2022 r.]

Autor hasła

Magdalena Żmudzińska-Nowak [listopad 2022 r.]