Włodzimierz Burzyński

ur. 29.04.1900 r. w Przemyślu, woj. lwowskie (obecnie woj. podkarpackie), zm. 17.07.1970 r. w Gliwicach – inżynier, profesor, twórca „szkoły mechaniki Burzyńskiego”.

Imię i nazwisko	Włodzimierz Burzyński
Data i miejsce urodzenia	29.04.1900, Przemyśl
Data i miejsce śmierci	17.07.1970, Gliwice
Zawód	inżynier, pracownik akademicki

Włodzimierz Stanisław Trzywdar Burzyński urodził się w rodzinie Mariana Jana Tomasza Trzywdara Burzyńskiego (1879?–1937) i Wandy z d. Rutkowskiej (zm. 1903). Rodzina Burzyńskich od 1611 r. pieczętowała się herbem Trzywdar (łac. Tria in donum). Ojciec był nauczycielem gimnazjalnym w Cesarsko-Królewskim Gimnazjum w Przemyślu. Rodzina matki pochodziła z Ukrainy, ze Zbrzyzia (obecnie Zbryż) i Kamieńca Podolskiego.

W latach 1906–1909 W.B. uczęszczał do czteroklasowej szkoły ludowej męskiej im. św. Jana Kantego w Przemyślu, a następnie do szkoły ludowej im. Stanisława Kostki (30 czerwca 1909 r.–17 listopada 1910 r.). Ukończył ją jako najlepszy uczeń. Naukę kontynuował w latach 1910–1918 w Cesarsko-Królewskim Gimnazjum w Przemyślu z polskim językiem wykładowym, które ukończył 16 czerwca 1918 r. z wynikiem bardzo dobrym. W trakcie nauki wykazał szczególne uzdolnienia matematyczne, lecz nie wszystkie podręczniki do nauczania tego przedmiotu zyskały jego uznanie. W związku z tym sam opracował podręcznik, który za własne pieniądze wydał w nakładzie kilkudziesięciu egzemplarzy. Na początku 1918 r. stanął przed komisją poborową armii austriackiej i mimo dobrych umiejętności strzeleckich, został tymczasowo zwolniony od służby wojskowej otrzymując kategorię „D”, jako „nazbyt wątły”. Dzięki temu mógł skończyć naukę w gimnazjum i rozpocząć studia. W październiku 1918 r. zdał egzamin wstępny do Szkoły Politechnicznej we Lwowie i rozpoczął naukę na Oddziale Lądowym Wydziału Inżynierii. Studia jednak szybko przerwał w związku z próbą opanowania rejonu lwowskiego przez Ukraińców w czasie odzyskiwania przez Polskę niepodległości. Wrócił wówczas do Przemyśla, gdzie zgłosił się do komendantury miasta utworzonej przez Wojsko Polskie (WP). Otrzymał przydział do służby wartowniczej WP, gdzie służył od 1 listopada do 16 grudnia 1918 r. Wziął udział w wojnie z Ukraińcami w Kompanii Sudeckiej 10 Pułku Piechoty w Przemyślu, walczył pod Niżankowicami 13 grudnia 1918 r. W związku z przebytą chorobą nie zweryfikowano go pozytywnie na kolejnej komisji i ponownie dostał kategorię „D”. Na studia wrócił w roku akademickim 1919/1920. Immatrykulację otrzymał 22 października 1919 r. i podjął naukę tym razem na Oddziale Drogowym na Wydziale Komunikacji. Niemal od razu ujawnił swoje nieprzeciętne zdolności matematyczne i techniczne oraz predyspozycje naukowe, na które uwagę zwrócił prof. Maksymilian T. Huber. W 1920 r. po raz kolejny uzyskał odroczenie od służby wojskowej. W kwietniu 1920 r. w związku z II powstaniem śląskim i akcją plebiscytową uchwalono powszechny w nich udział studentów w tzw. drużynach śląskich. W skład jednej z nich wszedł W.K. 15 czerwca 1920 r. zaciągnął się do akcji plebiscytowej na Spiszu i Orawie. W akcji plebiscytowej brał udział od 2 lipca do 14 sierpnia 1920 r. Po powrocie do Lwowa od razu zgłosił się do Małopolskich Oddziałów Ochotniczych i został przyjęty do I kompanii 205 baonu saperów WP. Na froncie przebywał do 21 października, gdzie budował i naprawiał mosty na trasie Lwów-Kijów. Z wojska został zwolniony w stopniu starszego sapera, z kategorią „A”. Na kolejny rok akademicki został wpisany, jednak zajęcia nie rozpoczęły się, ponieważ większość studentów była na frontach. W związku z planowanym plebiscytem na Górnym Śląsku i III powstaniem śląskim, mianowany został adiutantem obwodowym w powiecie zabrskim, w 2 Inspektoracie Centrali Wychowania Fizycznego, który mieścił się w strukturach Polskiego Komisariatu Plebiscytowego. Brał udział w wielu bitwach. Na Górnym Śląsku służył od 15 marca do 26 lipca 1921 r. Na studia powrócił w roku akademickim 1921/1922. Po drugim roku, w dniu 9 czerwca 1922 r., zdał I ogólny egzamin państwowy z wyróżnieniem. Dobra ocena uzyskana na egzaminie oraz opinia wystawiona przez uczelnię umożliwiła mu podjęcie pracy na etacie kontraktowego zastępcy asystenta w Katedrze Mechaniki Technicznej Wydziału Mechanicznego Politechniki Lwowskiej na okres od 1 października 1922 r. do 30 czerwca 1924 r. Katedrą kierował wówczas prof. M.T. Huber. W tym czasie w „Czasopiśmie Technicznym” opublikował swoją pierwszą pracę naukową pt. W kwestii najtańszej belki żelazno-betonowej (1923, nr 22). W czerwcu 1924 r. uzyskał absolutorium na Oddziale Drogowym Wydziału Komunikacji, gdzie następnie został młodszym asystentem (1 lipiec 1924 r.–15 października 1925 r.). 5 czerwca 1925 r. zdał II dyplomowy egzamin państwowy z wynikiem bardzo dobrym, na podstawie którego w dniu 12 czerwca Rada Wydziału Komunikacji nadała mu stopień inżyniera dróg i mostów.

W tym czasie działał także w organizacjach studenckich: w „Bratniej Pomocy” oraz Związku Studentów Inżynierii (przewodniczący w roku akademickim 1924/1925 i częściowo 1925/1926), a także w lwowskim oddziale Ligi Morskiej i Kolonialnej. Od 16 października 1925 r. do 30 września 1930 r. pracował na stanowisku starszego asystenta prowizorycznego w Katedrze Mechaniki Ogólnej na Wydziale Inżynierii Lądowej i Wodnej. Na podstawie rozprawy Studium nad hipotezami wytężenia, którą pisał pod kierunkiem prof. M.T. Hubera, 5 maja 1928 r. uzyskał stopień doktora nauk technicznych. Dzięki stypendium Funduszu Kultury Narodowej mógł wyjechać do ośrodków naukowych w Getyndze i Zurychu. Od grudnia 1928 r. do 15 marca 1929 r. studiował matematykę, mechanikę i fizykę w Georg August Universität Götingen, a od 15 kwietnia do 15 lipca 1929 r. – matematykę, termodynamikę, aerodynamikę i wytrzymałość materiałów na ETH – Eidgenössiche Technische Hochschule Zürich. W Zurychu pracował także w laboratorium fotoelastycznym prof. Franza Tanka oraz badań wytrzymałościowych materiałów prof. Mirko Roša w EMPA – Eidgenössische Materialprüfung Anstalt. Po powrocie rozpoczął pracę na Wydziale Inżynierii Lądowej i Wodnej w Katedrze Mechaniki Ogólnej i przygotowywał pracę pt. O rozwinięciu potencjału sprężystości i zastosowaniach. Na jej podstawie 30 maja 1933 r. uzyskał veniam legendi (prawo do prowadzenia wykładów) i stopień docenta habilitowanego z zakresu mechaniki kontiniów. Na uczelni pełnił wiele zaszczytnych funkcji: od roku akademickiego 1934/1935 powierzono mu kierowanie Katedrą Mechaniki Technicznej, a w latach l938/1939 i 1939/1940 był dziekanem Wydziału Mechanicznego. W 1937 r. wnioskowano o nadanie mu tytułu profesora zwyczajnego, jednak przed wojną nie udało się tego dokonać. Utworzył i wyposażył pierwsze w Polsce laboratorium elastooptyczne (1935–1938), do którego ostatnią część zamówioną w zakładach Carl Zeis Jena dostarczono 30 sierpnia 1939 r. W związku ze zbliżającą się inwazją sowiecką urządzenia częściowo ukrył w swoim domu, a częściowo za szafami bibliotecznymi w budynku poklasztornym.

W tym czasie był członkiem Polskiego Towarzystwa Politechnicznego, Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, członkiem korespondentem Akademii Nauk Technicznych w Warszawie, przewodniczył komitetowi redakcyjnemu, który przygotowywał księgę pamiątkową dla prof. M.T. Hubera.

Lata II wojny światowej spędził we Lwowie. Po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną w 1939 r. nadal pracował na Politechnice przemianowanej w tym czasie na Lwowski Instytut Politechniczny. W styczniu 1940 r. po przeprowadzonej według sowieckich przepisów weryfikacji, W.B. został zatwierdzony na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Katedrze Wytrzymałości Materiałów. Został dziekanem Wydziału Mechanicznego (1939–1941) i kierownikiem Katedry Mechaniki Technicznej, przez krótki czas był także zastępcą dyrektora uczelni. W tym okresie był członkiem Związku Zawodowego Pracowników Wyższej Szkoły i Instytutów Naukowych. Od 2 do 17 września 1940 r. z grupą polskich naukowców z lwowskich uczelni zwiedzał moskiewskie placówki naukowe na zaproszenie Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Szkół Wyższych ZSRR. Pobyt miał na celu wymianę doświadczeń oraz poznanie dorobku naukowego i miał charakter propagandowy. W czasie okupacji hitlerowskiej początkowo pracował jako majster budowlany (posiadał uprawnienia ciesielskie), chałupniczo produkował także mydło i zapałki. Od roku 1941/1942 zatrudniony był w Staatliche Technische Fachschule – jedynej otwartej szkole średniej we Lwowie kształcącej techników kilku specjalności. Od czerwca do października 1942 r. był wicedyrektorem Staatliche Technische Institute. Po jego zamknięciu okupant uruchomił Staatliche Technische Fachkurse Lemberg (Państwowe Techniczne Kursy Zawodowe – PTKZ), gdzie pracował na stanowisku profesora Katedry Mechaniki Technicznej, kierownika oddziału budowy maszyn i zastępcy dyrektora kursów. Wraz z prof. Edwardem Suchardą w porozumieniu z lwowskim oddziałem Delegatury Rządu RP na Kraj zorganizowali tajne nauczanie. Dzięki jego zabiegom wielu polskich studentów zostało wyreklamowanych z rekrutacji na roboty przymusowe do Niemiec, które miały miejsce wiosną 1944 r. Nie uniknął represji ze strony okupanta. W czerwcu 1942 r. został wyrzucony ze swojego mieszkania przy ul. Obwodowej 20 i musiał wprowadzić się do opuszczonego i zdewastowanego mieszania po rodzinie żydowskiej na ul. Seminariumstrasse 4. Od marca do maja 1943 r. był obiektem śledztwa po oskarżeniu jednej ze studentek o prowadzenie wykładów w języku polskim. Jednak w lipcu 1944 r. Niemcy przygotowując ewakuację ze Lwowa, powierzyli mu kierownictwo PTKZ. W.B. wykorzystał ten czas na wydawanie personelowi i studentom zaświadczeń związanych z uczelnią. Pracował w tym czasie także w firmie budowlanej Szczepańskiego, która była zakamuflowaną komórką Armii Krajowej. Po wkroczeniu do Lwowa Armii Czerwonej, 29 lipca 1944 r. zgłosił się do pracy na uczelni, którą w sierpniu przemianowano na Lwowski Politechniczny Instytut (LPI). Zatrudniony został na stanowisku profesora w Katedrze Wytrzymałości Materiałów, a jednocześnie zastępcy dyrektora LPI. Prawdopodobnie za zbyt propolską postawę W.B. był prześladowany, a ostatecznie aresztowany 3 stycznia 1945 r. przez NKWD i osadzony w więzieniu przy ul. Łąckiego 36. Zwolniony 10 lipca 1945 r. w bardzo złym stanie zdrowia, nie wrócił od razu do pracy. Dopiero po dłuższej rekonwalescencji, w październiku powrócił na uczelnię.

W lutym 1946 r., po kolejnym upokarzającym odrzuceniu zatwierdzenia jego tytułu profesora, podjął decyzję o opuszczeniu Lwowa. Wyjechał wraz z rodziną 9 lipca 1946 r. transportem pracowników Politechniki Lwowskiej, którego był komendantem. Do Gliwic przybyli 13 lipca, zamieszkali przy ul. Kaszubskiej 18. W.B. objął kierownictwo Katedry Mechaniki Technicznej na Wydziale Mechanicznym oraz Katedry Mechaniki i Wytrzymałości Materiałów na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym Politechniki Śląskiej (PŚ). Zorganizował Zakład Badania Materiałów przy Katedrze Metaloznawstwa, a także, na wysokim poziomie naukowym i dydaktycznym, laboratorium wytrzymałościowe. Był pierwszym demokratycznie wybranym rektorem PŚ, jednak jego kandydatura nie została zatwierdzona przez ówczesnego Ministra Oświaty, co wiązało się z tym, że regularnie odmawiał zapisania się do Polskiej Partii Robotniczej. Tytuł profesora zwyczajnego mechaniki technicznej na Wydziale Mechanicznym przyznano mu 25 marca 1948 r. Choroba przekreśliła jego dalszą pełną pracę naukową. 19 listopada 1949 r. na skutek wylewu krwi do mózgu uszkodzony został ośrodek mowy i nastąpił częściowy paraliż prawej strony ciała. Mimo podjętego leczenia poprawa nie nastąpiła. Postępy w leczeniu pozwoliły jedynie w ograniczonym stopniu na prowadzenie prac naukowych i wydawniczych w zaciszu domowym, mimo ciągłego zatrudnienia na PŚ. Prowadzenia wykładów po W.Z. podjął się adiunkt Marian Janusz z Wydziału Inżynieryjno-Budowlanego oraz dawni współpracownicy, chcąc tym samym zapewnić Burzyńskim środki niezbędne na leczenie Profesora. 30 listopada 1953 r. Centralna Komisja Kwalifikacyjna przyznała mu stopień doktora nauk technicznych. Na emeryturę przeszedł 30 września 1962 r.

W okresie powojennym udzielał się w Związku Nauczycielstwa Polskiego i Śląsko-Dąbrowskim Towarzystwie Naukowym, podejmował liczne działania na uczelni. Był członkiem Komisji Nauk Technicznych Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, oddziału śląskiego Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa w Katowicach, Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej (członek założyciel i honorowy).

16 lutego 1926 r. w kościele pw. św. Barbary w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów) zawarł związek małżeński z Ireną Walkowiczówną (1904–1991), nauczycielką szkoły podstawowej. Po ślubie Burzyńscy zamieszkali we Lwowie przy ul. Wuleckiej 8. We Lwowie urodzili się ich synowie: Maciej (ur. 1929) – pracownik naukowy Politechniki Śląskiej i Gdańskiej oraz Jacek (1931–1966) –projektant architekt.

Za męstwo wykazane w III powstaniu śląskim odznaczony Górnośląską Wstęgą Waleczności I klasy przez Naczelną Komendę Wojsk Powstańczych Górnego Śląska (5 lipca 1921 r.). Za wszystkie działania wojenne z lat 1918–1921 odznaczony Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, a za długoletnią służbę Brązowym Medalem przez Politechnikę Lwowską (3 września 1938 r.). 28 lipca 1951 r. otrzymał państwową nagrodę III stopnia za 1951 rok za prace naukowe w dziedzinie mechaniki.

Pochowany w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Lipowym w Gliwicach.

Dla uczczenia pamięci Profesora, dzięki zabiegom prof. M. Janusza, PŚ wmurowała w 1984 r. w siedzibie Wydziału Mechanicznego Technologicznego tablicę pamiątkową. Ponadto w czerwcu 2017 r. imię W.B. nadano auli na Wydziale Budownictwa PŚ. W 1983 r. Polska Akademia Nauk i Państwowe Wydawnictwo Naukowe wydały 2-tomową edycję „Dzieł wybranych”, a w 2008 r. ukazał się specjalny numer „Engineering Transactions = Rozprawy Inżynierskie” (2008, vol. 56) pt. Burzyński failure criteria. Translation of the original paper.

Bibliografia podmiotowa

Spis prac naukowych W. Burzyńskiego (wybór), [w:] Profesorowie lwowscy na Politechnice Śląskiej, red. D. Recław i W. J. Bąba, Gliwice 2015, s. 169–171.

Spuścizna naukowa Włodzimierza Burzyńskiego, [w:] W.J. Bąba, S. Mercik, Włodzimierz Burzyński. Życie i dzieła, Gliwice 2018, s. 224–231.

Bibliografia przedmiotowa

Bąba W.J., Początki Politechniki Śląskiej, t. 1–2, Gliwice 2010.

Bąba W.J., Włodzimierz Burzyński (1900–1970), [w:] Profesorowie lwowscy na Politechnice Śląskiej, red. D. Recław i W. J. Bąba, Gliwice 2015, s. 135–174.

Bąba W.J., Mercik S., Włodzimierz Burzyński. Życie i dzieła, Gliwice 2018.

Burzyński failure criteria. Translation of the original paper, „Engineering Transactions = Rozprawy Inżynierskie” 2008, vol. 56, special issue.

Burzyński W., Dzieła wybrane, t. 1–2, Warszawa 1982.

Burzyński Włodzimierz Stanisław, [w:] Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, t. 1, A–G, s. 228–229.

Jakubowicz A., Prof. dr inż. Włodzimierz Burzyński, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Mechanika” 1972, z. 47, s. 3–4.

Jasiński R., Od Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej Politechniki Lwowskiej do Wydziału Budownictwa Politechniki Śląskiej. Żmudna droga do sukcesu, Gliwice 2020.

Olesiak Z.S., Burzyński Włodzimierz, [w:] Słownik biograficzny techników polskich, z. 3, Warszawa 1993, s. 54–56.

Olesiak Z.S., Pęcherski R.B., Włodzimierz Burzyński. Biografia i dzieło o wytężeniu materiałów, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej” 2012, s. 90–119.

Sobeczko M., Powstańczy epizod w życiu Włodzimierza Burzyńskiego. Materiały do dziejów powstań śląskich i plebiscytu w spuściźnie Włodzimierza Burzyńskiego, „Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk” 2017, nr 58, s. 103–107.

Autor hasła

Anita Tomanek