Władysław Pałka

pseudonim „Zdzisław”, „Karaś” i „Rygor”, ur. 6.06.1912 r. w Mrowli, pow. rzeszowski, woj. lwowskie, zm. 18.12.2012 r. w Katowicach – adwokat, prawnik, żołnierz Armii Krajowej.

Imię i nazwisko	Władysław Pałka
Data i miejsce urodzenia	6.06.1912, Mrowla
Data i miejsce śmierci	8.12.2012, Katowice
Zawód	adwokat, prawnik, wojskowy

Władysław Pałka był najmłodszym z siódemki rodzeństwa. Uczył się w szkole powszechnej w Mrowli, a następnie, dzięki pomocy starszej siostry Marii, uczęszczał do gimnazjum klasycznego OO. Pijarów w Rzeszowie. Po maturze podjął studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie, uzyskując w 1935 r. tytuł magistra prawa. Jako biedny student mieszkał w akademiku lub pomieszkiwał w domku ogrodnika przy willi profesora UJK Stanisława Grabskiego, polityka partii chłopskich, brata premiera Władysława Grabskiego. Równolegle studiował w trzyletnim Studium Ekonomiczno-Administracyjnym, dostępnym tyko dla prawników, po jego ukończeniu uzyskał tytuł magistra nauk ekonomiczno-administracyjnych. Po studiach odbył jednoroczną służbę wojskową w Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tarnopolu oraz w pułku w Brzeżanach. Praktykę zawodową zaliczył w Starostwie w Lesku i Żółkwi, a następnie podjął pracę w lwowskim Starostwie Powiatowym. W 1936 r. rozpoczął aplikację w Sądzie Okręgowym we Lwowie. Pracował w Izbie Skarbowej i Urzędzie Wojewódzkim we Lwowie. Był okresowo delegowany do Stanisławowa, gdzie pełnił obowiązki wicestarosty. 26 grudnia 1936 r. w kościele św. Antoniego we Lwowie zawarł związek małżeński ze Stefanią Łukomską (1917–2012), absolwentką lwowskiego Gimnazjum Olgi Filippi-Żychowiczowej.

Po wybuchu II wojny światowej już 2 września 1939 r. pojechał na front. Walczył w rejonie Iłży (woj. wileńskie), gdzie jego dywizja została rozbita i rozwiązana. Pieszo dotarł do Lasów Janowskich, a pod koniec września wrócił do rodziny do Lwowa. Trwała już sowiecka okupacja i zaczęły się aresztowania. W.P. jako pracownik polskiej administracji był poszukiwany, nie mógł nawet wejść do własnego domu. Brat żony Stefanii, Janusz Łukomski, został zamordowany przez NKWD, dlatego rodzina zdecydowała się na ucieczkę ze Lwowa. Jedynie z małą torbą dotarli do Generalnej Guberni, do Mrowli (pow. rzeszowski), gdzie zamieszkali u siostry W.P. Marii. Tu włączyli się w walkę konspiracyjną. Stefania była łączniczką, a Władysław – jako „Karaś”, „Zbigniew”, „Zdzisław”, „Rygor” – zaangażował się w walkę konspiracyjną. Organizował struktury podziemia, prowadził działalność wywiadowczą. Wielu osobom uratował życia przekazując zasłyszane informacje o planowanych aresztowaniach. Jednocześnie w latach 1939–1943 praktykował w Rzeszowie w charakterze aplikanta adwokackiego. Odbywał wiele podróży po okolicy, co ułatwiało działalność wywiadowczą. Był oficerem wywiadu, a od mają 1944 r. zastępcą Szefa Placówki Armii Krajowej (AK) Głogów Małopolski. Od 1 marca 1944 r., jako szef wywiadu i kontrwywiadu wojskowego Inspektoratu AK Rzeszów, kierował grupą 100 osób, która rozpracowała niemieckie doświadczenia z bronią V-1 i V-2 na poligonie w Bliźnie k. Ropczyc (obecnie woj. podkarpackie). Od lipca 1944 r. był członkiem Sztabu w Zgrupowaniu Majora Adama Lazarowicza na terenie obszaru Dębica. W tym czasie pełnił też funkcję sędziego sądownictwa wojskowego. Został aresztowany przez Niemców, osadzony w więzieniu gestapo na Zamku Lubomirskich w Rzeszowie. Podczas transportu do Dębicy, zdołał uciec na moście na Wisłoce. Nawiązał kontakt z Obwodem AK Dębica. Dołączył do zgrupowania przy leśniczówce na polanie Berdech w sierpniu 1944 r. Oddział miał iść na pomoc walczącej Warszawie, jednak został rozbity przez Niemców podczas bitwy w okolicach polany Kałużówka w Gumniskach (woj. podkarpackie). W.P. dotarł do inspektoratu AK Tarnów i tu prowadził działalność wywiadowczą. Po 1944 r. był najbliższym współpracownikiem Łukasza Cieplińskiego, prezesa zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (WiN).

W 1945 r. wrócił z wojennej tułaczki do żony i urodzonej w 1943 r. córki Krystyny, które mieszkały w Rzeszowie. Razem przeprowadzili się na Śląsk, gdzie przyjechała też rodzina Stefanii, a potem towarzysze broni z Rzeszowszczyzny. W.P. był Dyrektorem Urzędu Likwidacyjnego, zajmował się przejmowaniem opuszczonych przez Niemców mieszkań, a potem pracował w Urzędzie Wojewódzkim. Współpracował z wicewojewodą śląsko-dąbrowskim Arką Bożkiem, usuniętym ze stanowiska w 1950 r. ze względów politycznych. W.P. na polecenie swojego przełożonego z czasów wojennych płk. Józefa Rzepki legalizował na Śląsku pobyt oficerów, którzy tworzyli IV Zarząd WiN. Wielu z nich zostało aresztowanych w 1948 r. i po ubeckim procesie zamordowanych w więzieniu na Mokotowie w Warszawie w 1951 r. Sam Władysław był również aresztowany i więziony w Jaworznie i Łambinowicach. Po zwolnieniu pracował w Naczelnej Organizacji Technicznej, oraz PSS „Społem”. Żona Stefania znalazła pracę na poczcie, potem w Ministerstwie Górnictwa i w PSS „Społem”.

14 marca 1959 r. Władysław pomyślnie zdał egzamin adwokacki, a 26 października 1960 r. został wpisany na listę adwokatów Izby Adwokackiej w Katowicach. Jego wpisowi dwukrotnie sprzeciwiał się Minister Sprawiedliwości. Dopiero 6 lipca 1964 r. mógł złożyć ślubowanie. Pracował początkowo w Siemianowicach Śląskich, a 4 marca 1971 r. przeniósł swoją siedzibę do Katowic. W Zespole Adwokackim nr 3 pracował do 31 grudnia 1983 r., gdy został zmuszony do przejścia na emeryturę. Po 1983 r. pracował jeszcze jako prawnik do 2002 r. w Zrzeszeniu Prywatnego Handlu i Usług, w Wojewódzkim Związku Zrzeszeń Kupieckich, na koniec w firmie ubezpieczeniowej KODAR. Jako adwokat był wybitnym cywilistą. Szacunek do prawa i sprawiedliwości przekazywał wszystkim, podkreślając, że prawo jest ostoją przyzwoitości i należy walczyć o jego przestrzegania, niezależnie od okoliczności.

Stefania i Władysław Pałkowie mieli nadzieję na powrót do ukochanego Lwowa, gdy okazało się to niemożliwe, zbudowali w Katowicach dom. Tu zamieszkali z rodzicami, wychowali córkę, absolwentkę medycyny, trójkę wnuków. Przeżyli razem ponad 75 lat i w grudniu 2011 r. świętowali brylantową rocznicę ślubu. Stefania Pałkowa zmarła kilka dni przed setnymi urodzinami męża. Została pochowana na cmentarzu przy ul. Francuskiej, gdzie również leżą jej rodzice. Pod jej nazwiskiem napisano „Lwowianka”.

Odznaczony m.in.: Krzyżem Armii Krajowej, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odznaczenia Polski.

W 2018 r. w cyklu „Archiwa Palestry” nakręcono filmowy reportaż pt. Adwokat, który przyczynił się do klęski nazistów w II wojnie światowej, poświęcony W.P. i kulisom działań grupy rozpracowującej niemiecki program budowy superbroni V1 i V2.

Pochowany z honorami żołnierskimi na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.

Bibliografia przedmiotowa

Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych - wspomnienie adw. Pałki, https://www.adwokatura.pl/z-zycia-ora/dzien-pamieci-zolnierzy-wykletych-wspomnienie-adw-palki/ [dostęp: 14.12.2022]

Flis J., Magdoń J., Blizna po latach. Historia i pamięć, [w:] Tajemnice Blizny. Wywiad Armii Krajowej w walce z rakietami V-2, red. nauk. R. Wnuk, R. Zapart, współpraca J. Szkudliński, Gdańsk 2012, s. 183-202.

Kajdan K., Brylantowych godów nadszedł czas, „Parafia U Jezusa i Maryi” 2011 nr 46, s. 4-7.

Kajdan K., Migawki z życia rodzinnego jubilatów, „Parafia U Jezusa i Maryi” 2006 nr 45, s. 4-9.

Kajdan K., ŚP Stefania Pałkowa na zawsze pozostanie w naszych sercach wzorem żony, matki, babci i prababci, „Parafia U Jezusa i Maryi” 2012 nr 28, s. 2-3.

Kusz R., Zmarł adw. Władysław Pałka, https://www.adwokatura.pl/aktualnosci/zmarl-adw-wladyslaw-palka/ [dostęp: 14.12.2022]

Szopa P., W imieniu Rzeczypospolitej... Wymiar sprawiedliwości Polskiego Państwa Podziemnego na terenie Podokręgu AK Rzeszów, Rzeszów 2014.

Walter-Drob A., Dziadziu, „Parafia U Jezusa i Maryi” 2013 nr 3 https://archive.vn/U3Hmb [dostęp: 15.12.2022]

Zapart R., Pamięci Władysława Pałki - ostatniego oficera rzeszowskiego wywiadu rozpracowującego Wunderwaffe, „Parafia U Jezusa i Maryi” 2013 nr 3 https://archive.vn/U3Hmb [dostęp: 15.12.2022]

Zapart R., Tajemnice niemieckich doświadczeń w raportach wywiadu Inspektoratu AK Rzeszów, [w:] Tajemnice Blizny. Wywiad Armii Krajowej w walce z rakietami V-2, red. nauk. R. Wnuk, R. Zapart, współpraca J. Szkudliński, Gdańsk 2012, s. 97-113.

Autor hasła

Weronika Pawłowicz [grudzień 2022 r.]