Tadeusz Gryglewski

ur. 20.09.1920 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 7.10.1975 r. w Bytomiu – artysta plastyk, scenograf, grafik, ilustrator.

Imię i nazwisko	Tadeusz Gryglewski
Data i miejsce urodzenia	20.09.1920, Lwów
Data i miejsce śmierci	7.10.1975, Bytom
Zawód	artysta plastyk, scenograf, grafik, ilustrator

Tadeusz Gryglewski był synem Bogusława i Marii z Wieleżyńskich. Studiował na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1948 r. został zaangażowany do Opery Śląskiej w Bytomiu, najpierw jak kierownik pracowni modelarskiej. Potem był asystentem scenografa, a od 1955 r. scenografem. Samodzielne projekty scenograficzne tworzył już od 1952 r. i do 1975 r. wykonał ponad 100 projektów do przedstawień operowych, operetkowych i baletowych, głównie dla Opery Śląskiej, ale też Operetki Gliwickiej, Opery we Wrocławiu i Teatru Nowego w Zabrzu. Wiele projektów przeznaczonych do przedstawień Opery Śląskiej cieszyło się sporym uznaniem recenzentów, np. w 1957 r. tak pisano o „wybitnej” scenografii do Cosi fan tutte W.A. Mozarta:

[…] b. piękna oprawa sceniczna T. Gryglewskiego łącząca w sobie wysublimowane cechy stylistyczne epoki rokoko, lekkość i ażurowy wdzięk jak gdyby nierealnych, narysowanych w powietrzu połyskującymi splotami złocistych linii mebli, smukłość topoli i wymyślną ozdobność karłowatych krzewów z pucołowatymi amorkami na ich tle. Efektowność dekoracji powiększa jeszcze scenograf ich wielością. Piękne są również zaprojektowane przez T. Gryglewskiego kostiumy. [M.J. Michałowski, Mozart u nas nieznany, „Perspektywy”, tygodniowy dodatek „Dziennika Zachodniego” 1957, nr 60, s. 4].

Z kolei po premierze słowackiej opery Eugena Suchoňa Krutniawa w 1959 r. recenzent stwierdził:

Tadeusz Gryglewski dekoracjami do „Krutniawy” dowiódł, że jest artystą, którego monumentalna wizja malarska jest istotnym elementem dramatu muzycznego – nie tłem plastycznym, lecz właśnie niezbędnym czynnikiem oddziaływania na psychikę aktora i widza. [M.J. Michałowski, Krutniawa. Nowa opera słowiańska, „Dziennik Zachodni” 1959, nr 308, s. 3].

T.G. był jednym z najbardziej zasłużonych plastyków sceny bytomskiej. Tworzył tradycyjne, często bardzo wystawne dekoracje, które budziły uznanie widowni i krytyków. Wykonał projekty dekoracji m.in. do: oper Stanisława Moniuszki Halka (1955) i Straszny dwór (1962), baletu Ludomira Różyckiego Pan Twardowski (1957), oper Giuseppe Verdiego Bal maskowy (1958), Trubadur (1962) i Rigoletto (1969) oraz opery Józefa Świdra Magnus (1970). Ostatnią scenografią dla Opery Śląskiej przedwcześnie zmarłego T.G. były dekoracje do musicalu Jadwigi Szajny-Lewandowskiej Księżniczka w oślej skórce (1974).

Dla Operetki Śląskiej w Gliwicach przygotował m.in. dekoracje do: Księżniczki czardasza Emmericha Kálmána (1954), Barona cygańskiego Johanna Straussa (1959), a dla Opery we Wrocławiu do Trubadura G. Verdiego (1962). Współpracował również z teatrem operowym w Ostrawie.

T.G. był też autorem okładek i układu graficznego programów teatralnych. Zaprojektował wiele plakatów operowych nie tylko do przedstawień ze swoją scenografią, ale też do innych spektakli wystawianych przez Operę Śląską. Lidia Gierc, która analizowała plakaty T.G. znajdujące się w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, doceniła ich wysoki poziom artystyczny i tak opisała ten rodzaj twórczości plastycznej scenografa:

W swoich plakatach okazał się artystą dobrym warsztatowo, rysunkowo i kompozycyjnie. Wpisywał się w czas triumfu polskiej szkoły plakatu. Śmiało zestawione barwy, często uproszczony rysunek, pomysłowość to cechy wspólne dla ówczesnego nurtu w plakacie, który był też charakterystyczny dla Gryglewskiego. Chętnie sięgał po kolor, będąc jednocześnie minimalistą, jeśli chodzi o informacje tekstowe. W swoich plakatach ograniczał zazwyczaj słowo pisane do niezbędnego minimum. Często stosował uproszczone rysunki, a ilustracje nawiązywały do podstawowych symboli związanych z przedstawieniem. Plakatom swym nadawał Gryglewski najczęściej formę wizualnego skrótu oczywiście nawiązującego do treści przestawienia. [Gerc L., Toruński zbiór plakatów Tadeusza Gryglewskiego – w setną rocznicę urodzin artysty, „Sztuka i Krytyka” 2020, nr 9-10, s. 52].

Kolejną gałęzią twórczości plastycznej T.G. była ilustratorstwo. Najwięcej rysunków zamieszczał w programach teatralnych (winiety, szkice postaci, projekty scenograficzne). Ilustrował i opracowywał graficznie także wydawnictwa książkowe, np. Legendy i baśnie śląskie, wydane w Katowicach w 1948 r. Współpracował również z ośrodkiem TVP Katowice, projektował głównie dekoracje do programów muzycznych.

Żoną T. G. była Zofia z d. Jędrzejko.

Odznaczony: Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi; Odznaką Zasłużonego Działacza Kultury; Złotą Odznaką Zasłużonego w Rozwoju Województwa Katowickiego; Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Pochowany na Cmentarzu Mater Dolorosa w Bytomiu.

Bibliografia przedmiotowa

Wykaz prac scenograficznych: https://encyklopediateatru.pl/osoby/22711/tadeusz-gryglewski

Legendy i baśnie śląskie, oprac. S. Wasylewski, oprac. graficzne T. Gryglewski, Katowice 1948.

Programy teatralne Opery Śląskiej w Bytomiu i Operetki Śląskiej w Gliwicach, oprac. graficzne T. Gryglewski, lata 1952-1974.

Bibliografia podmiotowa

Gerc L., Toruński zbiór plakatów Tadeusza Gryglewskiego – w setną rocznicę urodzin artysty, „Sztuka i Krytyka” 2020, nr 9-10, s. 49-61.

Linert A., Gryglewski Tadeusz, [w:] Bytomski słownik biograficzny, red. J. Drabina, Bytom 2004, s. 69-70.

Łojan A., Wędrówki przedmiotów, „Panorama” 2001, nr 3-4, s. 20.

Opera Śląska 1945-1970, red. T. Kijonka, Katowice 1970.

Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980, t. 2, Warszawa 1994, s. 238.

Zmarł Tadeusz Gryglewski, „Życie Bytomskie” 1945, nr 42.

Autor hasła

Barbara Maresz