Stefan Węgrzyn

ur. 20.05.1925 r. w Krakowie, zm. 28.07.2011 r. w Gliwicach – inżynier elektryk, profesor Politechniki Śląskiej i innych uczelni, automatyk, informatyk, wybitny specjalista teorii regulacji.

Imię i nazwisko	Stefan Węgrzyn
Data i miejsce urodzenia	20.05.1925, Kraków
Data i miejsce śmierci	28.07.2011, Gliwice
Zawód	inżynier elektryk, pracownik akademicki, automatyk, informatyk

Stefan Węgrzyn był synem Jana Kantego, inżyniera górnictwa, kierownika kopalń ropy naftowej w Zagłębiu Borysławskim (obecnie Ukraina) oraz Marii, nauczycielki. Miał brata Zygmunta. W 1930 r. przeprowadził się z Krakowa wraz z całą rodziną do Borysławia, gdzie w 1943 r. w ramach tajnego nauczania zdał maturę. W 1944 r. wstąpił do Armii Krajowej. W 1944 r. podjął studia z elektrotechniki w Lwowskim Instytucie Politechnicznym (pod taką nazwą w czasach sowieckich funkcjonowała Politechnika Lwowska), jednak już w 1945 r. został przymusowo wysiedlony, trafiając ostatecznie do Gliwic. Kontynuował studia w tamtejszej Politechnice Śląskiej, które ukończył w 1949 r. Jeszcze w trakcie studiów został zatrudniony jako młodszy asystent w Katedrze Podstaw Elektrotechniki prof. Stanisława Fryzego (zob. osobne hasło). Był także konsultantem Państwowej Fabryki Odbiorników Radiowych w Dzierżoniowie. W 1951 r. w wieku 26 lat uzyskał stopień doktora za pracę pt. Niektóre zagadnienia stanów nieustalonych we wzmacniaczach wielostopniowych. W 1953 r., po zapoznaniu się z zagadnieniami automatyki w Zakładach Wytwórczych Aparatury Precyzyjnej w Świdnicy, był inicjatorem utworzenia na Wydziale Elektrycznym Specjalności Automatyka. W 1954 r. został docentem i redaktorem naukowym serii Elektryka „Zeszytów Naukowych Politechniki Śląskiej”. W latach 1954-1962 był też profesorem w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie. W 1959 r. ukończył w Wyższej Szkole Lotniczej w Paryżu kurs automatyki. W trakcie pobytu na stypendium we Francji napisał drugą pracę doktorską z zakresu fizyki na Uniwersytecie w Tuluzie, którą ukończył w 1960 r. Dzięki temu stypendium nawiązał długotrwałą naukową współpracę z francuskimi naukowcami. W 1961 r. został profesorem nadzwyczajnym oraz Kierownikiem Katedry Teorii Regulacji Politechniki Śląskiej. Stała się ona jedną z Katedr założycielskich Wydziału Automatyki Politechniki Śląskiej, który powstał w 1964 r. W 1968 r. został profesorem zwyczajnym, a także kierownikiem odrębnego od uczelni Zakładu Systemów Automatyki Kompleksowej PAN w Gliwicach (do 1988 r.) przekształconego w 1989 r. w Instytut Informatyki Teoretycznej i Stosowanej PAN. Z jego inicjatywy i według opracowanych przez niego programów studiów utworzono na Wydziale Automatyki (od 1971 r. o nazwie Wydział Automatyki i Informatyki) Politechniki Śląskiej nowy kierunek Informatyka. Od 1971 r. redagował kwartalnik „Podstawy Sterowania” (następnie wychodzący pod nazwą „Archiwum Informatyki Teoretycznej i Stosowanej”, obecnie „Theoretical and Applied Informatics”). Po przejściu uczelni na strukturę instytutową, w 1971 r. został tam dyrektorem Instytutu Kompleksowych Systemów Sterowania, który w 1975 r. zmienił nazwę na Instytut Informatyki Czasu Rzeczywistego (później od 1984 r. o nazwie Instytut Informatyki). Był ciekawym wykładowcą. Tematyka jego wykładów stale się zmieniała i obejmowała co raz to nowsze, aktualne problemy naukowe. Uczestnicy jego wykładów czuli się jakby współtwórcami nowych teorii. W latach 1989-2002 był dyrektorem odrębnego Instytutu Informatyki Teoretycznej i Stosowanej Polskiej Akademii Nauk (PAN) w Gliwicach, a w latach 2003-2006 dyrektorem ds. naukowych Instytutu Informatyki Teoretycznej i Stosowanej PAN w Gliwicach, a także kierownikiem Zespołu Niekonwencjonalnych Problemów Informatyki. W latach 1960-1984 pracował dorywczo jako profesor wizytujący w uczelniach francuskich w Paryżu, Lille i Tuluzie (Francja), a także w uniwersytetach w Sherbrook i Laball w Kanadzie oraz w Instytucie Elektroenergetycznym w Nowosybirsku w ZSRR. Jego zainteresowania badawcze obejmowały teoretyczne podstawy informatyki. Pod koniec życia zajmował się nanosystemami informatyki, a także teoretycznymi kwestiami związanymi z komputerami kwantowymi. S.W. jest autorem licznych pionierskich publikacji, w tym wielokrotnie wydawanych podręczników, np.: Rachunek operatorowy, Podstawy automatyki (5 wydań, 1963-1990 w tym tłumaczenie francuskie z 1965 r.), Wprowadzenie do analizy stabilności w przestarzeniach metrycznych, Nano i kwantowe systemy informatyki. Od 1964 r był Członkiem Korespondentem PAN, a od 1973 r. Członkiem Rzeczywistym PAN. Był członkiem Prezydium PAN (1964-1971; 1974-1980; 1984-2010). Od 2005 r. Członkiem Krajowym Czynnym Polskiej Akademii Umiejętności. Pełnił liczne funkcje członkowskie i kierownicze w radach naukowych różnych instytucji (m.in. w PAN, Państwowej Radzie Górnictwa, Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ds. Kadr Naukowych, Rady Głównej Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki lub przy Przewodniczącym Rady Państwa i przy rządzie Jerzego Buzka). Był członkiem licznych organizacji naukowych, np. Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego, Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (członek honorowy od 2005 r.), Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Łącznie wydał 16 książek po polsku, słowacku, niemiecku, francusku i angielsku, 5 skryptów akademickich (jego Wykłady z podstaw informatyki miały 6 wydań), 270 artykułów naukowych. Uzyskał 4 patenty. Wypromował 50 doktorantów, był recenzentem 7 prac habilitacyjnych. Otrzymał doktoraty honoris causa Uniwersytetu w Lille (1973), Uniwersytetu w Sherbrook (1977), Politechniki Śląskiej (1988), Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (1989) oraz Politechniki Rzeszowskiej (2004). Miał żonę Halinę.

Odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polskie (1964), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972 r.), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993 r.), Krzyżem Armii Krajowej, francuskim Orderem Oficera Palm Akademickich, Medalem im. Mikołaja Kopernika PAN.

Pochowany na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach.

Bibliografia podmiotowa

Węgrzyn S., Rachunek operatorowy w zastosowaniu do obliczenia przebiegów nieustalonych w obwodach elektrycznych o stałych skupionych, Warszawa 1955.

Węgrzyn S., Operátorowy počet v elektrotechnike, Bratysława 1958.

Węgrzyn S., Przebiegi nieustalone w elektrycznych liniach i układach łańcuchowych Warszawa 1958.

Węgrzyn S., Operatorenrechnung in der Elektrotechnik, Berlin-Warszawa 1962.

Węgrzyn S., Podstawy automatyki, Warszawa 1963.

Węgrzyn S., Les Bases de L’Automatique Industrielle, Paris 1965.

Węgrzyn S., Fryze s., Wybrane zagadnienia teoretycznych podstaw elektrotechniki, Warszawa 1966.

Węgrzyn S., Calcul Opérationnel en Électrotechnique, Paris 1967.

Węgrzyn S., Introduction a l’etude de la stabilité dans les espances métriques, Paris 1971.

Węgrzyn S., Podstawy informatyki, Warszawa 1982.

Węgrzyn S., Gille J. Ch., Vidal P., Developmental systems. At the crossroads of System Theory, Computer Science and Genetic Engineering, New York, Berlin, Heidelberg 1990.

Węgrzyn S. Klamka J., Kwantowe systemy informatyki, Gliwice 2000.

Węgrzyn S., Znamirowski L., Zarys nanonauki i informatycznych molekularnych nanotechnologii, Gliwice 2007.

Węgrzyn S., Molekularne systemy informatyki, Gliwice 2010.

Bibliografia przedmiotowa

Stefan Węgrzyn. In memoriam, red. A. Kwiecień, P. Gaj, Gliwice 2012.

Węgrzyn H., Stefan Węgrzyn. Historia życia 1925-2011, Gliwice 2014.

Kania D., Mrozek D., Wydział Automatyki, Elektroniki i Informatyki Politechniki Śląskiej – początki i współczesność, „Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej” 2022, nr 74, s. 39-43.

Informacje prof. Jerzego Hickiewicza, od 1949 r. studenta, a od 1955 asystenta w Katedrze Maszyn Elektrycznych Politechniki Śląskiej.

Autor hasła

Jerzy Hickiewicz, Piotr Rataj [listopad 2022 r.]