Stefan Kuczyński
pseudonim literacki Włodzimierz Bart, ur. 21.09.1904 r. w Bogusławiu k. Kijowa (obecnie Ukraina), zm. 30.03.1985 r. w Katowicach – historyk mediewista, pisarz.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Stefan Kuczyński |
| Data i miejsce urodzenia | 21.09.1904, Bogusław |
| Data i miejsce śmierci | 30.03.1985, Katowice |
| Zawód | historyk, pisarz |
Stefan Kuczyński był synem Tadeusza, lekarza wojskowego. Edukację szkolną rozpoczął w Kijowie, a zakończył w 1923 r. w Toruniu, gdzie osiadł z rodziną po I wojnie światowej. W latach 1923–1926 studiował prawo i filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim, następnie rozpoczął studia historyczne. Został uczestnikiem seminarium mediewistycznego prof. Oskara Haleckiego, pod którego kierunkiem napisał pracę doktorską Rządy litewskie na Siewierszczyźnie w II połowie XIV w. (1932 r.). W 1937 r. na podstawie dysertacji Ziemie Czernihowsko-Siewierskie pod rządami Litwy (XIV—XVI w) otrzymał tytuł „docenta historii Europy wschodniej średniowiecznej”. Pracę zawodową rozpoczął już w 1926 r. od posady nauczyciela w warszawskich szkołach prywatnych, a także w latach 1935–36 jako referent w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie. W 1937 r. przyjął posadę docenta na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie prowadził zajęcia i seminaria na temat średniowiecznej Europy Wschodniej. W czasie II wojny światowej aktywnie uczestniczył w tajnym nauczaniu. Udzielał lekcji historii i psychologii dla uczniów szkół średnich, a także prowadził zajęcia z historii oraz filozofii indyjskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Jednocześnie pracował w fabryce tytoniu.
Od lutego do końca 1945 r. przebywał w Krakowie, gdzie prowadził wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim. Następnie wraz z grupą intelektualistów (z prof. Stanisławem Kulczyńskim na czele) przeniósł się do Wrocławia, gdzie rozpoczął pracę nad odbudową życia naukowego i kulturalnego miasta. W tym czasie zaangażował się w prace redakcyjne dwóch czasopism popularno-naukowych: „Nauka i Sztuka” (z prof. Julianem Krzyżanowskim) (1945–1948) oraz „Śląsk. Miesięcznik Ilustrowany” (1946–1948), a także był kierownikiem literackim Teatru Dolnośląskiego kierowanego przez Jerzego Waldena (w sezonie 1946/1947). S.K. początkowo zatrudniony był w Katedrze Filologii Dalekiego Wschodu Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 1946–1953 kierował Katedrą Historii Polski Średniowiecznej, następnie Katedrą Historii Powszechnej Średniowiecznej Uniwersytetu Wrocławskiego. 30 sierpnia 1947 r. otrzymał nominację od prezydenta Bolesława Bieruta na profesora nadzwyczajnego. W lipcu 1953 r. dostał odmowę Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego na przeniesienie z Wrocławia na Uniwersytet Warszawski. Następnym etapem w karierze naukowej S.K. była praca w Łodzi, gdzie od 1 stycznia 1954 r. do 30 września 1969 r. kierował Katedrą Historii Europy Wschodniej Średniowiecznej na tamtejszym uniwersytecie. W tym czasie zaangażował się w przedsięwzięcia związane z obchodami 550-lecia bitwy pod Grunwaldem: był konsultantem pomnika grunwaldzkiego, filmu „Grunwald” (1960) oraz „Krzyżacy” (1960), członkiem Komisji Odbudowy Malborka oraz konsultantem mapy pola grunwaldzkiego. Po utworzeniu Uniwersytetu Śląskiego przeniósł się do Katowic. Od 1969 r., aż do przejścia na emeryturę 1 października 1974 r. kierował Zakładem Historii Europy Wschodniej Średniowiecznej. Następnie został dyrektorem Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego. Do śmierci związany był z katowicką uczelnią, nawet po przejściu na emeryturę prowadził zajęcia kursowe i monograficzne dla studentów.
S.K. uczestniczył również w życiu stowarzyszeń i komisji naukowych: Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności, Komisji Słowianoznawczej Polskiej Akademii Umiejętności PAU, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Komitetu Naukowego Obchodów Tysiąclecia, Rady Naukowej Wojskowego Instytutu Historycznego, Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz Komisji Ochrony Zabytków przy Ministrze Kultury i Sztuki. W dorobku naukowym S. K. znajduje się ponad 230 pozycji. Koncentrują się one wokół następujących zagadnień: 1) stosunki polsko-ruskie w X-XII w. oraz polskiej ekspansji na wschód za czasów panowania pierwszych Jagiellonów, 2) dzieje stosunków rusko-litewsko-tatarskich, 3) konflikty polsko- krzyżackie w I połowie XV w. W jego dorobku przedwojennym znajdują się istotne prace z dziejów Europy Wschodniej w średniowieczu. W czasie wojny bezpowrotnie utracił przygotowywane do druku prace: Regesta Lithuaniae oraz Iwan III i jego epoka, w dwóch tomach, które w późniejszych latach S.K. starał się zrekonstruować. Po II wojnie światowej w jego działalności naukowej dominowała tematyka stosunków polsko-krzyżackich, której dotyczyło kilka monografii. S.K. opracował wiele haseł w Polskim Słowniku Biograficznym, m.in.: „Andrzej Wszewołowicz zw. Szuticha”, „Czartoryski Aleksander Wasylewicz”, „Czartoryski Semon Aleksandrowicz”, „Drożdcza vel Drożcza Andrzej Aleksandrowicz”, „Dorohobużski Andrzej Dymitrowicz”, „Drucki Iwan Semenowicz zw. Baba”, „Kazimierz Andrzej Jagiellończyk” oraz „Mikołaj Trąba”. S.K. był też autorem powieści historycznych: Litwin i Andegawenka (Katowice 1974, 1977), Zawisza Czarny (Katowice 1980), zaś pod pseudonimem literackim Włodzimierz Bart wydał: Grunwaldzkie miecze (Warszawa 1966), Pierścień z szafirem. Opowieść o Macieju z Miechowa (Warszawa 1969), Przygody Kołatka (Warszawa 1970) oraz Warneńczyk (Warszawa 1968).
Odznaczony: Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Grunwaldzkim, Odznaką Honorową m. Łodzi.
Nagrodzony: Nagrodą I stopnia Ministra Obrony Narodowej za książkę Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim, Nagrodą II stopnia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za książkę Spór o Grunwald, Nagrodą Wojewódzką Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach za osiągnięcia twórcze w zakresie powieści historycznej.
Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
Bibliografia podmiotowa
Kuczyński S.M., Sine Wody. Rzecz o wyprawie Olgierdowej 1362 r., [w:] Księga pamiątkowa ku czci Oskara Haleckiego, Warszawa 1935.
Kuczyński S.M., Ziemie Czernihowsko-Siewierskie pod rządami Litwy, Warszawa 1936.
Kuczyński S.M., Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411, Warszawa 1955.
Kuczyński S.M., Rzeczywistość historyczna w Krzyżakach, Warszawa 1963.
Kuczyński S.M., Studia z dziejów Europy Wschodniej X-XVII w., Warszawa 1965.
Kuczyński S.M., Spór o Grunwald. Rozprawy polemiczne, Warszawa 1972.
Kuczyński S.M., Władysław Jagiełło 1350–1434, Warszawa 1971.
Kuczyński S.M., Bitwa pod Grunwaldem, Katowice 1987.
Bibliografia przedmiotowa
Archiwum Uniwersytetu Śląskiego, Akta Osobowe, 14/K/I-II sam.
Archiwum Związku Literatów Polskich. Oddział Katowice, zbiory Biblioteki Śląskiej.
Dubicki T., Kuczyński K. A., Profesor Stefan Maria Kuczyński (1904–1985), „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1988 t. 30, s. 3-7.
Fic M., Pół wieku edukacji historycznej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Z dziejów Instytutu Historii UŚ (1969–2019), „Studia Historica Gedanensia” 2019, t. 10, s. 68- 77.
Historia a literatura. Rozmowa z prof. Dr Stefanem M. Kuczyńskim, „Poglądy” 1974, nr 2, s. 15.
Kozłowski M., Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach, [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. M. Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź 2014, s. 24-77.
Krupska A., In memoriam Stefan Maria Kuczyński (21 IX 1904–30 III 1985), „Kronika Katowic” 1984/1985, t. 2, s. 7-14.
Kuczyński K. A., Stefana M. Kuczyńskiego śląskie lata w służbie Klio, [w:] Wśród ludzi i książek. Rozprawy - wspomnienia – wywiady, Włocławek 2011, s. 285- 295.
Szewczyk W., Pokłon dla profesora Stefana M. Kuczyńskiego, „Dziennik Zachodni” 1984, nr 224.
Autor hasła
Agata Bryłka-Jasionek [październik 2022 r.]