Stefan Kaufman

ur. 22.08.1894 r. w Czarnej Wsi (od 1909 r. dzielnica Krakowa), zm. 15.01.1994 r. w Katowicach – inżynier, konstruktor, profesor Politechniki Śląskiej, specjalista w dziedzinie konstrukcji żelbetowych.

Imię i nazwisko	Stefan Kaufman
Data i miejsce urodzenia	22.08.1894, Czarna Wieś (Kraków)
Data i miejsce śmierci	15.01.1994, Katowice
Zawód	inżynier, konstruktor, profesor Politechniki Śląskiej

Stefan Kaufman był synem Herscha (Henryka) Kaufmanna z Płaszowa i Reizel Schlang z Krakowa, córki Samuela Schlanga i Gitel. Henryk Kaufmann był kupcem w Krakowie oraz restauratorem w Czarnej Wsi. Należał do Żydowskiego Stowarzyszenia B’nai B’rith, konkretnie do Stowarzyszenia Humanitarnego „Solidarność”. Pełnił w nim również rolę prezydenta w latach 1905–1906. S.K. miał starszego brata Władysława (ur. 22.02.1893 r.), który był majorem audytorem, wiceprokuratorem Wojskowego Sądu Okręgowego nr IX w Brześciu nad Bugiem. Padł ofiarą zbrodni katyńskiej, został upamiętniony na cmentarzu w Bykowni.

S.K. rozpoczął naukę w szkole podstawowej we Lwowie, natomiast dokończył ją w Bielsku i tam zdał maturę w 1911 r. W tym samym roku ponownie przeniósł się wraz z rodziną do Lwowa, gdzie od 5 października 1912 r. zaczął dwustopniowe studia w ramach Wydziału Inżynierii Cesarsko-Królewskiej Szkoły Politechnicznej we Lwowie. 15 czerwca 1917 r. ukończy je z dopiskiem „znamienicie uzdolniony”. Już pod koniec studiów podjął pracę zawodową (wiosna 1917 r.) w Centrali Odbudowy Galicji przy Namiestnictwie we Lwowie, ze skierowaniem do Ekspozytury Budowlanej w Samborze. W 1918 r. został powołany do służby w wojsku austriackim, a potem skierowany do służby inżynierskiej w Wojsku Polskim we Lwowie. W tym czasie kształtowały się jego zainteresowania naukowe, które stanowiły podstawę doktoratu. 5 czerwca 1920 r. obronił rozprawę doktorską pt. „O wykreślnym wyznaczeniu kształtu specjalnych belek betonowych”, która była pierwszą uznaną pracą na Politechnice Lwowskiej po I wojnie światowej. W lipcu 1920 r. S.K. zgłosił się do wojska w ramach wojennej Grupy Inżynierskiej, wykonującej prace fortyfikacyjne nad górnym Bugiem. Po zakończeniu wojny polsko-sowieckiej, od 1921 r. zaczął pracę w biurze konstrukcyjnym Nowych Budowli Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych we Lwowie, a następnie w Okręgowej Dyrekcji Odbudowy Kraju w Stanisławowie, gdzie objął funkcję kierownika Biura Odbudowy w Haliczu. Po likwidacji Okręgowej Dyrekcji Odbudowy, końcem 1924 r. wrócił do Lwowa z którego już w 1925 r. wyruszył na Górny Śląsk, gdzie rozpoczął pracę w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim. W latach 1926–1927 był kierownikiem Oddziału Drogowego Wydziału Robót Publicznych, a potem (1928–1930) został kierownikiem Oddziału Budowlanego. Od 1 września 1930 r. do wybuchu II wojny światowej pracował jako naczelnik Wydziału Robót Publicznych, później Wydziału Komunikacyjno-Budowlanego. Brał czynny udział, jako autor, współautor i kierownik zespołu, przy projektowaniu mostów przecinających m.in. Wisłę w Goczałkowicach, Górze i Skoczowie. Powstały most w Nowym Bieruniu, składający się z 4 przęseł w postaci łuków bezprzegubowych, o rozpiętości 42 i 28 m, był wówczas największej rozpiętości mostem żelbetowym w kraju. S.K. jako pierwszy w Polsce zastosował układy gerberowskie w żelbetowych mostach m.in. w Przyszowicach nad rzeką Kłodnicą. Pełnił nadzór przy przebudowie około 600 km i budowie ponad 100 km nowych dróg na Śląsku m.in. przez przełęcz Kubalonkę w Wiśle. Przyczynił się również do znacznej rozbudowy sieci kolejowej w regionie, m.in. na trasie Cieszyn-Zebrzydowice-Moszczenica. Partycypował w prowadzonych pracach regulacyjnych i melioracyjnych w dorzeczu Wisły i Odry. Pod jego kierownictwem działał komitet budowy wodociągu dla Cieszyna, w latach 1935–1937, który rozwiązał problem dostarczania wody do polskiej części miasta. Pod jego nadzorem lub kierownictwem zbudowano gmach Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego, kompleks Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych w Katowicach, sanatoria m.in. w Istebnej, zameczek prezydenta RP w Wiśle, gmach urzędów Skarbowych w Katowicach i obiekt Muzeum Śląskiego w Katowicach (rozebrany przez Niemców podczas II wojny światowej). Według projektów S.K. wzniesiono również wieże wodne m.in. w Lublińcu. Uczestniczył m.in. w: I Zjeździe Żelbetników w Warszawie (1931 r.), kongresach Międzynarodowego Stowarzyszenia Mostów i Konstrukcji oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Kongresów Drogowych, których był członkiem: w Monachium (1934 r.), Berlinie (1936 r.) i w Hadze (1938 r.). W momencie wybuchu II wojny światowej razem z wyższym personelem Urzędu Wojewódzkiego został ewakuowany z Katowic do Truskawca (miejscowość uzdrowiskowa niecałe 100 km od Lwowa), a następnie do Stanisławowa. W listopadzie 1939 r. przeniósł się wraz z rodziną do Lwowa. W 1940 r. zaczął pracę jako docent w Katedrze Statyki, Budownictwa Stalowego i Żelbetowego (przemianowana później na Katedrę Konstrukcji Budowlanych) na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej. 1 lipca 1941 r., gdy wojska niemieckie wkroczyły do miasta, w celu ochrony, przybrał fałszywe nazwisko. W tym czasie nie tylko zaczął uczyć na tajnych kompletach, ale działał również czynnie w Armii Krajowej. Po zakończeniu wojny powrócił na Śląsk. Został kierownikiem Wydziału Komunikacji w Urzędzie Wojewódzkim. Jednocześnie czynnie projektował oraz nadzorował odbudowę zniszczonych mostów. Na początku 1945 r. został powołany przez wojewodę do Tymczasowej Komisji Organizacyjnej Politechniki Śląskiej, gdzie od 1 listopada 1945 r. objął jako profesor kontraktowy, kierownictwo w Katedrze Budownictwa Żelbetowego na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym. 24 kwietnia 1949 r. otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego. W sierpniu tego samego roku zakończył pracę w administracji śląskiej na rzecz pełnoetatowej pracy na Politechnice Śląskiej w Gliwicach. Po siedmiu latach – 26 października 1956 r. został profesorem zwyczajnym. W latach 1958–1960 objął stanowisko dziekana Wydziały Budownictwa Przemysłowego i Ogólnego.

Mimo przejścia na emeryturę, w październiku 1964 r., pozostał w bliskim kontakcie z uczelnią. 13 lipca 1981 r. Senat Politechniki Śląskiej nadał mu najwyższe wyróżnienie akademickie – godność i tytuł doktora honoris causa. S.K. przez wiele lat działał niezwykle aktywnie w ramach szeroko pojętej pracy naukowej i pedagogicznej, był m.in. przewodniczącym Komisji Egzaminu Dyplomowego (do 1975 r.), członkiem Rady Wydziału Budownictwa, promotorem dziewięciu doktorów, recenzentem 49 rozpraw doktorskich i 24 habilitacyjnych, wykonał 56 recenzji związanych z powołaniem na docentów i profesorów, spod jego skrzydeł wyszło czterech profesorów i czterech doktorów habilitowanych. Oprócz tego utrzymywał ciągły kontakt z zagranicznymi placówkami i organizacjami naukowymi. W 1950 r. został powołany w skład Komisji Technicznej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, a po jej likwidacji do Komitetu Inżynierii Lądowej Polskiej Akademii Nauk. W 1955 r. był przewodniczącym Sekcji Betonu i Żelbetu tego Komitetu. Dodatkowo aktywnie działał w Radzie Redakcyjnej czasopisma „Archiwum Inżynierii Lądowej” oraz serii wydawniczej „Budownictwo Betonowe”. Był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej. W latach 1954–1976 był recenzentem prac dla „Applied Mechanics Reviews”. Głównym zagadnieniem, którym S.K. się zajmował była teoria konstrukcji sprężonych. Artykuł pt. „Beton przedprężony – beton strunowy – wstępnie sprężony” opublikowany w nr 5/1947 „Inżynierii i Budownictwa” był pierwszym tekstem podejmującym próbę popularyzacji betonu sprężonego w Polsce. S.K. jest autorem obszernych monografii i publikacji książkowych, dotyczących konstrukcji sprężonych.

S.K. był członkiem Polskiego Związku Inżynierów Budowlanych (PZIB) od 1934 r. oraz przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego Oddziału Śląsko-Dąbrowskiego PZIB, przez dwie kadencje 1935–1937 pełnił rolę prezesa tego Oddziału). Uczestniczył w organizacji II Zjazdu PZIB w Katowicach w 1936 r. Po wojnie współorganizował reaktywowanie Oddziału. Był współzałożycielem (1958 r.) Komitetu Nauki PZITB i członkiem jego Zarządu, a w latach 1958–1967 przewodniczącym Śląskiej Komisji Nauki. Od 1965 r. do 1992 r. przewodniczył jury konkursu o nagrodę PZITB im. prof. Stefana Bryły i im. prof. Wacława Żenczykowskiego. Do ostatnich chwil był przewodniczącym Komitetu Honorowego jubileuszowego seminarium w Poznaniu z okazji 60-lecia stowarzyszeń naukowo-technicznych budowlanych w Polsce.

Szczegółową biografię S.K. spisał profesor Andrzej Ajdukiewicz, będący jego uczniem i współpracownikiem. Autor zaznacza, że postać profesora charakteryzowała się ponadprzeciętną obowiązkowością, pracowitością, skrupulatnością i erudycją. W publikacji znalazło się również miejsce na opracowania S.K. pt. „Ludzie, których znałem”, „Budownictwo w międzywojennym dwudziestoleciu Polski 1918–1939” i „Wspomnienia o wstępnych pracach organizacyjnych tworzenia Politechniki Śląskiej”. Był żonaty z Pauliną Kowal, z którą miał córkę Lidię Kaufman-Czekałową.

Odznaczony: Złotym Krzyżem Zasługi (1931 r. i 1946 r.), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1936 r.), Złotą Odznakę Honorową Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa (w 1962 r.), Krzyżem Orderu Odrodzenia Polski – Oficerskim (1958 r.), Medalem 25-lecia Politechniki Śląskiej (1969 r.), Krzyżem Komandorskim (1974 r.) i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą (1984 r.) OPrderu Odrodzenia Polski, Medalem 40-lecia Politechniki Śląskiej (1984 r.), Krzyżem za Udział w Wojnie 1918–1921 (1991 r.)

Nagrodzony: Zespołowa Nagrodą Państwową I stopnia (1955 r.), Nagrodą Państwową II Stopnia w Dziedzinie Nauki (1964 r.), nagrodą zespołową sekretarza naukowego PAN za partycypację w opracowaniu i wydaniu prac w serii „Budownictwo betonowe” Wydawnictwa „Arkady” (1977 r.).

W 2004 r. na Wydziale Budownictwa Politechniki Śląskiej odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą S.K.. W 1995 r. ustanowiono Medal im. Prof. Stefana Kaufmana, będący jednym

z najbardziej prestiżowych odznaczeń dla osób zasłużonych w polskim budownictwie.

Pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.

Bibliografia podmiotowa

Kaufman S., Mosty sprężone, Warszawa 1956.

Teoria konstrukcji sprężonych, tom 1 i 2 oprac. W. Olszak, S. Kaufman i in., Warszawa 1961.

Kaufman S. Olszak W., Eimer Cz., Konstrukcje sprężone, Warszawa 1965.

Kaufman S., 25 lat działalności Komitetu Inżynierii Lądowej Polskiej Akademii Nauk (1952–1977), Warszawa 1977.

Kaufman S., Ludzie których znałem, Gliwice 1985.

Bibliografia przedmiotowa

Sylwetka Profesora,

Ostapczyk M., Kronika Polskiego Związku Inżynierów I Techników Budownictwa Oddziału Katowice lata 1935-2015. (PDF), Katowice 2015.

Pyrak S., O patronach i laureatach medali Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa, „Inżynieria i budownictwo. Organ Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa” 2020, nr 9, s. 452-460, 2020.

Zeszyt Jubileuszowy wydany z okazji 60-lecia pracy zawodowej Prof. Dra Inż. Stefana Kaufmana , Gliwice 1979

Autor hasła

Julia Giżewska [październik 2022 r.]