Stanisław Wasylewski

ur. 18.12.1885 r. w Stanisławowie (obecnie Ukraina), zm. 26.07.1953 r. w Opolu – dziennikarz, publicysta, krytyk literacki.

Imię i nazwisko	Stanisław Wasylewski
Data i miejsce urodzenia	18.12.1885, Stanisławów
Data i miejsce śmierci	6.07.1953, Opole
Zawód	dziennikarz, publicysta, krytyk literacki

Stanisław Wasylewski urodził się w rodzinie urzędniczo - szlacheckiej, był synem Bolesława i Jadwigi ze Starklów. Ukończył gimnazjum w Stryju i Lwowie. Jego kolegami ze szkolnej ławki byli m.in. późniejszy pisarz Kornel Makuszyński (1884 Stryj - 1953 Zakopane), historyk literatury polskiej Juliusz Kleiner (1886 Lwów-1957 Kraków) oraz biolog, wynalazca pierwszej na świecie szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu Rudolfem Weiglem (1883 Przerów-1957 Zakopane). Po zdaniu matury w 1904 r. podjął studia historyczne i polonistyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W latach 1905–1910 był kolejno: wolontariuszem, stypendystą i asystentem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie.

Dane mu było poznać tajniki instytucji od podszewki, co skwapliwie przekazał czytelnikom swych pamiętników. Organizacja pracy biblioteki, ścieżki kariery zawodowej, sekrety katalogów, sygnatur, fiszek i zamówień przybliżone w rzeczonej publikacji zyskały na atrakcyjności w oczach miłośników książek. Wydarzenia opisane w „Pamiętniku stypendysty i asystenta Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w latach 1905-1910” nie ograniczone zostały jednak do wymienionego pięciolecia. [http://www.czytampopolsku.pl/2017/06/pod-kopua-lwowskiego-ossolineum.html dostęp: 10.10.2022 r.]

Pociągała go w tym czasie praca dziennikarska. Rozpoczął współpracę z mediami,  redagował m.in. kwartalnik etnograficzny „Lud” , „Gazetę Poranną”, tygodnik satyryczno-polityczny „Szczutek” i „Słowo Polskie”. Pisał felietony do „Gazety Wieczornej” i „Gazety Porannej” . Współpracował z periodykami literackimi: „Krytyka” i „Wiadomości Literackie”. We Lwowie mieszkał do roku 1927, do czasu ślubu ze Stanisławą z Nowackich, 1-voto Stamirowską (1898-1965), małżeństwo przeniosło się do Poznania. W Poznaniu S. W. pracował w Wydawnictwie Polskim R. Wegnera, redagował serię Biblioteka Laureatów Nobla. Współpracował także z czasopismami poznańskimi, m.in. „Tęczą”, „Dziennikiem Poznańskim i „Kurierem Poznańskim” oraz z redakcjami rozgłośni radiowych Poznania i Warszawy. Wydawał liczne autorskie opracowania książkowe. W 1932 r. obronił pracę doktorską z filozofii na Uniwersytecie Poznańskim. W 1937 r. był laureatem nagrody literackiej Poznania. Otrzymał stanowisko prezesa Związku Zawodowego Literatów Polskich w Poznaniu ( 1937-1939). Od pierwszych dni II wojny światowej był poszukiwany przez Niemców, jego książka „Na Śląsku Opolskim” znalazł się na indeksie okupanta. Wrócił do Lwowa, zajętego przez wojska sowieckie. Pracował dla teatru lwowskiego, pisał wspomnienia, publikował. Od 1941 r. był uczestnikiem ruchu oporu. Wszedł w skład konspiracyjnej Rady Narodowej we Lwowie, podległej rządowi RP na uchodźstwie. W 1943 r. przeniósł się do Starego Sącza. Na polecenie wywiadu Armii Krajowej współpracował z proniemiecką „Gazetą Lwowską” pisząc felietony o polskich zabytkach w Małopolsce Wschodniej. W 1945 r. został za to potępiony przez Związek Zawodowy Literatów Polskich, rok później został zrehabilitowany przez sąd oraz środowisko emigracyjne.

Na rozkaz tej organizacji – wstąpiłem w charakterze wywiadowcy do redakcji „Gazety Lwowskiej”, gdzie powierzono mi dział kulturalny i literacki. Pracowałem bezimiennie. Ani razu moje nazwisko nie pojawiło się na lamach. Ujawniła je dopiero prasa podziemna. Sam się o to postarałem. Jako poszukiwany przez gestapo w Poznaniu „podżegacz wojenny”, równy Wańkowiczowi i Kisielewskiemu za książkę o Śląsku Opolskim, mogłem tylko wtedy zdobyć ich zaufanie i mieć swobodę ruchów, gdy mnie prasa podziemna potępi za „wysługiwanie się Niemcom” [J. Pospiech, Posłowie [W:] Na Śląsku Opolskim, s. 294].

Po przymusowym wysiedleniu ze Lwowa w 1944 r. przez trzy lata mieszkał w Krakowie, tam odbył rok więzienia za rzekomą  współpracę z okupantem, po czym na zaproszenie Arki Bożka ( przedwojennego przywódcy Związku Polaków w Niemczech) przeniósł się do Opola. Nawiązał wówczas współpracę z wrocławskim „Słowem Polskim” , katowicką „Odra”, „Nowinami Opolskimi” i „Gazetą Ludową”. Ogłaszał felietony o dawnych i współczesnych dziejach Śląska. Przyczynił się do odbudowy życia literackiego na Śląsku. Popularyzował kulturę polską oraz wiedzę o Ziemiach Odzyskanych, współpracował z teatrem opolskim. W 1950 r. otrzymał nagrodę literacką miasta Opola. Pozostawił po sobie imponujący dorobek pisarski. Był autorem wielu książek dotyczących historii Lwowa, a także szkiców historycznych poświęconych epokom oświecenia i romantyzmu. W Opolu wydał album historyczny pt. Na Śląsku Opolskim.

Ma Śląsk rolniczy, Opolski, opinię sędziwego matecznika polszczyzny, jakiegoś rezerwatu, w którym do dziś przechowuje się język prastary z epoki chrobrych czasów. Zachwytowi z tego powodu dawali wyraz wszyscy, którzy na przełomie XVIII i XIX wieku zetknęli się z ludem tamtejszym. Więc kiedy po minionej epoce kredytowanych zachwytów romantyzmu zaczęto myśleć o tym, aby wiedzę o Polsce pogłębić, Śląsk stał się pierwszym terenem naukowych badań.” [https://radio.opole.pl/576,292,na-slasku-opolskim dostęp: 1.11.2022 r.]

Pisał Stanisław Wasylewski dużo i zajmująco, niektórym wydawało się pewnie, że i z łatwością, że bez większego nakładu pracy powstawały rokokowe cacka znajdujące tylu wdzięcznych czytelników. […] Pod kopułą lwowskiego Ossolineum, gdzie w latach 1905–1910 przesiadywał często jako stypendysta i asystent Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, przyszły pisarz czytał zachłannie, szperał i zachwycał się drukami sprzed lat; to stamtąd wyniósł kapitał na późniejsze, jakże płodne literacko lata. Tam nauczył się szacunku dla źródeł, poznawał uroki zamierzchłej przeszłości, uczył się odczytywać wczorajsze znaki. […] Dzięki wiedzy, jaką posiadł, z taką swobodą, z takim znawstwem i wdziękiem będzie później odbywać podróże w czasie – do epoki stanisławowskiej, do początków XIX wieku, a nawet do średniowiecza, i podróże w przestrzeni; jak swobodnie poruszał się po Warszawie kilku epok, po Wielkopolsce jemu współczesnej i dziewiętnastowiecznej, po Śląsku jako historyk, etnograf i reporter, po Lwowie wreszcie, któremu tyle sercem pisanych stronic poświęcił. Wrażliwość językowa, imponujący słuch językowy, nie bez przyczyny ogłosi wybór felietonów, Na końcu języka (1930), jak przyzna: najpracowitszą chyba i najlepszą z moich książek, gawędę o językach, którymi mówi Polska. Pisał dużo i pięknie. Był mistrzem małych form: felietonu, szkicu literackiego, portretu, miniatury; cykle miniatur, felietonów i esejów, ułożone ze smakiem, łączył w cykle, całości w wycinkach. […] Umiejętność opowiadania łączył pisarz z erudycją. [https://witkacologia.eu/uzupelnienia/T.Pawlak/Stanislaw_Wasylewski.html, dostęp: 10.10.2022 r.].

Był publicystą oraz utalentowanym popularyzatorem historii. Sympatię czytelników skarbił sobie barwnym stylem, a także darem wyszukiwania intrygujących faktów i ciekawostek. Opublikowane dopiero po jego śmierci Życie polskie… stanowi sumę wieloletnich badań nad dziejami polskiej kultury i obyczajów w XIX stuleciu. Wasylewski komentuje wydarzenia, umiejętnie wykorzystując przy tym relacje autorów ówcześnie żyjących, opisuje miejsca i ludzi, by pokazać specyfikę, kierunki rozwoju umysłowego i politycznego, a także obyczajowość życia na podzielonych ziemiach polskich tego okresu. Zajmują go wielkie osobowości, ale i mniej znani twórcy. Pisze zarówno o polityce, jak i o literaturze, sztuce, muzyce, teatrze, zwyczajach, pożywieniu i ubiorach. W tej monumentalnej pracy zręcznie kreśli tło historyczne, a jednocześnie nadaje tekstowi atrakcyjną formę literacką w stylu zbliżonym do gawędy. [https://www.legimi.pl/ebook-zycie-polskie-w-xix-wieku-stanislaw-wasylewski,b51348.html dostęp 10.10.2022 r.].

Odznaczony: Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta ( 1937); Złotym Wawrzynem Akademickim (1936).

W Opolu i Nysie znajdują się ulice Stanisława Wasylewskiego.

Pochowany z żoną Stanisławą (1898–1965) w Alei Zasłużonych, na Cmentarzu Komunalnym w Opolu na Półwsi.

Bibliografia podmiotowa

Wasylewski S., U księżnej pani, Lwów, Warszawa 1917.

Wasylewski S., Na dworze króla Stasia, Wydawnictwo Polskie, Lwów – Kraków 1919.

Wasylewski S., W srebrnym dworku z modrzewia, Warszawa 1919.

Wasylewski S., Romans prababki, Lwów 1920.

Wasylewski S., Przypadki Króla Jegomości, Lwów – Poznań 1920.

Wasylewski S., Opowieści dziewczęce. Ustępy z pamiętników młodych panien (1776–1866), Lwów – Poznań 1920.

Wasylewski S., Historje lwowskie, Wydawnictwo Polskie, Lwów – Poznań 1921.

Wasylewski S., O miłości romantycznej, Lwów - Poznań 1921.

Wasylewski S., Sprawy ponure. Obrazy z kronik sądowych wieku Oświecenia, Lwów – Poznań 1922.

Wasylewski S., Pod urokiem zaświatów, Lwów – Poznań 1923.

Wasylewski S., Klasztor i kobieta. Studium z dziejów kultury polskiej w średniowieczu, Poznań 1923.

Wasylewski S., Ducissa Cunegundis. Powieść z wieku trzynastego, Lwów 1923.

Wasylewski S., Portrety pań wytwornych, Lwów oraz, Warszawa 1924.

Wasylewski S., Zerwana kokarda, Poznań 1927.

Wasylewski S., Bardzo przyjemne miasto, Poznań 1929.

Wasylewski S., Twarz i kobieta, Poznań 1930.

Wasylewski S., Lwów, Poznań 1931.

Wasylewski S., Na Śląsku Opolskim, Warszawa 1937, Opole1987.

Wasylewski S., Niezapisany stan służby, Warszawa 1937.

Wasylewski S., Karolina Sobańska. Występne życie i złoczyny tajnej ajentki wywiadu carskiego, Kraków 1959.

Wasylewski S., Życie polskie w XIX wieku, Kraków 1962.

Pod kopułą lwowskiego Ossolineum. Pamiętnik stypendysty i asystenta Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w latach 1905–1910, Wrocław 1959.

Czterdzieści lat powodzenia. Przebieg mojego życia, Wrocław 1959.

Bibliografia przedmiotowa

Janota M. CZ., Eseje Stanisława Wasylewskiego o Śląsku Opolskim, „Kwartalnik Opolski” 1972, nr 1, s. 37-57.

Kowalski K., Opole-ostatni przystanek w życiowej podróży Stanisława Wasylewskiego, Opole 1986.

Wierciński A., Dyskretny erudyta (O pisarstwie Stanisława Wasylewskiego), Opole 2018.

Zielonkowa D., Stanisław Wasylewski związki ze Śląskiem, Opole 1969.

Autor hasła

Milena Jędrzejewska