Stanisław Sebastian Bac (senior)
ur. 30.03.1887 r. w Kazimierzy Wielkiej w powiecie pińczowskim (obecnie województwo świętokrzyskie), zm. 30.05.1970 r. we Wrocławiu – naukowiec, agrometeorolog, meliorant.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Stanisław Sebastian Bac (senior) |
| Data i miejsce urodzenia | 30.03.1887, Kazimierza Wielka |
| Data i miejsce śmierci | 30.05.1970, Wrocław |
| Zawód | agrometeorolog, meliorant, pracownik akademicki |
Stanisław Bac (senior) urodził się w rodzinie robotniczo-inteligenckiej, był synem Macieja (magazyniera cukrowni „Szreniawa” k. Proszowic i „Łubna” w Kazimierzy Wielkiej) i Marii Pieprzak (nauczycielki w Niegosławicach).
S. B. uczęszczał do szkoły powszechnej w Proszowicach (ówczesny zabór rosyjski). Po jej ukończonej w 1898 r. podjął edukację w Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym w Krakowie. W 1905 r. zdał maturę i w latach 1906-1910 studiował w Wodnej Akademii Rolniczej (AR) w Dublanach k. Lwowa, w 1911 r. uzyskał tytuł magistra inżyniera. W latach 1911-1914 pracował jako asystent Katedry Inżynierii Wiejskiej (AR), naukowo związany był z mikrobiologiem Bronisławem Niklewskim (1879-1961). W grudniu 1914 r. podczas przerwy w walkach na froncie, zdał egzamin dyplomowy na Politechnice Lwowskiej (tzw. drugi egzamin państwowy).
W czasie studiów od 1908 r. związał się z ruchem patriotycznym Wawrzyńca Dayczaka (1882-1968) oraz Drużynami Bartoszowymi. Była to Organizacja niepodległościowa studenckiej młodzieży wiejskiej, zajmująca się ich przysposobieniem wojskowym. Od 1912 r. Drużyny funkcjonowały jako organizacje militarne, uczestniczyły w I wojnie światowej oraz w walkach polsko-ukraińskich i polsko-bolszewickich. W latach 1913-1914 S. B. był drugim naczelnikiem głównym Drużyn. W czasie zmagań polsko-ukraińskich w 1918 r. początkowo pełnił funkcję szefa sztabu Naczelnej Komendy Wojsk Polskich we Lwowie, a następnie - referenta uzbrojenia w tejże komendzie. W listopadzie 1918 r. był członkiem Związku Obrońców Lwowa.
9 lipca 1908 r. wstępuje do ruchu Drużyn Bartoszowych i działa w nich aż do połączenia ich z Legionem Wschodnim tj. 31 lipca 1914 r. Był nawet członkiem Rady Naczelnej tej organizacji, w imieniu której pełnił funkcje: kierownika sekcji organizacyjnej, komisarza chorągwi lwowskiej, zastępcy naczelnika głównego, a od 1 listopada 1912 r. został naczelnikiem główny i pełnił tę funkcje do scalenia.(…). Legion Wschodni istniał do 21 września 1914 r. kiedy rozwiązano go, z części legionistów oraz ochotników ze Śląska Cieszyńskiego i Podhala utworzono 3 Pułk Piechoty, który stał się zalążkiem organizowanej II Brygady Legionów. Oficerem tego Pułku był również kpt. Stanisław Bac. W ramach tej formacji uczestniczył w walkach na linii frontu nad Dunajcem [Wybitny przedstawiciel nauk melioracyjnych w Polsce, 24ikp.pl, dostęp: 24.04.2023 r.].
W 1916 r. piastował stanowisko dyrektora szkoły rzemieślniczej, którą kierował do 1925 r., z przerwą na lata 1918 -1920, kiedy został wcielony do wojska polskiego. Za przykładem Dyrektora do obrony Lwowa poszli także jego uczniowie, młodzież wstąpiła w szeregi V Baonu Strzelców Olkuskich im. płk. Francesco Nullo. Tak o uczestnikach walk pisał Stanisław Bac w roku 1920:
Zna młodzież nasza dziś wiele ziem Polskich. Nie jedna kropla krwi serdecznej użyźniła ziemię piastowską, niemało potu, pracy spłynęło z naszej młodzieży dla wspólnej sprawy. Dziś wielu z wymienionych młodzieńców powróciło alby kończyć naukę szkolną. Mamy weteranów z Baonu Olkuskiego, z Ułanów Krechowieckich, z pancerki ,,Gromobój”, z bojowych drużyn harcerskich P.A.P. i P.A.C. – słowem ze wszystkich rodzajów broni. Część z nich walczy dalej na froncie, a tym co polegli, cicho się Polska śni”, [Zespół Szkół Nr 1 im. Stanisława Staszica w Olkuszu. Mistrz i uczeń. Stanisław Bac - wychowawca młodzieży. Wspaniały organizator i niestrudzony działacz, Olkusz 2013, https://www.zs1olkusz.edu.pl/images/pliki/CKiT/Stanislaw%20Bac.pdf, dostęp: 2.05.2023 r.].
Po I wojnie światowej wrócił do Olkusza w stopniu kapitana, został odznaczony Krzyżem Walecznych. Zaangażował się w działalność organizatorską szkoły oraz wychowawczą młodzieży.
Pierwszy Protokół potwierdza, że Dyrektor rozpoczął swoje urzędowanie od przeprowadzenia remontu budynku, w którym przez dwa lata stacjonowały wojska austriackie. Drugim ważnym zadaniem było opracowanie programów nauczania i zatrudnienie nauczycieli. Naukę rozpoczęło 34 nowych uczniów oraz uczniowie, którzy nie ukończyli szkoły w latach poprzednich” (…) Dyrektor Bac wykładał maszynoznawstwo. Dał się poznać jako wspaniały organizator nie tylko zajęć dydaktycznych, ale również wycieczek krajoznawczych. 19 stycznia 1922 roku dzięki staraniom Dyrektora Baca Szkoła została upaństwowiona. Nadano jej nazwę Państwowa Szkoła Rzemieślniczo – Przemysłowa [Zespół Szkół Nr 1 im. Stanisława Staszica w Olkuszu. Mistrz i uczeń. Stanisław Bac - wychowawca młodzieży. Wspaniały organizator i niestrudzony działacz, Olkusz 2013, [W:] https://www.zs1olkusz.edu.pl/images/pliki/CKiT/Stanislaw%20Bac.pdf, dostęp: 2.05.2023 r.].
S. B. działał aktywnie w Olkuszu, brał udział w organizacji uroczystości patriotycznych w mieście, m.in. obchodach drugiej rocznicy bitwy pod Krzywopłotami (17-18.11.1916 r. legionów J. Piłsudskiego). Szkołę, którą kierował odwiedził wówczas Józef Piłsudski (1867-1935, późniejszy marszałek Polski) i ksiądz doktor biskup Władysław Bandurski (1863-1932). Z inicjatywy S. B., w 1917 r. usypano Kopiec Kościuszki oraz powołano Komitet Ratunkowy Powiatu Olkuskiego. Na uroczystości otwarcia kopca S. B. powiedział:
Dziś My synowie i wnuki Tych co zginęli w katordze Sybiru - wznosimy na nowo pamiątkę zadeptaną przez najeźdźców ...Ślubujemy Polsce ofiarną służbę . [Zespół Szkół Nr 1 im. Stanisława Staszica w Olkuszu. Mistrz i uczeń. Stanisław Bac - wychowawca młodzieży. Wspaniały organizator i niestrudzony działacz, Olkusz 2013, https://www.zs1olkusz.edu.pl/images/pliki/CKiT/Stanislaw%20Bac.pdf, [dostęp: 2.05.2023 r.].
S. B. był współzałożycielem i redaktorem dwutygodnika „Kronika Powiatu Olkuskiego”, który ukazywał się w latach 1917-1921. Była to pierwsza w dziejach – i przez długi czas jedyna – olkuska gazeta, której instytucjonalnie patronował Komitet Ratunkowy Powiatu Olkuskiego.
24 czerwca 1920 r. ożenił się z hrabina Izabellą Osmołowską, z małżeństwa urodziło się dwóch synów, starszy Stanisław jr. (1929-2013), (osobne hasło) poszedł w ślady ojca i również został profesorem, podobnie jak później jego córka, Joanna Bac-Bronowicz – dr. hab. inż., pracownik Katedry Geodezji i Geoinformatyki Politechniki Wrocławskiej.
Przed II wojną światową, od 1924 r. S. B. był ponadto założycielem i dyrektorem szkoły rzemieślniczo-przemysłowej Sejmiku Krzemienieckiego w Wiśniowcu w obwodzie tarnopolskim (obecnie Ukraina).
Od 1926 do 1929 r. był zatrudniony na stanowisku adiunkta w: Katedrze Maszynoznawstwa Rolnego, a w latach 1929-1937 - adiunktem Katedry Uprawy Roli i Roślin Oddziału Rolniczego na Politechnice Lwowskiej.
Oprócz zajęć dydaktycznych kierował równocześnie Działem Hydrotechnicznym Zakładu Doświadczalnego Uprawy Torfowisk pod Sarnami oraz brał udział w pracach Biura Melioracji Polesia. W 1929 r. uzyskał stopień doktora nauk technicznych na Wydziale Inżynierii Wodnej Politechniki Warszawskiej na podstawie pracy o osiadaniu torfowiska dublańskiego wskutek odwodnienia, a w 1933 r. habilitował się na Wydziale Rolniczym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego na podstawie pracy o zmianach w torfowisku niskim wskutek osuszania lub nawodnienia w zakresie melioracji wodnych.
W czasie II wojny światowej wstąpił do Batalionów Chłopskich, był żołnierzem placówki Puławy. W latach 1937–1946 zorganizował dział hydrologii Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach (PINGW) oraz kierował jego stacją meteorologiczną. W latach 1938–1939 oraz 1944–1946 był wicedyrektorem PINGW w Puławach. W latach 1945–1946 organizował i kierował Zakładem Melioracji Rolnych UMCS. Od 1946 r. mieszkał we Wrocławiu. W latach 1946–1951 kierował Katedrą Melioracji i Inżynierii Rolnej Wyższej Szkoły Rolnej (WSR) we Wrocławiu. W latach 1951-1956 piastował stanowisko Dziekana Wydziału Melioracji Wodnej wrocławskiej WSR, w latach 1951-1956 – kierował Katedrą Melioracji Rolnych i Leśnych.
W 1948 otrzymał tytuł naukowy profesora zwyczajnego. W latach 1951 -1954 pełnił funkcję dziekana Wydziału Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji WSR. W 1962 otrzymał doktorat honoris causa WSR we Wrocławiu (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy).
Wykładał maszynoznawstwo rolnicze na wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej, meliorację torfowisk w SGGW, melioracje rolne i meteorologię na UMCS, melioracje rolne i leśne w WSR we Wrocławiu. Stworzył polską szkołę przyrodniczych podstaw melioracji rolnych i leśnych, z uwzględnieniem odpowiednich relacji między techniką melioracyjną a potrzebami roślin i charakterem siedliska przyrodniczego. Swoje badania prowadził również w Szwecji, Jugosławii i Niemczech, Danii. Jego oryginalna metoda, tzw. pól ustalonych, stała się podstawą bardzo wielu badań naukowych. Był konstruktorem urządzenia do pomiaru pionowych ruchów wierzchniej warstwy gleby na skutek zamarzania i rozmarzania. Przyrząd ten stosowany był później przez inne zespoły badawcze do badań ruchów gleby w krajach polarnych.
W jego dorobku jest ponad 130 publikacji, w tym kilka monografii.
Wypromował 17 doktorów nauk technicznych, opiekował się kilkoma przewodami habilitacyjnymi.
Członek: W latach 1958-1961 był członkiem korespondentem, a od 1961 do 1970 członkiem rzeczywistym PAN, w latach 1962-1965 członkiem Prezydium PAN, m.in. członkiem Komitetu Nauk Leśnych PAN, Rady Naukowej Instytutu Badań Leśnych, Rady Naukowo-Technicznej przy Ministrze Leśnictwa, Państwowej Rady Ochrony Przyrody i Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody we Wrocławiu, członkiem zwyczajnym, a potem honorowym Polskiego Towarzystwa Geofizycznego oraz członkiem Rady Redakcyjnej „Przeglądu Geofizycznego”, członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego, Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Wodnych i Melioracyjnych, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Międzynarodowego Towarzystwa Biometeorologicznego przewodniczącym Rady Naukowej Karkonoskiego Parku Narodowego.
Odznaczony: Krzyżem Walecznych (1921), Medalem Niepodległości (1933), Złotym Krzyżem Zasługi (1929 i 1938), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1957), Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1962), Odznaką XV-lecia Wyzwolenia Dolnego Śląska (1960), Medalem Komisji Edukacji Narodowej.
Jego imieniem nazwano aulę Wydziału Melioracji Wodnych Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
Pochowany na wrocławskim cmentarzu Parafii Świętej Rodziny na Sępolnie.
Bibliografia podmiotowa
Bac S., 4-ro klasowa Miejska Szkoła rzemieślnicza w Olkuszu, „Kronika Powiatu Olkuskiego” 1917, nr 13-14, s. 4.
Bac S., Przyczynek do badań nad zmianą położenia powierzchni ornych gruntów lessowych, Warszawa 1928.
Bac S., W stulecie książki "O pługu poprawnym bezkoleśnym" Adama Kasperowskiego, Warszawa 1928.
Bac S., Osiedla na torfowiskach, Warszawa 1930.
Bac S., Obserwacje zimowe na torfowisku Czemerne (z Zakładu Doświadczalnego Uprawy Torfowisk Pod Sarnami) = Winterperiode-Beobachtungen auf Niederungsmoor Czemerne (Moorversuchstation bei Sarny), cz. 1, Warszawa 1935.
Bac S., Stosunki wodne i wpływ ich na plonowanie łąki naturalnej na torfowisku niskim = Die Wasserverhältnisse Und Ihr Einfluss Auf Den Ertrag Einer Niederungsmoorwiese, b.m.w., 1937.
Bac S., Fosforytowanie łąk na torfowiskach, Kraków 1937.
Bac S., Przemieszczanie gleb, „Przegląd Rolniczy” 1947, nr 9-10, s. 119-132.
Bac S., Melioracje rolne w gospodarce wodnej Polski, „Gospodarka Wodna” 1948, nr 7-8, s. 209-228 (wspólnie z J. Ostromęckim).
Bac S., Zagadnienia hydrologiczne i plan rezerwatu w dolinie Baryczy, „Czasopismo Geograficzne” 1948, t. 19, s. 57-168.
Bac S, Zdobycze pługa w Kotlinie Kłodzkiej, „Rocznik Kłodzki” 1948, t. 1, s. 119-136.
Bac S., Agrotechnika, t. 2, Warszawa 1950.
Bac S., Myśli przewodnie dotyczące nawodnienia łąk i pastwisk, Warszawa 1952.
Bac, S., Agrotechnika, t. 1, wyd. 2 popr. i uzup., Warszawa 1952.
Bac S., Bilans wodny piasków i żwirów, Warszawa 1953.
Bac S., Metodyka badań polowego zużycia wodnego roślin uprawnych oraz zastosowanie uzyskiwanych norm do obliczeń bilansu wodnego małych dorzeczy, Warszawa 1956.
Bac S., Polowe zużycie wodne roślin uprawnych, „Rocznik Nauk Rolniczych” 1957, t. 74, s. 741-792.
Bac S., Uwagi o wpływie suszy na las w latach 1958-1960. „Sylwan” 1961, z. 3, s. 1-15.
Bac S., Wasserbilanz einiger landwirtschaftlicher Nutzpflanzen unter Feldbingungen, Leipzig 1961.
Bac S., Leśne melioracje wodne, Warszawa 1962.
Bac S., Messergebnisse des Wasserverbrauchs von Kulturpflanzen mit Grosslysimetern, b.m.w., 1964.
Bac S., Niektóre zagadnienia gospodarki wodnej w rolnictwie i leśnictwie w związku z posuchą na Dolnym Śląsku. Z badan nad wpływem posuchy na rolnictwo na Dolnym Śląsku, Wrocław 1964 (wspólnie z S. Marcilonkiem).
Bac S., Zasady planowania poprawy stosunków wodnych w zlewni, „Zeszyty Naukowe AGH” 1968, nr 219.
Bac S., Podstawy leśnych melioracji wodnych. Podręcznik dla studentów wydziałów melioracji rolnych WSR, Warszawa 1969 (wspólnie z S. Ostrowskim).
Bac S., Niektóre zagadnienia gospodarki wodnej w rolnictwie i leśnictwie w związku z posuchą na Dolnym Śląsku, [W:] Z badań nad wpływem posuchy na rolnictwo na Dolnym Śląsku, zb. prac pod kier. B. Świętochowskiego, Wrocław 1968, s.115-138 (wspólnie z S. Marcilonkiem).
Bac S., Pierwsze coroczne pojawy fenologiczne niektórych roślin dziko rosnących na tle stosunków geofizycznych w Polsce, Warszawa 1970.
Bibliografia przedmiotowa
Bac S., 4-ro klasowa Miejska Szkoła rzemieślnicza w Olkuszu, „Kronika.Powiatu.Olkuskiego” 1917, nr 13-14, s. 4.
Doktorzy honoris causa: prof. Stanisław Bac, https://upwr.edu.pl/uczelnia/o-uczelni/historia-i-misja-uczelni/doktorzy-honoris-causa/prof-stanislaw-bac-2.html, dostęp:3.05.2023 r.
Dziechciarz O., Pierwsze olkuskie czasopismo – „Kronika Powiatu Olkuskiego” – zagadnienia i tematy, „Ilcusiana” 2010, nr 2, s. 97-105, https://readgur.com/doc/286242/pobierz--ilcusiana--nr-2, dostęp: 4.05.2023 r.
Dzieje studiów rolniczo-lasowych w ośrodku lwowsko-dublańskim w opracowaniu Tadeusza Wośkowskiego, Warszawa 2011, http://mars.cbr.edu.pl:8080/Content/768/138755.pdf?handler=pdf, dostęp: 3.05.2023 r.
Dzieje Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, wyd. 2 rozszerzone, red. A. Kotecki, T. Szulc, J. Tyszkiewicz, Wrocław 2011.
Jaworska E., Kaczmar M., Ocalić od zapomnienia ten czas i tych ludzi. Wspomnienia o profesorach Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław 2011.
Kołodziej J., Profesor doktor Stanisław Bac – naukowiec żołnierz i wychowawca młodzieży akademickiej (1887-1970), „Folia Societatis Scientiarum Lublinensis. Sectio D Geografia” 1990, vol. 31, z. 1-2, s. 3-10.
Kołodziej J., Wspomnienie o profesorze dr hab. dr h.c. inż. Stanisławie Bacu, „Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie” 2012, t. 12, z. 2, s. 411-420.
Marcilonek S., Obituary Professor doctor Stanisław Bac 1887-1970, „Polish Journal of Soil Science” 1970, vol. 3, nr 1, s. 71-72.
Nowiński S., Prof. dr h. c. Stanisław Bac, „Sylwan” 1972, nr 11, s. 77-83.
Nowiński S., Wspomnienia pośmiertne, prof. dr Stanisław Bac, „Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich” 1972, nr 10, s. 259-268.
Obrona Lwowa 1-22 listopada 1918, cz. 1, Relacje uczestników, Lwów 1933.
Pałys S., 60 lat badań erozyjnych w Katedrze Melioracji i Budownictwa Rolniczego Akademii Rolniczej w Lublinie, „Acta Agrophysica” 2005, vol. 5, nr 1, s. 5-15.
Prof. Stanisław Bac, Materiał archiwalny Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, https://www.youtube.com/watch?v=4Z4NKn-Kizg, dostęp: 7.05.2023 r.
Schmuck A., Prof. dr inż. Stanisław Bac: 30.III.1887 – 30.V.1970, „Przegląd Geofizyczny” 1970, z. 4, s. 377-378.
Stanisław Bac 1887-1970, https://www.umig.olkusz.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=6020:stanislaw-bac&catid=14&lang=pl&Itemid=167#Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu - Serwis Samorządowy (umig.olkusz.pl), dostęp: 26.04.2023 r.
Sypień J., Dziechciarz J.O., Pamięć śladów śladami pamięci - miejsca pamięci narodowej na ziemi olkuskiej, Olkusz 2015.
Śródka A., Uczeni polscy XIX-XX stulecie, t. 1 A-G, Warszawa 1994.
Trzynadlowski J., Uczeni wrocławscy (1945-1979), Wrocław 1980.
Wojtas M., Słownik biograficzny żołnierzy Batalionów Chłopskich. IV Okręg Lublin, t. 2, Lublin 2001, s. 29.
Wybitny przedstawiciel nauk melioracyjnych w Polsce. Stanisław Bac, oprac. M. Szwaja, A. Solarz, http://www.24ikp.pl/skarby/ludzie/krajanie/bacstanislaw/art.php, dostęp: 3.05.2023 r.
Zespół Szkół Nr 1 im. Stanisława Staszica w Olkuszu; Mistrz i uczeń. Stanisław Bac - wychowawca młodzieży. Wspaniały organizator i niestrudzony działacz, Olkusz 2013, https://www.zs1olkusz.edu.pl/images/pliki/CKiT/Stanislaw%20Bac.pdf, dostęp: 2.05.2023 r.
Autor hasła
Maria Kalczyńska