Stanisław Jarocki

ur. 10.11.1887 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 8.10.1966 w Puszczykowie, woj. wielkopolskie – artysta plastyk, scenograf.

Imię i nazwisko	Stanisław Jarocki
Data i miejsce urodzenia	10.11.1887, Lwów
Data i miejsce śmierci	8.10.1966, Puszczykowo
Zawód	artysta plastyk, scenograf

Stanisław Jarocki był synem rzemieślnika Teofila i Sabiny z Ostrowskich. Po ukończeniu gimnazjum studiował w Szkole Przemysłu i Malarstwa Deko­racyjnego we Lwowie, którą ukończył w 1908 r. Na dalsze studia wyjechał do Francji, Włoch, Niemiec i Wiednia. W 1911 r. ożenił się ze Stefanią z Niemczakowskich, z którą miał córki Władysławę (ur. 1915) oraz Jadwigę (ur. 1912). Po powrocie do kraju zajmował się malarstwem dekoracyjnym i wykonywał polichromie kościołów i cerkwi we Lwowie, Stryju i Drohobyczu. W latach 1913-1914 uczestniczył w konserwacji zabytkowych fresków w cerkwi Bojana w Sofii. W 1913 r. zaczął współpracować z Teatrem Miejskim we Lwowie, gdzie przygotowywał pierwsze prace pod kierunkiem dekoratorów teatru lwowskiego: Stanisława Jasieńskiego i Feliksa Wygrzywalskiego. Jako samodzielny scenograf debiutował w 1915 r. W tym samym roku wy­jechał do Odessy i podjął pracę scenografa w miej­scowej operze, a następnie był do 1919 r. scenografem w Teatrze Dramatycznym w Charkowie.

Do kraju powrócił w 1919 r., pracował w Teatrze Wielkim w Warszawie pod kierunkiem Wincentego Drabika. Jednocześnie w latach 1922-1930 i w sezonie 1931/1932 był scenografem w Teatrze Wielkim w Pozna­niu, współpracował także z tamtejszym Teatrem Polskim. W sezonie 1930/1931 pracował w Teatrach Miejskich we Lwowie za dyrekcji słynnego reżysera Leona Schillera. Opra­cował scenografię do 34 oper i operetek oraz 8 przedstawień dramatycznych (m.in. Kordiana Juliusza Słowackiego). W sezonie 1932/1933 współ­pracował z Teatrem Miejskimi w Łodzi. W sezonie 1933/1934 prowadził dział dekoracyjny w Miejskich Teatrach Dramatycznych w Warszawie. W kolejnych sezonach teatralnych 1934/1935 był kierownikiem działu dekoracyjnego byłych Teatrów Miejskich w Towarzystwie Krzewienia Kultury Teatralnej (1934/1935), scenografem w Teatrze Naro­dowym i Teatrze Nowym (1936-1939). Od 1936 r. współpracował stale z Teatrem Kameralnym Karola Adwentowicza. Ogromnym sukcesem S.J. było zdobycie na światowej wystawie teatralnej w 1937 r. w Paryżu Grand Prix za dekoracje do Kordiana i Fieska. Nagrodzone makiety dekoracji, opracowane wspólnie z Leonem Schillerem, były abstrakcyjnymi kompozycjami podestów, schodów i geometrycznych form tworzących jednolitą i zwartą przestrzeń gry wypełnioną tłumami statystów i mistrzowskim światłem. Ewa Guderian-Czaplińska tak pisała o Stanisławie Jarockim:

[…] dość późno, w istocie dopiero pod wpływem Schillera, otworzył się na abstrakcję, geometrię i proste formy, przeżywając wówczas najbardziej twórcze lata. Wcześniej, podczas pracy w Poznaniu, ceniony był przez dyrektorów i reżyserów głównie (to cała „proza” teatru) za swoją ugodowość, szybkość w pracy i wiedzę techniczną, widzowie zaś zachwycali się przede wszystkim… realizmem jego scenicznych obrazów. [E. Guderian-Czaplińska, Teatralna Arkadia. Poznańskie teatry dramatyczne 1918-1939, Poznań 2004, s. 65].

W czasie II wojny światowej pracował w Spółdzielni „Rzemiosło i Sztuka”, której był współzałożycielem. Jednak to zajęcie nie było w stanie zapewnić utrzymania jemu i jego rodzinie, jak wspominał po latach:

Będąc jedynym żywicielem rodziny składającej się z żony, córki w ciężkim stanie po operacji płucnej z otwartą przetoką, drugiej córki głuchoniemej, zięcia głuchoniemego i starego ojca, a więc łącznie ze mną było 6 osób, byłem gotowy do podjęcia się każdej niehańbiącej pracy. [T. Mościcki, Teatry Warszawy 1944-1945. Kronika, Warszawa 2012, s. 764].

W latach 1940-1944 był scenografem Teatru Miasta Warszawy, współpracował z innymi jawnymi teatrami: Melodia, Wo­dewil, Jar i z teatrem dziecięcym. W 1944 r. został skazany na infamię przez Kierownictwo Walki Podziemnej za działalność w jawnym teatrach miasta Warszawy i za udział w imprezach organizowanych przez okupanta przed wybuchem Powstania Warszawskiego. Po wojnie, jeszcze w 1945 r. stanął przed Sądem Koleżeńskim Związku Artystów Scen Polskich I i II Instancji.

Po zakończeniu II wojny światowej pracował początkowo w Wydziale Kultury i Sztuki w Szczecinie. Od sierpnia 1945 do czerwca 1946 r. był zatrudniony w Teatrze Miejskim w Jeleniej Górze, gdzie przygotował scenografie m.in. do: Cyrulika sewilskiego, Świerszcza za kominem, Sułkowskiego i Pana Damazego. W kolejnych latach współpracował z wieloma krajowymi teatrami dramatycznymi i muzycznymi, m.in. z: Teatrem Polskim w Poznaniu, Operą Śląską w Bytomiu, Operą Wroc­ławską, Teatrem Młodego Widza we Wrocławiu, Warszawską Operą Objaz­dową czy Operą Bałtycką w Gdańsku.

Z Operą Śląską związany był jako etatowy scenograf w 1atach 1946-1950, a przez kolejnych 12 lat nadal systematycznie z nią współpracował. W Bytomiu przygotował łącznie 23 projekty scenograficzne, do takich dzieł jak: Carmen, Cyganeria, Halka, Cyrulik sewilski, Aida, Faust, Pan Twardowski, Rigoletto, Opowieści Hoffmana, Dama pikowa, Casanova, Napój miłosny, Czarodziejski flet, Manon, Marty oraz Romeo i Julia. Miał znaczący wpływ na artystyczne osiągnięcia bytomskiej sceny, na ugruntowanie jej mocnej pozycji w latach powojennych. Jak pisała Danuta Kret:

Z tradycyjnej, naturalistycznej scenografii pierwszego wyłomu dokonuje scenograf Stanisław Jarocki. Jego nowatorskie koncepcie scenograficzne inspirowały następców — Karola Gajewskiego, Zygmunta Lisa, a później Tadeusza Gryglewskiego. [„Życie Bytomskie” 1965, nr 21, s. 4].

Odwołując się do elementów uproszczonej architektonicznej zabudowy sceny, z upodobaniem wnosił do dekoracji elementy współczesnej plastyki, zwłaszcza syntetyczne skróty, a także za sprawą stosowanych uproszczeń wprowadzał do swoich projektów symbolizm. Po premierze Aidy recenzent „Trybuny Robotniczej” zanotował:

Przepiękne dekoracje, stylowe kostiumy, gra barw i cieni — stanowiły wspaniałą całość.  [„Trybuna Robotnicza” 1947, nr 155, s. 6].

W równie pochlebny sposób pisał o premierze Marty Fryderyka Flotowa śląski krytyk Józef Michalski:

Doskonale utrafił w styl kameralny tej opery prof. Stanisław Jarocki swoimi projektami dekoracji. Ich walor estetyczny jest bardzo wysokiej klasy. Są przy tym chyba stosunkowo tanie i na pewno bardzo wygodnie dające się przenosić na małe sceny, co przy — skromnej co prawda — objazdowości Opery Śląskiej jest zaletą cenną. [„Dziennik Zachodni” 1961, nr 226, s. 4].

Krytyka zazwyczaj podkreślała „stylowy eklektyzm” jego scenografii, „przeładowanych” i „wystawnych”. W monografii podsumowującej działalność bytomskiej opery w latach 1945-1955 można znaleźć taka opinię:

Jarocki z Gajewskim reprezentują starą, konwencjonalną szkołę. Operuje ona stylowym, pełnym rekwizytem, jakby żywcem przeniesionym na scenę życia. Scena jest pełna i zamknięta, nierzadko przeładowana. Nietrudno tutaj o efekt, stający się celem dla siebie. Wtedy dekoracja i kostium wyraźnie przytłaczają znacznie ważniejsze elementy przedstawienia jak muzykę i fabułę literacką. Najbardziej jaskrawym przykładem były dekoracje do oper „Eugeniusz Oniegin” i „Czarodziejski flet”. Jarocki i Gajewski mają jednak duże wyczucie sceny, imponująca znajomość opery i stylu. Zwłaszcza Jarocki w ramach starej szkoły reprezentował dużą klasę scenograficzną, wykazując przy tym świetne opanowanie artystycznego warsztatu. On też pierwszy postawił scenografię Opery Śląskiej na wysokim poziomie. [Opera Śląska 1945-1955, Stalinogród 1956, s. 45]/.

W latach 1951-1963 był stałym scenografem Opery im. Stanisława Moniuszki w Poz­naniu, gdzie przygotował m.in. scenografie do Eugeniusza Oniegina, Verbum nobile, Manru, Konrada Wallenroda, Kniazia Igora, Fausta oraz Syreny.

Odznaczony: Złotym Krzyżem Zasługi (1946).

Został pochowany w rodzinnym grobie na cmentarzu parafialnym w Puszczykowie koło Poznania.

Bibliografia przedmiotowa

Guderian-Czaplińska E., Teatralna Arkadia. Poznańskie teatry dramatyczne 1918-1939, Poznań 2004.

Kret D., Przed jubileuszem Opery. Złota Era, „Życie Bytomskie” 1965, nr 21, s. 4.

Linert A., Jarocki Stanisław, [w:] Bytomski słownik biograficzny, red. J. Drabina, Bytom, s. 103-105.

Michałowski J., „Marta” Fryderyka von Flotowa. Opera komiczna na śląskiej scenie, „Dziennik Zachodni” 1961, nr 226, s. 4.

Michałowski P., Stanisław Jarocki, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1981, s. 291.

Mościcki T., Teatry Warszawy 1944-1945. Kronika, Warszawa 2012.

Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980, t. 2, Warszawa 1994, s. 271-272.

Stanisław Jarocki, https://encyklopediateatru.pl/osoby/11964/stanislaw-jarocki[dostęp 10.11.2023]

Opera Śląska 1945-1955, Stalinogród [Katowice] 1956.

Opera Śląska 1945-1970, red. T. Kijonka, Katowice 1970.

Zast., Z Opery Śląskiej. „Aida”, „Trybuna Robotnicza” 1947, nr 155, s. 6.

Autor hasła

Marta Kasprowska-Jarczyk