Stanisław Januszkiewicz

ur. 8.06.1903 r. w Kijowie (Ukraina), zm. 7.10.1979 r. w Krakowie – lekarz radiolog.

Imię i nazwisko	Stanisław Januszkiewicz
Data i miejsce urodzenia	8.06.1903, Kijów
Data i miejsce śmierci	7.10.1979, Kraków
Zawód	lekarz radiolog, pracownik akademicki

Stanisław Januszkiewicz był synem Aleksandra (1872-1955), lekarza i profesora oraz Joanny Peszyńskiej. Naukę rozpoczął w prywatnej szkole rosyjskiej w Kijowie, a po wybuchu rewolucji październikowej uczęszczał do szkoły polskiej. W 1919 r. zamieszkał z rodzicami w Warszawie, gdzie w 1922 r. zdał maturę, W 1923 r. przeniósł się wraz z rodzicami do Wilna, gdzie jego ojciec Aleksander Januszkiewicz objął katedrę chorób wewnętrznych Uniwersytetu Stefana Batorego (USB), a w latach 1930-1932 był rektorem USB.

S.J. został przyjęty najpierw na Wydział Sztuk Pięknych USB, gdzie studiował przez rok. Następnie przeniósł się na Wydział Lekarski tegoż uniwersytetu i w 1928 r. uzyskał tytuł doktora wszech nauk lekarskich. Został powołany do czynnej służby wojskowej, którą odbył w Szkole Podchorążych Sanitarnych w Warszawie. W 1929 r. rozpoczął pracę w Klinice Chorób Wewnętrznych w Wilnie jako asystent. Specjalizował się jednocześnie w zakresie chorób wewnętrznych i radiologii. Od 1934 r. był zatrudniony jako adiunkt i kierował oddziałem rentgenodiagnostyki. W 1935 r. opatentował pierwowzór przesłony głębinowej, obecnie powszechnie stosowanej w każdym aparacie rentgenowskim. Był to bardzo ważny moment w historii radiologii, a pozostał prawie niezauważony przez historyków. Odbył szkolenia w zakresie radiologii w ośrodkach zagranicznych w Wiedniu (Centralny Instytut Radiologii), Paryżu (Instytut Radowy), Londynie, Berlinie i Eindhoven u znanych pionierów radiologii. W 1939 r. habilitował się na podstawie pracy Kimografia radiologiczna serca w dziedzinie rentgenologii lekarskiej w Poznaniu u profesora Karola Mayera. Miejsce habilitacji nie było przypadkowe, w Poznaniu działała wówczas jedyna w Polsce Katedra Radiologii.

Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 r. został zmobilizowany i przydzielony do Szpitala Wojskowego w Białymstoku. Potem trafił do obozu dla internowanych na Litwie, skąd uciekł i wrócił do Wilna. W latach 1939-1945 pracował tam jako radiolog. Doznał wówczas ciężkich zmian popromiennych, których skutki trwały kilka lat, mimo to nie przerwał pracy lekarskiej. Po wyzwoleniu Litwy przez wojska sowieckie objął stanowisko głównego radiologa Republiki Litewskiej.

W ramach przesiedleń wyjechał z Wilna do Kalisza, gdzie objął stanowisko kierownika oddziału rentgenologicznego w miejscowym szpitalu. W 1949 r. przeniósł się do Gliwic i został kierownikiem Zakładu Radiologii Państwowego Instytutu Przeciwrakowego. W 1950 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym. 2 listopada 1950 r. objął stanowisko kierownika Katedry Radiologii Śląskiej Akademii Medycznej (ŚAM) w Zabrzu-Rokitnicy. Był organizatorem i pierwszym kierownikiem tej katedry, a jego współpracownikami byli wówczas m.in.: Władysław Jasiński, Bohdan Romanowski, Wanda Kaczyńska, Róża Głowacka i Kazimierz Kaźmierczak. Wówczas opracował podręcznik Ogólnej diagnostyki radiologicznej, dostosowany do potrzeb nauczania studentów, który swym zakresem obejmował całokształt rentgenodiagnostyki. Na ŚAM pracował do 1959 r. Jednocześnie pełnił obowiązki konsultanta w gliwickim Instytucie Onkologii. Był również radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. W 1957 r. otrzymał nominację na profesora zwyczajnego.

W latach 1957-1973 zajmował stanowisko kierownika Katedry Radiologii Akademii Medycznej w Krakowie. W latach 1964-1971 pełnił także funkcję prorektora i pierwszego zastępcy Rektora Akademii Medycznej w Krakowie. W 1973 r. przeszedł na emeryturę.

Zainteresowania naukowe S.J. w okresie wileńskim skupiały się na tematach technicznych, takich jak: radiofotografia, tomografia i zastosowanie barw dopełniających jako czynnika dającego efekt stereoskopowy w radiografii. W późniejszych latach zajmował się przede wszystkim diagnostyką nowotworów złośliwych, ze szczególnym uwzględnieniem ziarnicy złośliwej. Opublikował ponad sto publikacji naukowych. Był promotorem 20 przewodów doktorskich i 5 przewodów habilitacyjnych oraz recenzentem licznych rozpraw. We Wspomnieniu pośmiertnym tak czytamy:

Profesor Januszkiewicz był wielkim humanistą, znakomitym dydaktykiem i wykładowcą, który swe myśli przekazywał niezwykle jasno, pięknym językiem i poprawną polszczyzną. Swoim zapałem i pasją poznawczą potrafił porwać za sobą do działalności naukowej i poznawczej wszystkich, z którymi pracował. Działalność naukową kontynuował także po przejściu na emeryturę. […] Profesora Januszkiewicza cechowała rozległa naukowa wiedza, wielka kultura osobista, rzetelność i pracowitość, a jednocześnie skromność, bezpośredniość i ludzka życzliwość. [„Polski Przegląd Radiologii i Medycyny Nuklearnej” 1980, nr 5, s. 408]

S.J. należał do Międzynarodowego Towarzystwa Radiologicznego, Polskiego Towarzystwa Onkologicznego i Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego. W 1977 r. został jego członkiem honorowym. Był założycielem i wieloletnim przewodniczącym Śląskiego Oddziału Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego. Zorganizował dwa krajowe zjazdy tego towarzystwa w Katowicach (24-26 V 1956) i Krakowie (4-6 VI 1966). Był członkiem Komitetu Redakcyjnego Polskiego Przeglądu Radiologicznego i Medycyny Nuklearnej.

Odznaczony: Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Złotym Krzyżem Zasługi.

Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.

Bibliografia podmiotowa

Januszkiewicz S., Zarys radiodiagnostyki przełyku, „Medycyna” 1935, nr 10.

Januszkiewicz S., Badanie radiologiczne opuszki dwunastnicy, „Medycyna” 1937, nr 11.

Januszkiewicz S., Nowy przyrząd do nastawiania lampy rentgenowskiej za pomocą światła, „Polski Przegląd Radiologiczny” 1937, nr 12,  s. 143-148.

Januszkiewicz S.,Diagnostyka rentgenowska ogólna, Warszawa 1954 [i wydania kolejne].

Januszkiewicz S., Naturska H., Znaczenie subtrakcji w radiologicznych badaniach układu naczyniowego, „Polski Przegląd Radiologii i Medycyny Nuklearnej” 1969, nr 4, s. 517-521.

Januszkiewicz S., Jorasz E., Radiologia ogólna, Kraków 1970.

Bibliografia przedmiotowa

Brożek K., Polscy lekarze na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim od końca XIX do połowy XX wieku, Katowice 2009, s. 233.

Historia Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego, https://pltr.pl/pltr/historia/ [dostęp 30.11.2023]

Naturska-Targosz H., Bicz-Cieńciałowa M., Szul H., Wspomnienie pośmiertne, „Polski Przegląd Radiologii i Medycyny Nuklearnej” 1980, nr 5, s. 407-408.

Pro memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017, pod red. Jana Wiktora Tkaczyńskiego, Kraków 2018, s.  111.

Radiologia w Małopolsce, https://web.archive.org/web/20100217103455/http://www.radiologia-malopolska.org/historia/historia3.html [dostęp 30.11.2023]

Rauch J., Prudel N., 70 lat nauczania stomatologii na Górnym Śląsku (lata 1948-2018), Wadowice-Rybnik 2021, s. 42-43.

Urbanik A., Leszczyński S., Radiologia w Polsce w XIX i XX wieku, Kraków 2019.

Autor hasła

Marta Kasprowska-Jarczyk