Seweryn Wysłouch
ur. 19.03.1900r. w majątku Pirkowicze k. Drohiczyna (obecnie Białoruś), zm. 28.02.1968 r. we Wrocławiu – historyk, prawnik, organizator życia naukowego na Śląsku.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Seweryn Wiktor Józef Wysłouch |
| Data i miejsce urodzenia | 19.03.1900, Pirkowicze |
| Data i miejsce śmierci | 28.02.1968, Wrocław |
| Zawód | historyk, prawnik |
Seweryn Wysłouch pochodził z rodziny ziemiańskiej. Ojciec Antoni Izydor (1864 – 1940) był synem Antoniego i Teofili z Andrzeykowiczów, z wykształcenia historyk i filolog klasyczny oraz bibliofil. Uczył w gimnazjum i w szkole kolejowej w Brześciu. W latach 30 XX w.- poseł na Sejm RP. Od 1891 r. żonaty z Seweryną Skarżyńską (1869-1918), współinicjatorką budowy „domu zdrowia” dla niezamożnej młodzieży, pisarką, autorką podręczników do języka polskiego i malarką. Z małżeństwa urodziło się dziewięcioro dzieci: córka i ośmiu synów (Witold, Maria, Antoni, Franciszek, Józef i in). [Wysłouchowie z Pirkowicz, [W:] radzima.org/pl.,; Wysłouch Seweryna – Blisko Polski/pl. dostęp: 3.05.2023 r.].
Rodzina Wysłouchów była właścicielem majątku ziemskiego oraz dużego dworu w Pirkowicach
[Cyt.:] – „Dwór otaczał piękny park widokowy z cennym starodrzewem. Od strony frontu dworu aleja prowadziła do cerkwi, a od strony ogrodowej – do malowniczego układu sadzawki, kanału, altany na wyspie i ogrodu. Park dworski miał powierzchnię 16 ha. Były tu alejki, gazony, kwietniki, altany utworzone przez drzewa. Alejki urozmaicały ozdobne mostki. Cenne starodrzewy obejmowały m.in. białodrzew, lipy, klony, graby, kasztany i świerki”. [M. Bukiel, Zagorzały Ślązak z Polesia Seweryn Wysłouch (1900-1968) – historia regionalna, [W:] www.historieregionalne.pl/seweryn-wysloluch/pl, dostęp: 3.05.2023 r.].
W czasie I wojny światowej dwór oraz wszystkie budynki gospodarcze uległy zniszczeniu. W kolejnych latach II wojny światowej majątek został rozgrabiony. Seweryn edukację powszechną pobierał w domu, atmosfera domu rodzinnego ukształtowała jego późniejsze decyzje życiowe.
[Cyt.:]- „Mimo młodych lat z głębokim przejęciem przyswajałem sobie atmosferę duchową, w jakiej wyrosłem. Właściwie okres ten całkowicie ukształtował moje wewnętrzne „ja”. Lata późniejsze jedynie je gruntowały”.[K. Orzechowski, Seweryn Wysłouch i jego prace z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego i Śląska, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1998, t. 50, z.1, s. 151].
Po ukończeniu edukacji domowej S. W. został posłany do prywatnego męskiego gimnazjum „Katche’go w Wilnie przy ul. Piaskowej.
[Cyt.: ] – „Oficer carskiej armii Eugeniusz Wasiliewicz Katche, ur. 04.10.1864 r., był absolwentem Junkierskiej Szkoły Piechoty w Petersburgu oraz Nikołajewskiej akademii Sztabu Generalnego. Ukończył także kurs kwatermistrzowski (Intendentury). Po jego zakończeniu pełnił służbę w Intendenturze Wileńskiego Okręgu Wojskowego (..) gimnazjum powołano w 1911 r., a przestało istnieć w sierpniu 1915 r., gdy większość szkół ewakuowała się wraz z majątkiem z Wilna, przed zajęciem miasta przez Niemców, co nastąpiło 18 września ”. [W. Wołkanowski, Wileńskie Gimnazjum Piesockiego – Katche’go, materiały przekazane autorce, maj 2023 r.].
Po wybuchu I wojny światowej, po likwidacji gimnazjum, w 1915 r. S. W. wrócił do rodzinnego majątku, gdzie pomagał ojcu w jego prowadzeniu, w wolnych chwilach kontynuował naukę pod kierunkiem ojca – historyka i filologa. W roku 1915, by chronić dzieci przed wojną, matka wraz z Marią, Wiktorem i Bernardem wyjechała do Kijowa. Tam wydała serię pocztówek z podobiznami bohaterów narodowych, opatrzonych jej krótkimi wierszami. Zmarła w Kijowie w roku 1918.
[Cyt.:] „Rewolucja bolszewicka podzieliła tę dużą wielodzietną (ośmiu synów i córka) rodzinę. Część (z matką Seweryną) przewrót bolszewicki zastał w Kijowie, dokąd wyjechali w ramach ewakuacji przeprowadzonej przez wojska carskie”. [Iwanow M., Rodzina Wysłouchów. Seweryn i inni, „Komunizm: system – ludzie - dokumentacja” 2020, nr 9, s. 191, [W:] file:///C:/Users/Ania/Downloads/Ksiega_Komunizm_9_na_strone.pdf, [dostęp: 9.05.2023 r.].
W 1920 r. S. W. wstąpił do Wojska Polskiego, gdzie służył do1923 r. Uczestniczył jako szeregowiec piechoty w walkach o Grodno, w wojnie polsko-bolszewickiej. Miasto-twierdza nad Niemnem było dwukrotnie widownią zaciętych walk: 18-25.07.1920 oraz 20-26.09.1920 r. W październiku 1920 r. S. W. walczył w szeregach Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Lucjana Żeligowskiego w bitwie o Wilno. Rezultatem - było przyłączenie miasta do Polski. Po zajęciu Wilna, w mieście zorganizowano patriotyczne obchody: defiladę wojsk polskich oraz uroczyste dziękczynienie przed cudownym obrazem Matki Boskiej w Ostrej Bramie. Po zakończeniu walk z bolszewikami, S. W. pozostawał do 1923 r. w wojsku, tam ukończył Wojskowe Kursy Maturalne. W 1923 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB) w Wilnie, na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych. Od 1925 r. został młodszym asystentem przy Katedrze Nauki o Państwie i Prawa Państwowego. 30 czerwca 1927 r. uzyskał dyplom magistra praw na USB w Wilnie a następnie został zastępcą starszego asystenta przy Katedrze Prawa Narodów. Do 1939 r. pozostawał na Uczelni jako pracownik naukowy, uczeń i asystent Stefana Ehrenkreutza (1880-1945). 18 stycznia 1930 r. uzyskał doktorat z nauk prawnych na podstawie pracy Rozwój granic i terytorium powiatu kobryńskiego do połowy XVI w., a w 1938 r. - habilitację w oparciu o rozprawę: Posługi komunikacyjne w miastach W. Ks. Litewskiego na prawie magdeburskim do połowy XVI wieku (Wilno 1936). Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół problematyki dawnych ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego, mniejszości narodowych, szczególnie Białorusinów. W czasie studiów i pracy uniwersyteckiej angażował się w działalność społeczną i polityczną. W grudniu 1923 r. wstąpił do Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich, a od 1929 r. do organizacji politycznej Klubu Włóczęgów Seniorów (KWS), utworzonych przez Teodora Nagurskiego (1901-1973, ekonomistę i statystyka). Klub zajmował się propagowaniem idei regionalizmu i tak zwanej krajowości na ziemiach północno-wschodnich II RP. S. W. współpracował ze Stanisławem Swianiewiczem (1899-1997, prawnikiem i sowietologiem) przy formułowaniu tekstów programowych Klubu, które publikowano m.in. na łamach czasopisma „Włóczęga” (1932-1936). W zawartości obok doniesień z życia Klubu, zamieszczano także utwory literackie, satyryczne oraz społeczno- polityczne.
[Cyt.:] – „W czasopiśmie szczególny akcent padał na wieloetniczny charakter Wileńszczyzny. Zainteresowaniem obdarzano zwłaszcza mniejszość litewską i białoruską, wkraczając równocześnie w szerszą problematykę krajów bałtyckich. "Seniorzy" Klubu Włóczęgów - powiązani często z Instytutem Naukowo- Badawczym Europy Wschodniej - publikowali materiały pochodzące z prac Instytutu (m.in. artykuły Seweryna Wysłoucha i Stanisława Swianiewicza). Ideę jednoczącej roli Wilna (a tym samym i Wileńszczyzny) wyłożono w artykule redakcyjnym W poszukiwaniu syntezy, mającym charakter poważnej polemiki z artykułem Michała Romera w ״Przeglądzie Wileńskim”. [bujnicki_poetyckie_wedrowki_wilenskich_wloczegow_2017.pdf, s. 182., dostęp: 10.05.2023 r.]
W latach 1930-1939 S. W. związany był z Instytutem Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie, założonym przez S. Ehrenkreutza (1880-1945, historyka prawa, badacza instytucji ustrojowych Wielkiego Księstwa Litewskiego) przy Uniwersytecie Stefana Batorego. Opublikował wówczas kilka rozpraw, m.in.: Białorusini na Ziem i Wileńskiej, zamieszczonej w pracy zbiorowej pt. Wilno i Ziemia Wileńska, (Wilno 1930) i Ziemia oszmiańska na rubieży dwóch kultur w „Pamiętniku Zjazdu Gospodarczego w Oszmianie”, (Wilno 1932).
Przy Instytucie działała Szkoła Nauk Politycznych o statusie uczelni prywatnej, gdzie S. W. kierował Referatem Narodowościowym. Aktywność na niwie lokalnej w 1934 r. doprowadzała S. W. do wyboru go radnym miasta z listy prorządowego Bloku Gospodarczego Odrodzenia Wilna, funkcje tę sprawował do 1938 r.
Po wybuchu II wojny światowej S. W. dostał powołanie do wojska polskiego, jako szeregowiec z przydziałem do Okręgu Wojskowego w Wilnie. Zagrożony aresztowaniem przez Rosjan przekroczył granicę Litwy, ale został osadzony w obozie przejściowym dla wojskowych, internowanych po ataku ZSRR na Rzeczpospolitą, nad Morzem Bałtyckim w miejscowości Połąga. Po przekazaniu Wilna Litwinom, uciekł z obozu. Na krótko zatrzymał się w Wilnie, podjął prace nad przygotowaniem do wydania publikacji Stosunki narodowościowe, (ukazała się dopiero w 2013 r.). Zajęcie Wilna, zmusiło S. W. do ucieczki z miasta. Wraz z rodziną znalazł schronienie u rodziców swojej żony Adeli na Kujawach. Tam też organizował szkolnictwo, najpierw podstawowe, potem średnie. W 1945 r. został powołany na stanowisko profesora historii prawa na Uniwersytecie Łódzkim. Kierował tam Katedrą Historii Ustroju Polski.
Od 1946 r. mieszkał we Wrocławiu, podjął pracę na nowopowstałym Wydziale Prawno-Administracyjnym Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. Razem z innymi wileńskimi naukowcami-prawnikami: Iwo Jaworskim (1898-1959), Andrzejem Mycielskim (1900-1993), Adamem Chełmońskim (1890-1959), Witoldem Świdą (1899-1989), Aliną Wawrzyńczykową (1908-1997) znalazł się w grupie pionierów, organizatorów Wydziału Prawa na Uniwersytecie Wrocławskim. Od 1946 r. kierował Katedrą Historii Ustroju i Prawa Polskiego (od 1950 r. nazwa Katedra Państwa i Prawa Polskiego). W latach 1946-1968 piastował stanowisko prorektora Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1956 do 1958 był dziekanem Wydziału Prawa tegoż Uniwersytetu. W latach 1959-1964 organizował i kierował Zawodowym Studium Administracji. Jego zasługą było ochrona przed dewastacją, a następnie remont zabytkowej Auli Leopoldyńskiej w gmachu głównym wrocławskiej uczelni. W 1948 r. należał do współorganizatorów Wystawy Ziem Odzyskanych we Wrocławiu ( od 21 lipca do 31 października 1948 r.), zlokalizowanej w okolicy Hali Ludowej i ogrodu zoologicznego. Ekspozycja cieszył się ogromnym zainteresowaniem, odwiedziło ją ok. 1,5 miliona osób.
Po przeniesieniu na Dolny Śląsk S. W. oddał się nowej tematyce badawczej. Zajął się dziejami politycznymi i społecznymi Śląska, czasów nowożytnych i najnowszych. Należał do założycieli placówek naukowych na Śląsku: wrocławskiego oddziału Instytutu Zachodniego, w latach 1949-1953 został jego pierwszym dyrektorem oraz Instytutu Śląskiego w Opolu, od 1957 do 1960 był przewodniczącym jego Rady Naukowej oraz inicjatorem powołania jego periodyku naukowego „Studiów Śląskich”. Początkowo, w latach 1949–1952 „Studia” ukazywały się jako pojedyncze tomy serii tzw. numer nadzwyczajny „Przeglądu Zachodniego”, a od 1958 r. w sposób ciągły.
[Cyt.:] – „ [S. W.] skupił wokół siebie grono młodych osób, które przez lata nadawały kierunek badaniom nad dziejami Śląska. Wśród Jego uczniów znaleźli się m.in.: Karol Jońca, Kazimierz Orzechowski i Franciszek Ryszka. Wrocławski Oddział Instytutu Zachodniego został zlikwidowany w 1953 r., a badania nad Śląskiem zostały scentralizowane w ramach Zakładu Badania Śląska Polskiej Akademii Nauk. Do idei wydawania pisma naukowego poświęconego najnowszym dziejom politycznym, społeczno-gospodarczym oraz problemom narodowościowym i dziejom ustroju i prawa w XIX i XX w. prof. Wysłouch powrócił po utworzeniu w 1957 r. Instytutu Śląskiego w Opolu, reaktywując w jego ramach „Studia Śląskie”. Ponownie wokół nich skupił swoich uczniów, dbając jednocześnie o poszerzenie tego grona o innych znakomitych znawców Śląska. Profesor Wysłouch kierował pismem do swojej śmierci w 1968 r.[Historia czasopisma | Studia Śląskie, www.instytutslaski.pl, dostęp: 3.05.2023 r.].
Był redaktorem naczelnym „Zeszytów Naukowych Uniwersytetu Wrocławskiego” oraz członkiem redakcji „Czasopisma Prawno-Historycznego”. S. Wysłouch uznany został za twórcę wrocławskiej Szkoły Badań Historii Ustroju i Prawa. Wypromował 13 doktorów nauk prawnych, 6 spośród jego wychowanków zostało profesorami a 3 doktorami habilitowanymi.
[Cyt.:] – „Profesor Seweryn Wysłouch położył duże zasługi w zakresie kształcenia kadry naukowej.(…) Dzięki swym szerokim horyzontom i gruntowniej wiedzy, działał owocnie nie tylko w dziedzinie historii państwa i prawa, ale również w historii politycznej, w dziedzinie ekonomii i historii gospodarczej. [K. Orzechowski, Kronika: Seweryn Wysłouch (1900-1968), s.194].
Członek: założyciel Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie (1930), członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Towarzystwa Naukowego we Lwowie, sekretarz komisji Atlasu Historycznego Rzeczypospolitej Polskiej w Wilnie od 1937 r., sekretarz redakcji „Wiadomości Studium Historii Prawa Litewskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie” do1938 r., członek prezydium I Ogólnopolskiej Konferencji Historyków Prawa (1950), kurator Zrzeszenia Studentów Polskich przy Uniwersytecie Wrocławskim, członek Zespołu Rzeczoznawców Prawa, członek Prezydium Rady Naukowej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Przewodniczący Komisji Śląskiej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, członek Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich (1966).
Nagrodzony: Medalem X-lecia PRL (1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1960), Odznaką 15-lecia Budowniczych Dolnego Śląska (1960), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1965), Złotą Odznaką Nauczycielstwa Polskiego. Laureat Nagrody Ministra Szkolnictwa Wyższego w roku akademickim 1951/1952 oraz Nagrody Naukowej Miasta Wrocławia (1962).
Żona: Adela z d. Firtz (1902-1970). Dzieci: m. in. syn Zenon (1929-2014), inżynier-konstruktor, radny miasta Wrocławia, przewodniczący Fundacji „Za Wolność Waszą i Naszą”; córka Klara Seweryna (1930-1998).
Pochowany na cmentarz Grabiszyński we Wrocławiu.
Bibliografia podmiotowa (wybór)
Wysłouch S., Rozwój granic i terytorium powiatu kobryńskiego do połowy XVI wieku, Wilno 1930.
Wysłouch S., Z dziejów Łosośny i jej posiadaczy XV-XVI w., Wilno 1930.
Wysłouch S., „Powiat” w statucie litewskim 1529 r. oraz w spisie wojska litewskiego 1528 r., Lwów 1931.
Wysłouch S., Dobra szereszewskie ze studjów nad podziałem terytorjalnym W. Ks. Litewskiego przed reformą 1565-1566 r., Wilno 1932.
Wysłouch S., Rola Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi w ruchu narodowym Białorusinów w Polsce, Wilno 1932.
Wysłouch S., Ziemia Oszmiańska na rubieży dwu kultur, Wilno 1932.
Wysłouch S., Posługi komunikacyjne w miastach Wielkiego Księstwa Litewskiego na prawie magdeburskim do poł. XVI w., Wilno 1936.
Wysłouch S., Dawne drogi Polesia. Ze studiów nad historią gospodarczą Polesia w XVI-XVIII w., Wilno 1937.
Wysłouch S., Uwagi o przyczynach rozwoju Mohylewa w XVI i XVII w., „Wiadomości Studium Historii Prawa Litewskiego USB”, t. 1, Wilno 1938.
Wysłouch S., Historia ustroju Polski. Okres wstępny, cz. 1, Wrocław 1947.
Wysłouch S., Historia ustroju Polski. Okres wstępny, cz. 1, wyd. 2 popr., Wrocław 1949.
Wysłouch S., Najpilniejsze zadania historiografii śląskiej, „Przegląd Zachodni” 1949, R. 5, nr 5/6, s. 350-361.
Wysłouch S., Wrocław jako ośrodek badań nad historią nowożytną Śląska, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego” 1949, nr 4, s. 7-41.
Wysłouch S., Materiały do dziejów nowożytnych Ziem Zachodnich, t. 1-3. Poznań 1950, 1951.
Wysłouch S., Wieś górnośląska od połowy XVIII do połowy XIX wieku - struktura gospodarcza i społeczna, „Przegląd Zachodni” 1952. R. 8: 1952 nr 1/2 s. 13-52.
Wysłouch S., Kapitalistyczna przebudowa rolnictwa śląskiego i jej skutki w latach 1850-1880, „Przegląd Zachodni” R. 8 :1952, zeszyt dodatkowy: „Studia Śląskie” s. 1-119.
Wysłouch S., Stosunki narodowościowe Śląska okresu pruskiego w XVIII— XIX wieku, [W:] Pierwsza Konferencja Metodologiczna Historyków Polskich, t. 2, Warszawa 1953, s. 200-205.
Wysłouch S., Rozwój kapitalistycznego przemysłu na Śląsku (1850-1914), Wrocław 1954.
Wysłouch S., Studia nad koncentracją w rolnictwie śląskim w latach 1850-914. Struktura agrarna i jej zmiany, Wrocław 1956.
Wysłouch S., Polacy ewangelicy na Śląsku w X IX wieku i ich postaw u narodowo-społeczna, Sesja Ariańska Instytutu Śląskiego w Opolu, Referaty, Opole 1963.
Wysłouch S., Polacy ewangelicy na Śląsku w XIX wieku w walce z germanizacją, „Studia Śląskie” 1965, t. 9, s. 7-61.
Wysłouch S., Stosunki narodowościowe na terenie województw wschodnich, [Wilno 1939/40], red. nauk. M. Iwanow, Warszawa 2013.
Bibliografia przedmiotowa
Bajer M., Wysłouchowie, „Forum Akademickie” 2018, nr 07-08, [W:] https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2018/07-08/wyslouchowie/#, [dostęp: 9.05.2023 r.].
Bardach J., Nauka historii ustroju i prawa litewskiego w Wilnie w latach 1920–1939, „Lithuania” 1994, nr 4, s. 63-76.
Bardach J., Seweryn Wysłouch (19 III 1900 - 27 II 1968), „Kwartalnik Historyczny” 1968, z. 3, s. 803- 805.
Bujnicki T., Poetyckie wędrówki wileńskich Włóczęgów, [W:] bujnicki_poetyckie_wedrowki_wilenskich_wloczegow_2017.pdf, [dostęp: 3.05.2023 r.].
Bukiel M., Zagorzały Ślązak z Polesia Seweryn Wysłouch (1900-1968), [W:] http://www.historiaregionalna.pl/seweryn-wyslouch/, [dostęp: 9.05.2023 r.].
Iwanow M., Rodzina Wysłouchów. Seweryn i inni, „Komunizm: system – ludzie - dokumentacja” 2020, nr 9, s. 190-205.
Jaguś J., Stosunki narodowościowe na terenie województw wschodnich, Seweryn Wysłouch, Warszawa 2013 : [recenzja] „Wschodnioznawstwo” 2015, nr 1, 391-417.
Jońca K., Seweryn Wysłouch, [W:] Uczeni wrocławscy (1945–1979), red. J. Trzynadlowski, Wrocław 1980.
Koredczuk J., Poglądy Seweryna Wysłoucha na temat mniejszości białoruskiej w II Rzeczypospolitej, „Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy” 2016, nr 16, s. 290-305.
Malicka D., Rektor z Kresów. Zasługi Seweryna Wysłoucha dla środowiska akademickiego Wrocławia w latach 1946–1968, [W:] Nauka w powojennym Wrocławiu 1945-2015. W 70 rocznicę powstania polskiego środowiska naukowego we Wrocławiu, red. W. Kucharski, K. Bock-Matuszyk, G. Strauchold, Wrocław 2015, s. 67-82.
Malicka D., Seweryn Wysłouch jako badacz dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego, [W:] Wrocław na litewskie milenium . Materiały z uroczystej konferencji z okazji 1000-lecia udokumentowania nazwy Litwa”, red. A. Srebrakowski i G. Strauchold, Wrocław 2010, s. 109-121.
Malicka D., Uwagi do biografii Seweryna Wysłoucha, [W:]Wysłouch S., Stosunki narodowościowe na terenie województw wschodnich, [Wilno 1939/40], red. nauk. M. Iwanow, Warszawa 2013, s. XXXVII-LVII.
Orzechowski K., Kronika: Seweryn Wysłouch 1900–1968, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1968, t. 20, z. 2, s. 191-194.
Orzechowski K., Seweryn Wysłouch i jego prace z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego i Śląska, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1998, t. 50, z.1, s. 151-169.
Słownik historyków polskich, red. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1994.
Srebrakowski A., Wileńscy naukowcy we Wrocławiu, [W:] Nauka w powojennym Wrocławiu 1945-2015. W 70 rocznicę powstania polskiego środowiska naukowego we Wrocławiu, red. W. Kucharski, K. Bock-Matuszyk, G. Strauchold, Wrocław 2015, s. 45-66.
Srebrakowski A., Wileńscy „Włóczędzy”, Wrocław 1997.
Szkoła Badań Historii Ustroju i Prawa. Seweryn Wysłołuch, [W:] Wrocławskie środowisko akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945-2005, Wrocław 2007, s. 321-323.
Wysłouch Z., Pożegnanie Ojca, [W:] Wysłouch S., Stosunki narodowościowe na terenie województw wschodnich, [Wilno 1939/40], red. nauk. M. Iwanow, Warszawa 2013, s. LIX-LXI.
Wysłouchowie z Pirkowicz, [W:] https://radzima.org/pl/foto/21235.html, [dostęp: 9.05.2023r. ].
https://studia-slaskie.instytutslaski.pl/historia-czasopisma-2/, [dostęp: 8.05.2023 r.].
Autor hasła
Maria Kalczyńska