Powiatowy Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Chorzowie

Założony jako Rejonowy Inspektorat Osadnictwa dn. 1.05.1945 r., przekształcony w sierpniu 1945 r. w Powiatowy Oddział (PO PUR), a następnie od dnia 1.12.1945 r. w Delegaturę PO w Katowicach – zlikwidowaną 20.04.1946 r.. Posiadał Punkt Etapowy zlikwidowany 6.12.1945 r., przez który „przeszło” 992 repatriantów oraz 409 przesiedleńców.

Kierownikiem tego bardzo krótko działającego oddziału był Władysław Jakubowski, a jego zastępcą – Irena Kurek;

Personel referatów tworzyli:

• Ogólny – Irena Kurek;
• Finansowo-Budżetowy – Irena Kurek;
• Prawny – Władysław Jakubowski;
• Planowania i Statystyki – Irena Kurek i Dorota Magiera;
• Osadnictwa – Irena Kurek i Wanda Cierpka;
• Etapowy – Władysław Zegarski (kierownik Punktu Etapowego), Julian Berg (zastępca kierownika) i Leokadia Jeżewska;
• Transportowy – Julian Berg i Joanna Bolek;
• Zdrowia – dr Ernest Elke i s. Ema Kolarczyk

Łącznie personel liczył w listopadzie 1945 r. 16 osób.

Już w grudniu 1945 r. personel zredukowano do zaledwie 4 osób, które pracowały w dwóch pomieszczeniach biurowych należących do huty Kościuszko. Podejmując decyzję o ograniczeniu działalności tego oddziału, cztery biura przekazano na potrzeby szkoły przyzakładowej tejże huty. Ograniczony personel narzekał jednak na dużą ilość pracy. Na zmiany bowiem pracownicy PO brali udział m.in. w różnych komisjach np. przy Urzędzie Mieszkaniowym, Opiece Społecznej i TZP. Największe problemy odnotowano w komisjach mieszkaniowych, gdyż

bardzo wielkie trudności robi Urząd repatriantom a nawet pracownikom PUR, którzy dotąd mieszkania nie otrzymali. Jak również pomimo kilkakrotnego upomnienia jeszcze (z Urzędu) nie przysłali żadnego wykazu ani wolnych mieszkań ani też komu z repatriantów czy osadników przydzielono mieszkanie, ponieważ jest bardzo dużo repatriantów, którzy nie przechodzą przez tut. Urząd Repatriacyjny.

Dobrze układała się za to współpraca z komisją przydziału nieruchomości handlowych i rzemieślniczych, która w ocenie naczelnika Jakubowskiego pracowała bez zarzutu biorąc przy podejmowaniu decyzji o przydziale lokali przede wszystkim expatriantów, którzy zostawili swój majątek za Bugiem.

Punkt Etapowy mieścił się w tym samym budynku – przy ul. 11-go Listopada 21 – co oddział powiatowy. Początkowo liczył 7 osób personelu. Posiadał kuchnię, stołówkę i punkt sanitarny (prowadzony przez lekarza oddziałowego i siostrę PCK).

Miasto Chorzów dysponowało jednak niewielką ilością miejsc do osiedlenia expatriantów i przesiedleńców. Na przykład dla potrzeb osadnictwa wiejskiego do dyspozycji były tylko cztery gospodarstwa rolne. Dla potrzeb osadnictwa miejskiego przeznaczono 73 lokale handlowe i rzemieślnicze oraz bliżej nieokreśloną liczbę mieszkań. Sytuację osadników utrudniał fakt, że ponad 90% mieszkańców Chorzowa było narodowości polskiej. Na przykład spośród złożonych 2 276 wniosków o weryfikację, do końca listopada 1945 r. odrzucono tylko 12. Podsumowując weryfikację w Chorzowie - ogółem wpłynęły 23 743 wnioski z czego odrzucono do sierpnia 1946 r. zaledwie 135.

Ponadto do miasta w pierwszych miesiącach 1945 r. przybyła duża liczba dzikich osadników oraz expatriantów nie zarejestrowanych przez PUR.

Takimi realiami pracy chorzowskiej placówki tłumaczyć należy stosunkowo niewielki zakres jego pracy. Świadczą o tym m.in. liczby osiedlonych na terenie miasta. Przez cztery pierwsze miesiące pracy od 1.05.1945 r. do 31.08.1945 r., na terenie Chorzowa osiedlono 150 rodzin czyli 320 osób. We wrześniu 1945 r. osiedlono kolejne 79 rodzin tj. 201 osób, a w październiku 1945 r. 107 rodzin tj. 281 osób. W listopadzie 1945 r. już tylko 60 rodzin – 158 osób. Byli to w większości expatrianci, a ok. 25% stanowili przesiedleńcy. Znaleziono dla nich pracę głównie w kopalniach i hutach. Na skutek braku dalszych możliwości osadniczych, kolejne 36 rodzin czyli 70 osób w listopadzie 1945 r. odesłano dalej na ziemie zachodnie.

Dnia 1.12.1945 r. oddział powiatowy uległ likwidacji a jego agendy – jako Delegaturę, przejął oddział powiatowy PUR w Katowicach. Biura placówki PUR w Chorzowie przeniesiono do jednego pokoju w budynku Urzędu Zatrudnienia w Chorzowie przy ul. Sobieskiego 8. Kierownikiem Delegatury została mianowana Dorota Magiera (do tego czasu kierownik referatu osadnictwa PO). Delegatura zimą nadal prowadziła swoją działalność w coraz mniejszym zakresie, co wynikało z braku jakiejkolwiek chłonności osadniczej w mieście. Nieliczne były, odzyskane głównie drogą weryfikacji lokale. Na przykład już jako Delegatura placówka PUR w Chorzowie przydzieliła w styczniu 1946 r. zaledwie 8 lokali sklepowych, 1 warsztat rzeźniczy i 1 piekarnię, w lutym ani jednego a w marcu 1946 r. – dwa lokale handlowe oraz trzy warsztaty rzemieślnicze.

W styczniu zarejestrowano w Delegaturze (niekoniecznie przybyłych w tym miesiącu) 106 repatriantów i 51 przesiedleńców. Placówka podlegająca Franciszkowi Wyszanowskiemu – kierownikowi PO PUR w Katowicach zlikwidowano ostatecznie już w kwietniu 1946 r..

Bibliografia przedmiotowa

Dobrzycki W., Granica zachodnia w polityce polskiej 1944–1947, Warszawa 1974.

Jaworski M., Na piastowskim szlaku. Działalność Ministerstwa Ziem Odzyskanych w latach 1945–1948, Warszawa 1973.

Kersten K., Repatriacja ludności polskiej po II wojnie światowej, Wrocław 1974.

Kersten K., Polska – państwo narodowe. Dylematy i rzeczywistość, [w:] Narody. Jak powstawały i wybijały się na niepodległość?, red. M. Kula, Warszawa 1989.

Koniński L., Procesy ludnościowe na ziemiach odzyskanych w latach 1945–1960, Warszawa 1963.

Nowakowski S., Adaptacja ludności na Śląsku Opolskim, Poznań 1957.

Serafin F., Osadnictwo miejskie i wiejskie w województwie śląsko-dąbrowskim w latach 1945–1948, Katowice 1973.

Tomaszewski W., Zasiedlenie Ziem Odzyskanych, [w:] Polska nad Odrą i Bałtykiem, red. S. Sierpowski, Poznań 1986.

Żygulski Kazimierz, Repatrianci na Ziemiach Zachodnich, Poznań 1962

Markowski H., Wojewódzki Oddział Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w Katowicach w latach 1945–1951. (Praca doktorska niepublikowana), Katowice 2007.

Archiwalia

AP Katowice, PUR WOJ. 188, sygn. 600, K-7. Sprawozdania z PO PUR w Chorzowie.

AP Katowice, PUR Pow. o/Chorzów 191, sygn. 1, K-2. Decyzję o likwidacji podpisał dyrektor M. Niewiadomski z WO PUR w Katowicach dn. 11.04.1946 r. (nr Os. 1537/46).

AP Katowice, PUR WOJ. 188, sygn. 600. Sprawozdania z PO PUR w Chorzowie.

Autor hasła

Henryk Markowski