Pomnik Zamordowanych Profesorów Lwowskich w Bytomiu

Pomnik, poświęcony profesorom lwowskim i ich rodzinom, zamordowanym przez nazistów w lipcu 1941 roku we Lwowie, został odsłonięty 17 września 2016 r. w Bytomiu, z okazji 75. rocznicy dokonania masowego mordu. Jest jednym z czterech pomników upamiętniających ofiary kaźni. Pozostałe znajdują się we Lwowie (pierwszy wzniesiony w latach 90. XX wieku, drugi w 2011 r.) i Wrocławiu (wzniesiony w 1964 r., z dodaną tablicą w latach 80. XX w). Inicjatywę w sprawie wzniesienia pomnika w Bytomiu wysunął górnośląski oddział Stowarzyszenia Wspólnota Polska z siedzibą w Katowicach, reprezentowany przez Stefana Gajdę. Została ona rozpatrzona i przyjęta przez Radę Miasta Bytomia 20 czerwca 2016 r. (uchwała nr XXVI/343/16). Odnotowano w niej, w par. 1: Postanawia się wznieść pomnik Zamordowanych Profesorów Lwowskich w postaci kamienia pamiątkowego, wzbogaconego w ujętą na tablicach warstwę tekstową, upamiętniającą tragiczne wydarzenia z lipca 1941 roku we Lwowie. Pomnik zlokalizowano przed gmachem Państwowych Szkół Budownictwa, na skwerze Tajnej Organizacji Nauczycielskiej, od strony ulicy Powstańców Śląskich. Wybór miejsca, w uzasadnieniu do powyżej uchwały, argumentowano powojenną historią miasta, będącego przystanią dla ekspatriantów z przedwojennych Kresów Południowo-Wschodnich II RP, głównie mieszkańców Lwowa, Stanisławowa, Drohobycza i Tarnopola. Odnotowano w nim: Wypędzeni z ojczystej ziemi przybyli do Bytomia nie tylko z bagażem strasznych doświadczeń wojennych, ale również z mocnym postanowieniem zachowania w pamięci przyszłych pokoleń prawdy historycznej, dotyczącej wszystkich okrucieństw czasu wojny i pogardy dla człowieka. W tym też wymiarze ich niestety nieliczni już przedstawiciele czują się w sposób szczególny zobowiązani do ochrony i pielęgnowania pamięci o znamienitych reprezentantach inteligencji polskiej, zamordowanych w lipcu 1941 roku we Lwowie tylko dlatego, że byli Polakami i stanowili część elity intelektualnej narodu przeznaczonego do unicestwienia. […] lokalizacja pomnika przypomina także niezwykle istotną kwestię współudziału w tworzeniu fundamentów i renomy bytomskiej szkoły budowlanej przez wielu ocalałych w zawierusze wojennej i przybyłych wprost ze Lwowa inżynierów, nauczycieli zawodów technicznych, a nawet wykładowców Politechniki Lwowskiej jak dr Czesław Thullie, Tadeusz Broniewski czy Jan Rogowski. Pomnik zaprojektowany został przez inż. Jerzego Szczepaniaka. Wykonano go z piaskowca dolomitowego, stanowiącego tło dla trzech płyt z czarnego marmuru. Na środkowej umieszczono herb miasta Lwowa, pod nim napis w brzmieniu: –  „W pierwszych dniach lipca 1941 roku po zajęciu Lwowa przez wojska niemieckie / funkcjonariusze specjalnej jednostki Służby Bezpieczeństwa III Rzeszy, / Einsatzkommando zur besonderen Verwendung , przy pomocy ukraińskich / kolaborantów przystąpili do realizacji kolejnego etapu ludobójczej / polityki hitlerowskich Niemiec wobec Narodu Polskiego./ W nocy z 3 na 4 lipca Niemcy wspomagani przez ukraińskich przewodników / i tłumaczy aresztowali 52 osoby , w tym 23 profesorów lwowskich uczelni oraz członków ich rodzin. Jeszcze tej nocy na Wzgórzach Wuleckich Niemcy zamordowali 40 osób”. Na tablicy po prawej i po lewej stronie, pod informacją – rozstrzelani 4 lipca 1941 roku – umieszczono imiona i nazwiska zamordowanych, z odnotowaniem ich tytułów naukowych, pełnionych funkcji, miejsca pracy oraz wieku. Na lewej tablicy umieszczono 19 nazwisk, na prawej 21 nazwisk. Na tablicy pośrodku, poza inskrypcją wprowadzającą, umieszczono nazwiska zamordowanych 5 lipca 1941 r. (2 osoby), 12 lipca 1941 r. (2 osoby) i 26 lipca 1941 r. (1 osoba). Pod nazwiskami znalazł się napis w brzmieniu: – „W hołdzie Profesorom Lwowskim / w 75. rocznicę zbrodni / Prezydent Miasta Bytomia / Rada Miasta Bytomia / Stowarzyszenie Wspólnota Polska / 17 września 2016 roku”. Pomnik sfinansowany został ze środków Stowarzyszenia Wspólnota Polska oraz Urzędu Miasta Bytomia.

Źródła

Uchwała nr XXVI/343/16 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 20 czerwca 2016 r.

Uzasadnienie do Uchwały nr XXVI/343/16 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 20 czerwca 2016 r.

Informacje od Tomasza Saneckiego (zastępcy Naczelnika Wydziału Komunikacji Medialnej i Promocji Urzędu Miasta Bytomia),  korespondencja mailowa z 5 września 2022 r.

Bibliografia przedmiotowa

Bytom. Odsłonięto pomnik ofiar kaźni Profesorów Lwowskich. https://dziennikzachodni.pl/bytom-przed-budynkiem-panstwowych-szkol-budownictwa-stanal-pomnik-ofiar-kazni-profesorow-lwowskich/ga/10643313/zd/20183707 [dostęp: 14.09.2022].

Bytom. Pomnik Pomordowanych Profesorów Lwowskich. https://www.radiomaryja.pl/informacje/bytom-pomnik-pomordowanych-profesorow-lwowskich/ [dostęp: 14.09.2022].

Dobias-Telesińska H., Upamiętnienie Profesorów Lwowskich – ofiar niemieckich siepaczy – na terenie Polski i zagranicy. www.lwowiacy.pl/upamietnienie-profesorow-lwowskich-ofiar-niemieckich-siepaczy-na-terenie-polski-i-zagranicy [dostęp: 14.09.2022].

Autor hasła

Joanna Lusek [wrzesień 2022 r.].