Paweł Jan Nowacki
ur. 25.06.1905 r. w Berlinie, zm. 23.05.1979 r. w Warszawie – inżynier elektryk, wszechstronnie uzdolniony naukowiec, profesor Politechniki Wrocławskiej i Warszawskiej, fizyk i elektroenergetyk, energetyk jądrowy, a jednocześnie autor udoskonaleń urządzeń radarowych, współautor planów elektryfikacji Polski.
| Imię i nazwisko | Paweł Jan Nowacki |
| Data i miejsce urodzenia | 25. 06.1905, Berlin |
| Data i miejsce śmierci | 23.05.1979, Warszawa |
| Zawód | inżynier elektryk, fizyk i elektroenergetyk, energetyk jądrowy, pracownik akademicki |
Syn Jana, urzędnika pocztowego pracującego jako monter i robotnik portowy w Niemczech i Katarzyny Misiek. Po ukończeniu szkół powszechnych i gimnazjum w Berlinie zdał maturę w Poznaniu w 1924 r., rozpoczynając studia z elektrotechniki w Politechnice Lwowskiej. W 1925 r wygrał konkurs na oświetlenie przystanków tramwajowych w Warszawie i Krakowie. Dyplom inżyniera elektryka uzyskał ze stopniem celującym w 1929 r., bez wymogu zdawania egzaminu dyplomowego. Jeszcze w trakcie studiów w 1928 r., został asystentem prof. K. Idaszewskiego w Katedrze Miernictwa Elektrycznego. W 1930 r. rozpoczął pracę w Polskich Zakładach Siemens we Lwowie. W 1931 r. wrócił do Politechniki Lwowskiej jako adiunkt w Katedrze Maszyn Elektrycznych, gdzie uzyskał w 1937 r. doktorat z odznaczeniem za pracę pt. Nowy sposób obliczania linii dalekosiężnych metodą wykresów kołowych. Jednocześnie pracował w przemyśle górnośląskim, gdzie przyczynił się do elektryfikacji kilku kopalń.
W trakcie drugiej wojny światowej przebywał głównie w Wielkiej Brytanii, gdzie m.in. pracował w Royal Aircraft Establishement w Farnborough. Prowadził tam działalność naukową jako szef laboratorium komunikacji impulsowej, rozwiązując wiele zagadnień teoretycznych (np. w zakresie wykrywania i rozszyfrowywania niemieckich urządzeń nawigacyjnych) a także projektując pionierskie urządzenia radarowe, które odegrały doniosłą rolę w działaniach wojennych. Wiele jego prac z tego okresu pozostało utajnionych.
Bezpośrednio po II wojnie światowej nie mógł wrócić do Polski ponieważ jako dopuszczonemu do tajnych prac podczas wojny, władze brytyjskie odmawiały zgody na wyjazd. Przez kilka lat wykładał elektrotechnikę w Uniwersytecie Londyńskim. Do Polski wrócił dopiero w 1947 r. Został wtedy szefem działu studiów Centralnego Zarządu Energetyki w Warszawie. Był odpowiedzialny za opracowanie 3-letniego i 6-letniego planu elektryfikacji Polski. Równocześnie podjął pracę w Politechnice Wrocławskiej (od 1947 r.) jako profesor nadzwyczajny i kierownik Katedry Maszyn Elektrycznych. W 1953 r. przejął Katedrę Miernictwa Elektrycznego Politechniki Warszawskiej. W 1955 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. Od 1958 r. do 1975 r. kierował tam Katedrą Energetyki Jądrowej. Od 1953 do końca 1957 r. był kierownikiem Zakładu Elektrotechniki PAN. W 1958 r. został powołany na stanowisko dyrektora naczelnego Instytutu Badań Jądrowych. Uruchomił wówczas pierwszy polski reaktor jądrowy w Świerku, a także cyklotron w Krakowie. W 1961 r. został członkiem rzeczywistym PAN. Był przewodniczącym Komitetu Automatyki i Cybernetyki Technicznej PAN, członkiem prezydium Polskiego Komitetu NOT ds. Pomiarów i Automatyki, jednym z założycieli Międzynarodowej Federacji Automatyki (IFAC), będąc członkiem jej prezydium, potem wiceprezydentem a od 1966 r. do 1969 r. prezydentem. W 1969 r. zorganizował kongres światowy IFAC w Warszawie. W 1958 r. został członkiem korespondentem Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk Technicznych oraz Szwajcarskiego Towarzystwa Automatyzacji. Był delegatem Polski do Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA) w Wiedniu, a także wiceprzewodniczącym komisji powołanej przez ONZ do opracowania technologii energetyki jądrowej dla krajów rozwijających się. W latach 1970–1975 był kierownikiem Stacji Naukowej PAN w Paryżu.
Na emeryturę przeszedł w 1975 r., zachował jednak funkcję przewodniczącego rady naukowej Instytutu Biocybernetyki PAN, a także konsultanta Ministerstwa Energetyki i Energii Atomowej. Ogółem wydał ok. 120 publikacji w tym ok. 50 w językach obcych. Tematyka publikacji była różnorodna, obejmowała m.in. linie dalekosiężne, maszyny elektryczne, elektronikę przemysłową, automatykę, elektrotechnikę teoretyczną, energetykę jądrową, a także fizykę plazmy czy zagadnienia energetyki opartej na metanolu i wodorze. Wiele z nich było pionierskich, np. Linie dalekosiężne (1953), Zwarcia w wysokonapięciowych układach energoelektronicznych (1954), Podstawy teorii układów regulacji automatycznej (1958, 1962), Obliczanie nieliniowych obwodów elektrycznych i magnetycznych (1959). Był wybitnym dydaktykiem, wypromował 32 doktorów. Tuż przed śmiercią opracował referat generalny na plenarną sesję kongresu Międzynarodowej Unii Wytwórców Energii Elektrycznej (UNIPEDE), odbywającą się po raz pierwszy w Polsce, w 1979 r.
Był dwukrotnie żonaty, po raz pierwszy ze Stefanią Leszczyńską, potem z Ireną Sztark.
Bibliografia podmiotowa
Zasada wzajemności w elektrotechnice, „Przegląd Elektrotechniczny” 1927, nr 6-7 (współautor I. Rosenzweig).
Nowy sposób obliczania linii dalekosiężnych przy pomocy wykresów mocy ze szczególnym uwzględnieniem toru zamkniętego (rozprawa doktorska z odznaczenie, Politechnika Lwowska), nakład własny, Warszawa 1937
Zagadnienie rentowności transportu energii elektrycznej na dużej odległości w porównaniu z transportem węgla, SEP, Londyn 1941
A new impulse generator for testing multichannel communication systems, RAE Farnborough 1946; A new duplex pulse communication system (współautor J.H.Mc.Gŭire), Journal of the Institution of Electrical Engineers, Communication Convention 1947
Wytyczne do Planu Elektryfikacji Polski, „Energetyka” 1948, nr specjalny.
Obliczanie pól magnetycznych w maszynach elektrycznych metodą rozprężeń, „Przegląd Elektrotechniczny” 1950, nr 1-3.
Linie dalekosiężne, PWT, 1953
Składowe symetryczne, skrypt PWN, Poznań 1954
Zwarcia w wysokonapięciowych układach elektroenergetycznych, PWT, Warszawa 1954 (współautor Z. Skoczyński).
Podstawy teorii układów regulacji automatycznej, 1958 (współautorzy L. Szklarski, H. Górecki).
Obliczanie nieliniowych obwodów elektrycznych i magnetycznych, 1959
The Magnetohydrodynamic Generator with Constant Area, 1961
Physique des Plasmas, Presses Universitaires de France, 1965
Recent Developments in the Direct Conversion of Heat into Electricity by Means of Magnetohydrodynamic Electrical Power Generation, 1968
Fizyka plazmy, 1968
Wodór i metanol oraz węglowodory syntetyczne z węgla dla gospodarki narodowej, 1979
Wodór jako nowy nośnik energii, PAN 1983
Bibliografia przedmiotowa
A. Śródka, P. Szczawiński, Biogramy uczonych polskich: Materiały o życiu i działalności członków AU w Krakowie, TNW, PAU, PAN, Część IV: Nauki techniczne, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988, s. 237-242.
H. Mońka, NOWACKI Paweł Jan (1905-1979), [w:] Słownik biograficzny zasłużonych elektryków wrocławskich, t. 1, Wrocław 1997, s. 60-62.
R. Pac, NOWACKI Paweł Jan, [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 12, Warszawa 2001, s. 122-123.
J. Hickiewicz, H. Mońka, Profesor Paweł Jan Nowacki, „Informator PTETiS” 2006, nr 14, s. 84-91.
Autobiografia Pawła Jana Nowackiego opracowana przez A. Marusaka [w:] Polacy zasłużeni dla elektryki: Początki elektrotechnicznego szkolnictwa wyższego, pionierzy elektryki, red. J. Hickiewicz, Warszawa-Gliwice-Opole 2009, s. 360-367.
H. Mońka, J. Hickiewicz, Paweł Jan Nowacki (1905-1979), [w:] Polacy zasłużeni dla elektryki: Początki elektrotechnicznego szkolnictwa wyższego, pionierzy elektryki, red. J. Hickiewicz, Warszawa-Gliwice-Opole 2009, s. 351-359.
J. Hickiewicz, H. Mońka, NOWACKI Paweł Jan, [w:] Polski wkład w przyrodoznawstwo i technikę: Słownik polskich i związanych z Polską odkrywców, wynalazców oraz pionierów nauk matematyczno-przyrodniczych i techniki, t. III, red. B. Orłowski, Warszawa 2015, s. 195-197.
M. Burak, P. Pregiel, Tytularni profesorowie Politechniki Wrocławskiej 1945-2015, Wrocław 2015, s. 74.
Autor hasła
Jerzy Hickiewicz, Piotr Rataj