Maria Kokoszyńska-Lutmanowa

ur. 6.12.1906 r. w Bóbrce, woj. lwowskie (obecnie Ukraina), zm. 30.06.1981 r. we Wrocławiu – filozof, logik, przedstawicielka lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego.

Imię i nazwisko	Maria Kokoszyńska-Lutmanowa
Data i miejsce urodzenia	6.12.1906, Bóbrka
Data i miejsce śmierci	30.06.1981, Wrocław
Zawód	filozof, logik, pracownik akademicki

Maria Kokoszyńska była córką Stanisława, urzędnika skarbowego oraz Eugenii Sidorowicz, pianistki i nauczycielki muzyki. W 1918 r. rodzina przeniosła się do Lwowa i zamieszkała przy ul. Teatyńskiej 17. M.K. uczyła się w prywatnym żeńskim gimnazjum Olgi Filippi-Żychowiczowej, noszącym imię Adama Mickiewicza. Była to droga, prowadzona na wysokim poziomie szkoła i tam M.K. w 1923 r. zdała maturę. W latach 1923-1928 odbyła studia filozoficzne i matematyczne na lwowskim Uniwersytecie Jana Kazimierza (UJK). Jeszcze w czasie studiów rozpoczęła pracę pedagogiczną w swoim macierzystym gimnazjum i od 1926 r. uczyła matematyki. Dyplom nauczyciela szkół średnich w zakresie filozofii i matematyki uzyskała w 1935 r. Równolegle w latach 1930-1935 była asystentką w Katedrze Filozofii na UJK u wybitnego filozofa Kazimierza Ajdukiewicza. Była członkiem Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie i w Księdze Pamiątkowej tego Towarzystwa (wydanej w 1931 r.) opublikowała artykuł Z semantyki funkcji zdaniowych. Tytuł doktora filozofii UJK obroniła 24.03.1938 r. na podstawie rozprawy Nazwy ogólne i wieloznaczne. Promotorem był Kazimierz Twardowski, założyciel lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej i rektor UJK. Był zwolennikiem wykształcenia kobiet i ich czynnego udziału w życiu naukowym oraz mentorem wielu cenionych badaczek. M.K. była jedną z jego najwybitniejszych uczennic.

Jako stypendystka Funduszu Kultury Narodowej w sierpniu 1934 r. wyjechała do Pragi, Wiednia i Paryża. W Pradze brała udział w VIII Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym (2-7.09.1934), w Wiedniu wygłosiła odczyt na seminarium Koła Wiedeńskiego. W Paryżu pracowała kilka miesięcy nad zagadnieniami logiki matematycznej i wzięła udział w I Międzynarodowym Kongresie Filozofii Naukowej na Sorbonie (15-23.09.1935). Nawiązała wtedy kontakty z wybitnymi filozofami europejskimi, m.in. Karlem Popperem, Rudolfem Carnapem i Moritzem Schilckiem (jednym z twórców pozytywizmu logicznego). Kolejny raz brała udział w spotkaniach filozofów w 1936 i 1937 r. Na III Polskim Zjeździe Filozoficznym (Kraków, 24-27.09.1936) zaprezentowała pracę W sprawie względności i bezwzględności prawdy, która później opublikowana została w „Przeglądzie Filozoficznym” (1936, z. 4), była też sekretarzem obrad plenarnych prowadzonych przez Kazimierza Ajdukiewicza. Na IX Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym (Paryż, 1-6.08.1936) wygłosiła referat Sur les elements metaphysiques et empiriques dans la sciene, wydrukowany później w sprawozdaniach kongresowych. Była jedyną kobietą w 21-osobowej polskiej delegacji na ten Kongres.

8 lipca 1931 r. wyszła za mąż za Romana Lutmana (zob. osobne hasło) i po powrocie ze stypendium naukowego zamieszkała wraz z nim w Katowicach. Uczyła tam matematyki w gimnazjum żeńskim, a także prowadziła seminarium filozoficzne w Instytucie Pedagogicznym oraz w 1935 r. kurs filozofii Wielcy myśliciele i ich stosunek do świata na Uniwersytecie Powszechnym. Aktywnie uczestniczyła też w życiu naukowym Katowic, działała w Towarzystwie Przyjaciół Nauk na Śląsku oraz w Towarzystwie Filozoficznym, którego była sekretarzem. Wygłaszała referaty, np. W sprawie walki z metafizyką (12.03.1938 r.) i zapewne dzięki jej pośrednictwu do Katowic przyjeżdżali wybitni uczeni, jak Kazimierz Ajdukiewicz, który 27.02.1937 r. wygłosił wykład Konwencjonalne pierwiastki w nauce. Także na zaproszenie Towarzystwa Filozoficznego i dzięki kontaktom M.K. w Katowicach pojawił się Stanisław Ignacy Witkiewicz. 17 czerwca 1938 r. wygłosił odczyt O dziwnych zboczeniach umysłu ludzkiego. Witkacy żywo interesował się pracami naukowymi M.K., zwłaszcza dotyczącymi filozofii Koła Wiedeńskiego, studiował jej publikacje, czego dowodem są zachowane egzemplarze rozpraw M.K. z licznymi uwagami Witkacego. Łączyła ich dość bliska znajomość o charakterze intelektualnym. M.K. była dla Witkacego cennym źródłem wiedzy o filozofii pozytywizmu logicznego i pracach Koła Wiedeńskiego. Pisarz cenił szczególnie jej krytyczne i polemiczne uwagi wobec tego nurtu filozofii.

M.K. była działaczką powstałego w 1926 r. w Warszawie Stowarzyszenia Kobiet z Wyższym Wykształceniem, które należało do Międzynarodowej Federacji Kobiet z Uniwersyteckim Wykształceniem. Za pośrednictwem tej organizacji w 1938 r. uzyskała stypendium w wysokości 20 000 zł na trzyletni pobyt w Uniwersytecie Cambridge w Anglii. Jak pisała polska prasa było to niezwykłe wyróżnienie, bo o takie stypendium ubiegały się kobiety z 40 krajów. Podczas pobytu w Cambridge uczestniczyła w IV Międzynarodowym Kongresie dla Jedności Nauki (14-19.07.1938), na którym wygłosiła referat. Słuchała też wykładów wielu wybitnych uczonych, m.in. filozofa zajmującego się przede wszystkim językiem i logiką - Ludwiga Wittgensteina. Stypendium przewidziane na 3 lata musiała skrócić ze względu na zbliżającą się wojnę. Wróciła do Polski w czerwcu 1939 r.

W czasie II wojny światowej M.K. mieszkała we Lwowie i pracowała najpierw w gimnazjum im. Asnyka, a w czasie okupacji niemieckiej była sekretarką w towarzystwie ubezpieczeniowym. W listopadzie 1945 r. wróciła do Katowic, gdzie od lutego przebywał już jej mąż (wcześniej ukrywający się w Warszawie) i kierował Instytutem Śląskim. Pracowała w bibliotece tego Instytutu i uczestniczyła w pracach Śląsko-Dąbrowskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, gdzie była sekretarzem Komisji Nauk Filozoficznych. 14 lutego 1947 r. na zebraniu Komisji wygłosiła referat Zagadnienie względności prawdy w świetle ostatnich badań. W 1947 r. przeniosła się wraz z mężem do Wrocławia i kontynuowała pracę naukową. Już 27.04.1947 r. habilitowała się na Uniwersytecie Poznańskim u swego dawnego lwowskiego profesora Kazimierza Ajdukiewicza na podstawie pracy W sprawie względności i bezwzględności prawdy. We Wrocławiu rozpoczęła uczelnianą karierę 1 stycznia 1948 r., kiedy została zatrudniona na stanowisku adiunkta habilitowanego w Katedrze Filozofii II Uniwersytetu Wrocławskiego, kierowanej przez Henryka Mehlberga. W 1950 r. po otrzymaniu stanowiska docenta utworzyła Katedrę Logiki i Metodologii Nauk i kierowała nią do 30.09.1976 r., czyli do końca pracy na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1951 r. nadano jej tytuł profesora nadzwyczajnego, a dopiero kilkanaście lat później w 1969 r. profesora zwyczajnego. Wiązało się to z niechęcią komunistycznych władz do założeń lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej. Przez pewien czas mogła wykładać tylko logikę. Organizowała Wydział Filozoficzno-Historyczny i w latach 1951-1953 była jego dziekanem. Jako pierwsza kobieta pełniła funkcję prorektora na Uniwersytecie Wrocławskim (od 1.01.1955 do 30.09.1956 r., prorektor do spraw dydaktycznych). Po odwilży październikowej w 1956 r. krótko kierowała Katedrą Filozofii, powstałą po likwidacji Katedry Podstaw Marksizmu i Leninizmu. Jej międzynarodowa kariera naukowa nie rozwijała się tak prężenie jak przed wojną wskutek ograniczenia kontaktów międzynarodowych. Kilka razy udało się jej uczestniczyć w zagranicznych wyjazdach. W 1956 r. wygłosiła odczyt na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie (wówczas Niemiecka Republika Demokratyczna). W 1958 r. wygłosiła referat na XII Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym w Wenecji, a w 1962 r. przez 4 miesiące przebywała na stypendium Fundacji Forda w Stanach Zjednoczonych. Spotkała się tam z wybitnymi logikami i filozofami, m.in. Rudolfem Carnapem, Alfredem Tarskim. Swoje badania prezentowała na Uniwersytecie Stanforda.

Wypromowała 5 doktorów, opublikowała liczne rozprawy i artykuły w prasie polskiej i zagranicznej, redagowała 4 tomy Logiki w „Pracach Filozoficznych” wydawanych w serii „Acta Universitatis Wratislaviensis”. W swoich badaniach zajmowała się przede wszystkim metodologią nauk (indukcja, dedukcja, analityczność), filozofią (doświadczenie jako podstawa poznania, neopozytywizm, pojęcie prawdy) i logiką ogólnej (teoria definicji, semantyka). Recenzowała wiele publikacji, zwłaszcza filozofów oraz logików zagranicznych. Była łączniczką między polskim i zagranicznym środowiskiem filozoficznym, przyswajała obcą myśl filozoficzną na grunt polski. Tak określono jej metody badawcze:

W uprawianiu filozofii przyjmowała realizm epistemologiczny (możliwość poznania świata pozapodmiotowego), racjonalizm (przyznanie poznawczych i kontrolnych możliwości rozumowi ludzkiemu), absolutyzm epistemologiczny (istnienie i możliwość poznania normatywnych własności epistemicznych, prawda), minimalizm (preferowanie analitycznych prac badawczych) i konstruktywizm (używanie metod formalnych w filozofii). [R. Kubikowski, Kokoszyńska-Lutmanowa Maria [w:] Encyklopedia filozofii polskiej, t. 1, A–Ł, Lublin 2011, s. 677].

Pasją M.K. były sport i turystyka, założyła we Wrocławiu sekcję wysokogórską i zorganizowała dla jej członków pierwszy kurs wspinaczkowy w Tatrach, jeździła na nartach, pływała i wiosłowała.

Odznaczona: Srebrnym (1947 r.) i Złotym (1954 r.) Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Odznaką Zasłużonego Działacza Turystyki.

Pochowana na Cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu.

Bibliografia podmiotowa

Zygmunt J., Bibliografia prac naukowych Marii Kokoszyńskiej-Lutmanowej, „Filozofia Nauki” 2004, nr 2, s. 155-156.

Bibliografia przedmiotowa

Brożek A., Maria Kokoszyńska. Between the Lvov-Warsaw School and the Vienna Circle, „Journal for the History of Analytical Philosophy” 2017 nr 5, s. 18–36.

Brożek A., Maria Kokoszyńska o metafizyce w nauce, [w:] Kobiety w szkole lwowsko-warszawskiej, pod red. D. Łukasiewicza i R. Mordaraskiego, Bydgoszcz 2016, s. 45-55 [załączona bibliografia głównych prac M.K.L.].

Brożek A., Będkowski M., Chybińska A., Ivanyk S., Traczykowski D., Anti-irrationalism. Philosophical methods in the Lvov-Warsaw School, Warszawa 2020.

Dombrowski M., Maria Kokoszyńska-Lutmanowa i Witkacego „ostatni w życiu Abhandlung o logice”, „Litteraria Copernicana” 2022, nr 4, s. 47-55.

Jasińska K., Kobieca twarz uczelni, „Przegląd Uniwersytecki” 2014, nr 1, s. 41.

I.R., Sylwetki uczonych wrocławskich. Maria Kokoszyńska-Lutmanowa, „Odra” 1967, nr 11 s. 66.

Kubikowski R., Kokoszyńska-Lutmanowa Maria, [w:] Encyklopedia filozofii polskiej, t. 1, A–Ł, Lublin 2011, s. 676-677.

Moroz J., Dyskusja z relatywizmem prawdy w Szkole Lwowsko-Warszawskiej, Warszawa 2013.

Uniwersytet Wrocławski w latach 1945-1970. Księga jubileuszowa, red. W. Floryan, Wrocław 1970.

Zygmunt J., Maria Kokoszyńska-Lutmanowa, [w:] Uczeni Wrocławscy 1953-1996, Wrocław 1996, s. 41-44.

http://mbd.muzeum.uni.wroc.pl/dzieje-uniwersytetu/profesorowie-po-1945-r/maria-kokoszyska-lutmanowa

Autor hasła

Barbara Maresz