Leopold Socha
ur. 28.08.1909 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 12.05.1946 r. w Gliwicach – Sprawiedliwy wśród Narodów Świata; współwłaściciel „Baru lwowskiego” w Gliwicach.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Leopold Socha |
| Data i miejsce urodzenia | 28.08.1909, Lwów |
| Data i miejsce śmierci | 12.05.1946, Gliwice |
| Zawód | restaurator |
Leopold Socha był synem Józefa i Elżbiety z d. Wyka. [Brak dokładnych danych o jego pochodzeniu i wczesnych latach życia]. W młodości był złodziejem i włamywaczem, miał na koncie kilka wyroków i odsiadek więziennych, m.in. za napad na bank (wykorzystał przy tym lwowskie kanały). Z czasem został pracownikiem lwowskich zakładów oczyszczania miasta; do jego obowiązków należało dbanie o stan techniczny kanałów ściekowych, m.in. tych, które w okresie okupacji niemieckiej przebiegały pod gettem żydowskim. Współpracował przy tym głównie ze Stefanem Wróblewskim (S.W. ). W maju 1943 r. w spotkali w kanałach Ignacego Chigera (Icchaka Chigiera), który wraz z innymi Żydami, w sytuacji spodziewanej likwidacji getta, przekopali tunel do kanałów podziemnej rzeki Pełtwi, gdzie zamierzali się ukryć. Żydzi poprosili kanalarzy o pomoc, na co L.S. – gdy zobaczył dwoje małych dzieci I. Chigera – zgodził się. Kiedy nocą 30.05.1943 r. rozpoczęła się akcja likwidacyjna w getcie, w kanałach ukryła się grupa 21 osób. L.S. i S.W. dostarczali ukrywającym się jedzenie i odzież, w których przygotowaniu uczestniczyły także ich żony: Magdalena Socha (podczas wojny pracowała w kuchni w hotelu George, skąd wynosiła resztki jedzenia) i Anna Wróblewska. Początkowo kupowali je za otrzymane od Żydów pieniądze – w szczególności od I. Chigera, przed wojną zamożnego przedsiębiorcy – później, gdy zabrakło pieniędzy, z własnych środków. L.S. pomagał także w przeniesieniu grupy, gdy miejsce ukrycia przestawało być bezpieczne; dostarczał im ponadto bieżące wiadomości i podtrzymywał w chwilach zwątpienia.
Część z ukrytych osób nie przeżyła: nie mogąc znieść trudnych warunków panujących w kanałach, zaczęli szukać nowej kryjówki. Niestety zostali zamordowani przez Niemców. L.S. i S.W. zorganizowali ich pochówek. Z grupy ukrywanych przeżyło 10 osób, m.in. Ignacy Chiger z żoną Pauliną i dziećmi, rodzina Margulies i Halina Wind. Spędzili pod ziemią 14 miesięcy i przeżyli ten trudny czas tylko dzięki L.S. i S.W. Gdy 27.07.1944 r. do Lwowa weszły wojska sowieckie, ocaleni mogli opuścić kanały. L.S. znalazł im mieszkanie we Lwowie i zadbał o ich dalsze zaopatrzenie.
L.S. wraz z rodziną i uratowaną Haliną Wind wkrótce wyjechali: najpierw do Przemyśla, później do Gliwic. Tu trafiła także ocalała rodzina Margulies, a w 1946 r. rodzina Wróblewskich. W Gliwicach L.S. spełnił swe marzenie, by założyć gospodę. Był współwłaścicielem „Baru Lwowskiego Martyniszyn i s-ka” (przy ul. Tarnogórskiej 2) i w dokumentach miał wpisany zawód „restaurator”. Niestety 12.05.1946 r., kiedy jechał na rowerze z córką Stefcią, potrąciła go rosyjska ciężarówka. Zginął pod jej kołami, ratując życie córki, którą zdążył odepchnąć.
Miał żonę Magdalenę Wandę z d. Ilków (ur. 9.08.1909 r. w Tuligłowach, zm. 4.07.1996 r. w Gliwicach) i córkę Stefanię.
Za swą działalność został wraz z żoną uhonorowany tytułem „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”, przyznanym przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie 23.05.1978 r.
Halina Wind, po mężu Preston, która po wyjeździe z Polski zamieszkała w USA, utworzyła Holocaust Education Committee i doprowadziła do powstania w 1981 r. pomnika-ogrodu, gdzie dominował przekaz o dokonaniach L.S. i S.W. Przede wszystkim jednak ich działalność została rozpowszechniona w publikowanych od 2008 r. wspomnieniach ocalałej Krystyny Chiger Dziewczynka w zielonym sweterku oraz jej ojca Ignacego Chigera Świat w mroku. Zielony sweterek, który K. Chiger jako dziecko nosiła w getcie i w kanałach, przekazała do zbiorów Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, gdzie jest stałym elementem wystawy o Holokauście. Historia ta jest udokumentowana także w Yad Vashem w Jerozolimie i w Imperial War Museum w Londynie, gdzie służy celom edukacyjnym. Ponadto stała się inspiracją i bazą do realizacji w 2011 r. filmu fabularnego „W ciemności” w reż. Agnieszki Holland, nominowanego do Oscara w 2012 r.
L.S. pochowany został na cmentarzu przy ul. Kozielskiej w Gliwicach, a podczas likwidacji tego cmentarza szczątki przeniesiono na Cmentarz Centralny w Gliwicach.
Bibliografia przedmiotowa
Chiger I., Świat w mroku. Pamiętnik ojca dziewczynki w zielonym sweterku, Warszawa 2011.
Chiger K., Paisner D., Dziewczynka w zielonym sweterku. Wydanie uzupełnione o dalsze losy bohaterów, Warszawa 2011.
Garden Of The Righteous Gentiles, Wilmington 1985.
Marshall R., W kanałach Lwowa, Warszawa 2011.
Swiet wo mrokie, „Ogoniok” 1945, nr 14 (933).
Źródła internetowe
Szeliga A., Historia pomocy – Socha Leopold, 2011 https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-socha-leopold [dostęp: 15.10.2022].
https://edition.cnn.com/2012/04/19/opinion/preston-holocaust-legacy/index.html [dostęp: 15.10.2022].
http://gliwice.eu/sites/default/files/document/files/MSI_15_2011_internet.pdf [dostęp: 15.10.2022].
https://righteous.yadvashem.org/?search=socha&searchType=righteous_only&language=en&itemId=4035302&ind=2 [dostęp: 15.10.2022].
Autor hasła
Bożena Kubit [październik 2022 r.]