Kamila Schuster

ur. 17.11.1913 w Sygniówce pod Lwowem, zm. 8.10.1994 we Wrocławiu – historyczka kultury, bibliotekarka i bibliotekoznawczyni, edytorka źródeł historycznych, działaczka naukowa i społeczna.

Imię i nazwisko	Kamila Schuster
Data i miejsce urodzenia	17.11.1913, Sygniówka
Data i miejsce śmierci	8.10.1994, Wrocław
Zawód	historyk kultury, bibliotekarka i bibliotekoznawczyni, edytorka źródeł historycznych

Rodzice Kamili, Alojzy Schuster (zm. w 1925) i Maria z domu Góral (zm. w 1947), byli właścicielami gospodarstwa ogrodniczo-rolnego na przedmieściach Lwowa, z którego rodzina się utrzymywała. Miała dwie starsze siostry: Helenę (zm. w 1934 r.) i Kazimierę (zm. w 1946 r.). W r. 1928 skończyła szkołę powszechną we Lwowie i rozpoczęła (zakończoną maturą w r. 1933) naukę w I Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. Adama Asnyka we Lwowie. Zaangażowała się tam w działalność harcerską, kontynuowaną do 1939 r. Należała do drużyny starszoharcerskiej i prowadziła gromadkę zuchową. Po maturze musiała przerwać edukację z powodu choroby płuc, jednak pragnęła kształcić się dalej. W r. akademickim 1937/38 została wolnym słuchaczem na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza. Rozpoczęła studia w zakresie historii kultury u prof. dr Stanisława Łempickiego. Interesowała się historią oświaty i szkolnictwa. W 1939 r. uzyskała prawa studenta zwyczajnego na kierunku historia, ale dalszym studiom przeszkodził wybuch II wojny światowej, likwidacja Uniwersytetu Jana Kazimierza przez władze sowieckie i choroba matki. Podczas wojny pracowała w gospodarstwie rodzinnym. W 1943 r. rozpoczęła działalność w Armii Krajowej (pseud. „Elżbieta”). Od kwietnia 1943 do lipca 1944 r. prowadziła punkt kontaktowy Dzielnicy Zachód, przepisywała na maszynie rozkazy i instrukcje, obsługiwała „przelotowy” magazyn broni, żywności i leków. Jej przełożonym w AK był zastępca komendanta Dzielnicy Zachód Tadeusz Siczka (pseud. Szymon). Ukończyła kurs sanitariuszek wojskowych i w czasie akcji „Burza” była kierowniczką punktu sanitarnego na Małej Sygniówce.

W czerwcu 1946 r. wraz z matką opuściła Lwów i osiedliła się we Wrocławiu w dzielnicy Stabłowice. W październiku rozpoczęła studia historyczne na Wydziale Humanistycznym UWr. Jej praca magisterska, pisana pod kier. prof. Władysława Czaplińskiego, była poświęcona sprawie Zborowskich za panowania Stefana Batorego. Jednocześnie rozpoczęła pracę jako stypendystka Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich [dalej: BZNiO]. W początkowym okresie organizacji Biblioteki we Wrocławiu pracowała przy rozpakowywaniu i katalogowaniu przywiezionych ze Lwowa książek, które starano się jak najszybciej udostępnić czytelnikom (skatalogowała ich aż 1040). W styczniu 1948 r., nadal jako stypendystka w wymiarze 4 godzin dziennie, przeszła do zespołu przygotowującego na podstawie lwowskich spisów Inwentarz rękopisów Biblioteki ZNiO, t. 1 i 2 (druk. 1948–1949). Od listopada 1948 r. do końca 1952 r. pracowała w ówczesnym Oddziale Starodruków, m.in. z Janem Kolasą i Kazimierzem Zatheyem, który wówczas kierował działem. Wyciągała z lwowskich skrzyń polonika i układała je na półkach w porządku chronologicznym, zaopatrując w prowizoryczne metryki. W owym „pionierskim okresie” wykonywano ciężkie prace fizyczne nieraz w trudnych warunkach ale, jak wspominała: „W starodrukach bowiem mimo ciężkiej i brudnej pracy było b. wesoło i płataliśmy różnego rodzaju kawały”. Już wówczas dała się poznać jako osoba towarzyska i obdarzona poczuciem humoru, autorka humorystycznych wierszyków i kupletów pisanych przy różnych nieformalnych okazjach. Jej społecznikowskie zacięcie nie miało charakteru zinstytucjonalizowanego, nie pełniła kierowniczych funkcji; była jedynie sekretarzem w Kasie Zapomogowo-Pożyczkowej. Od 1949 należała do Związku Nauczycielstwa Polskiego i Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Od l. 50. udzielała się we Wrocławskim Towarzystwie Naukowym, gdzie należała do Komisji Bibliografii i Bibliotekoznawstwa. Należała także do Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii.

Po uzyskaniu tytułu magistra filozofii w zakresie historii (w 1951 r.) K. Schuster została pracownikiem BZNiO jako bibliotekarka w pełnym wymiarze godzin. W 1953 r. wraz z całą Biblioteką weszła w scentralizowane struktury Polskiej Akademii Nauk.

Przez cały 1953 r. pracowała w Dziale Rękopisów, gdzie pod kierownictwem Jadwigi Turskiej współtworzyła indeks do wydanych w l. 1948–1949, również przy jej udziale, dwu tomów Inwentarza rękopisów BZNiO (druk w 1962). Jednocześnie kontynuowała pracę naukową pod kierunkiem prof. Czaplińskiego, przygotowując doktorat pt. Biblioteka Łukasza Opalińskiego marszałka nadwornego koronnego (1612–1662). Łukasz Opaliński młodszy herbu Łodzia był jednym z najlepiej wykształconych i najwybitniejszych Polaków XVII w., jako pisarz polityczny i twórca satyr, teoretyk literatury i bibliofil, marszałek nadworny koronny i reformator.

Materiały zgromadzone do doktoratu, obronionego w 1963 r. (druk. ze skrótami w 1971 r.) K. Schuster wykorzystywała też w artykułach, m.in. dot. spraw majątkowych i gospodarczych Łukasza Opalińskiego czy jego poglądów monarchicznych. W kręgu jej zainteresowań naukowych była historia dóbr międzyrzeckich, które stanowiły cześć majątku Ł. Opalińskiego. Opracowała także biogramy osób z rodu Opalińskich do Słownika pracowników książki polskiej. Prof. Czapliński, wystawiając jej opinię, napisał: „Od początku swej pracy naukowej okazywała wymieniona wielką pracowitość, sumienność i umiejętność krytycznego opracowywania zebranych materiałów.” Jej praca doktorska uzyskała dobre recenzje, także w fachowym wydawnictwie „Studia o Książce”.

Naukowe zainteresowania i zdolności, którym dawała wyraz publikując notatki, artykuły i rozprawy w ossolińskim biuletynie „Ze Skarbca Kultury” i innych periodykach naukowych, sprawiły, że otrzymała stanowisko pracownika naukowo-pomocniczego w stopniu adiunkta w Pracowni Edytorskiej Źródeł Historycznych, utworzonej w Ossolineum z początkiem 1954 r. pod kierownictwem prof. Stefana Inglota. Jako członkini zespołu edytorskiego wyróżniała się znajomością niemieckiego, rosyjskiego i łaciny oraz sumiennością. Efektem jej pracy były publikacje źródeł historycznych do dziejów gospodarczych Polski XVII w.: Rejestru poborowego województwa lubelskiego […] wspólnie z Janem Kolasą i Lustracji […] województw lubelskiego i sandomierskiego z Henryką Oprawko. Praca w Pracowni Edytorskiej pogłębiła jej umiejętność odczytywania i interpretacji źródeł, dała też możliwość uczestniczenia w sesjach naukowych, m.in. „Z przeszłości ziemi łukowskiej” w 1958 r.

Po rozwiązaniu Pracowni 1 listopada 1960 r. została przeniesiona do Działu Rękopisów, w którym pracowała aż do przejścia na emeryturę (w stopniu starszego kustosza) 30 września 1984 r., a potem jeszcze przez prawie trzy lata w zmniejszonym wymiarze godzin do 30 czerwca 1987 r. Przez kilka lat kontynuowała rozpoczęte wcześniej prace edytorskie. Ponadto opracowywała rękopisy z okresu staropolskiego, m.in. papiery arcybpa Teodorowicza, Dębowskich, Załuskich, Turnów, Wężyków, Kańskich, papiery Lwowskiej Chorągwi Harcerek a także papiery rodzinne, pamiętniki i zbiory miscellaneów. Opisy jej autorstwa wchodziły do kolejnych tomów Inwentarza rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich: w t. 4 (1972) – 22 pozycje, t. 5 (1975) – 35 pozycji, t. 6 (1979) – 71 pozycji, t. 7 (1983) – 18 pozycji, t. 9 (1984) – 24 pozycje, t. 10 (1986) – 47 pozycji, t. 11 (1989) – 8 pozycji. Dużo czasu poświęcała też na opracowywanie archiwum Rzeczyckich (ujęte już skrótowo w t. 1 Inwentarza rękopisów […]), zamierzając wydać jego katalog ze szczegółowym opisem zawartości.

K. S. myślała o kontynuowaniu kariery naukowej i otwarciu przewodu habilitacyjnego. Początkowo planowała napisanie monografii pt. Opozycja magnacko-szlachecka za Stefana Batorego w l. 1575-1586. Był to pierwotnie jej temat pracy doktorskiej, odłożony z powodu zajęcia się biblioteką Ł. Opalińskiego. Temat ten jednak okazał się trudny do sfinalizowania, podobnie jak plany wydania korespondencji ks. Jana Piotrowskiego, sekretarza Stefana Batorego. Zaplanowała więc nowy temat: Drohojowscy i ich udział w ruchu reformacyjnym w XVI i XVII w. Dysponując spisem biblioteki Drohojowskich w jednym z rękopisów Ossolineum, podjęła badania nad ich księgozbiorem, uwzględniając zwłaszcza ich działalność wyznaniową jako kalwinów. Niestety, mimo przeprowadzonej we Lwowie obszernej kwerendy, temat został w 1981 r. wycofany z planu prac naukowych Biblioteki ZNiO, co uniemożliwiło ukończenie pracy. Jak się wydaje powodem, dla którego nie uzyskała habilitacji, był głównie nawał prac bieżących nad opracowywaniem rękopisów i brak możliwości uzyskania przez nią tzw. godzin na pracę naukową, o które wielokrotnie zwracała się do Dyrekcji BZNiO. Owocem przeprowadzonych badań były artykuły o Janie Tomaszu i Krzysztofie Tomaszu Drohojowskich i „Regestrze ksiąg”.

W kręgu zainteresowań naukowych K. Schuster były także dzieje książki i kultury polskiej XVI-XVII i XIX w., których wynikiem były artykuły o zbiorach Pszonków z Babina, kopiariuszach Andrzeja Opalińskiego. Zajmowała się też dziejami mecenatu artystycznego i kultury polskiej XIX w., czego dotyczyły artykuły o Gwalbercie Pawlikowskim i Walentym Kaince. Na emeryturze kontynuowała zainteresowania historyczne, zajmowała się m.in. opracowaniem dziejów parafii w Stabłowicach i kościoła pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła oraz szkoły PP. Benedyktynek łacińskich we Lwowie.

Odznaczona: Srebrnym Krzyżem Zasługi (1956); odznaką XV-lecia wyzwolenia Dolnego Śląska (1960); Odznaką „1000-lecia Państwa Polskiego” (1966); Złotym Krzyżem Zasługi (1967); Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1977); Medalem XXV-lecia PAN (1978).

Zmarła 8 października 1994 we Wrocławiu, została pochowana na Cmentarzu Komunalnym w Gdyni przy ul. Spokojnej (21/8/2).

Bibliografia podmiotowa

Papiery osobiste, rodzinne i naukowe K. Schuster, fotografie, fragmenty wspomnień, wiersze: rkps ZNiO akc. 97/95-102/95.

Wiersze okolicznościowe K. Schuster w rękopisach, rkpsy ZNiO 17156/II, 17169/II.

Schuster K., Na marginesie notatki dedykacyjnej Erazma Otwinowskiego, „Ze Skarbca Kultury” 1953, z. 1 (4), s. 124-134.

Schuster K., Biblioteka Łukasza Opalińskiego, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, 1954, Seria A, t. 9, [druk. 1957] s. 70-72.

Schuster K., Fragment biblioteki Łukasza Opalińskiego w Ossolineum, „Ze Skarbca Kultury” 1955, z. 1 (7) s. 219-244.

Schuster K., Kolasa J., Rejestr poborowy województwa lubelskiego (powiat lubelski i urzędowski z r. 1626, ziemia łukowska z r. 1620), Wrocław 1957.

Schuster K., Rękopisy ze zbiorów Pszonków z Babina. (Uwagi o rękopisach i uzupełnienia do biografii ostatniego burgrabiego Rzeczypospolitej Babińskiej), „Ze Skarbca Kultury” 1957, z. 1 (10) s. 5-21.

Schuster K., O kopiariuszach Andrzeja Opalińskiego, marszałka wielkiego koronnego, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1959, z. 7, s. 37-73.

Schuster K., Rejestry poborowe i ich wykorzystanie [w:] Z przeszłości ziemi łukowskiej. Materiały z sesji naukowej poświęconej przeszłości miasta Łukowa i ziemi łukowskiej odbytej w dniu 28 września 1958. Red. Ryszard Orłowski, Lublin 1959.

Schuster K., Oprawko H., Lustracja województwa lubelskiego 1661, Warszawa 1962.

Schuster K. [współaut.], Indeks do inwentarza rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu (t. I-II). Oprac. Jadwiga Turska, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1962.

Schuster K., W kręgu ludzi związanych z książką. Fragment pracy o bibliotece Łukasza Opalińskiego, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 18: 1963 [druk. 1965], s. 34.

Schuster K., W sprawie poglądów monarchicznych Łukasza Opalińskiego [W:] O naprawę Rzeczypospolitej. XVII–XVIII. Prace ofiarowane Władysławowi Czaplińskiemu w 60. Rocznicę urodzin, Warszawa 1965, s. 97-107.

Schuster K., Gwalbert Pawlikowski w kręgu ludzi i spraw związanych z Zakładem Narodowym im. Ossolińskich, „Roczniki Biblioteczne” 1967, r. 11, s. 313-365.

Schuster K., Biblioteka Łukasza Opalińskiego marszałka nadwornego koronnego (1612-1662) [doktorat], Wrocław 1971.

Schuster K., Oprawko H., Lustracja województwa sandomierskiego 1660–1664, t. 1 i 2, Kraków-Warszawa 1971, 1977.

Schuster K., Gocel Ludwik, Opaliński Andrzej, Opaliński Łukasz [w:] Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa 1972 s. 272, 642-643.

Schuster K. [współaut.], Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu t. 4-7, 9-11, Wrocław 1972-1989.

Schuster K., Z dziejów Międzyrzeca za Gabriela i Jana Tęczyńskich, „Rocznik Międzyrzecki” 1972, t. 4, s. 5-27.

Schuster K., O Drohojowskich w związku z inwentarzem książek z r. 1676, „Rocznik ZNiO” 1974, t. IX, s. 69-86.

Schuster K., Jan Tomasz Drohojowski, referendarz koronny, starosta przemyski i jego stosunek do prób demokratyzacji ustroju miejskiego w Przemyślu, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 1975, r. 30, nr 2, s. 153-160.

Schuster K., O autorstwie Regestru ksiąg z roku 1676 i ich właścicielu Krzysztofie Drohojowskim, „Ze Skarbca Kultury” 1977, z. 29, s. 43-62.

Schuster K., Walenty Kainko (1792–1846). Studium biograficzne, „Ze Skarbca Kultury” 1984, z. 39, s. 7-47.

Schuster K., Z dziejów włości międzyrzeckiej w XVII w. Od Tęczyńskich do Sieniawskich, „Rocznik Międzyrzecki” 1986 t. 18, s. 5-35.

Schuster K., Jadwiga Turska (1900–1984). Nekrolog, „Ze Skarbca Kultury” 1986, z. 41, s. 219-225.

Schuster K., Sprawy majątkowe i gospodarcze Łukasza Opalińskiego, „Ze Skarbca Kultury” 1989, z. 49, s. 119-147.

Schuster K., Z dziejów szkoły PP. Benedyktynek łacińskich we Lwowie, „Semper Fidelis” 1994, nr 2.

Bibliografia przedmiotowa

Archiwum ZNiO we Wrocławiu: Akta personalne, lit. S, nr 9.

Opinie o pracy naukowej K. Schuster w papierach W. Czaplińskiego, rkps ZNiO 18493/II k. 245-248.

Kubów S., Recenzja pracy doktorskiej K. Schuster Biblioteka Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego (1612-1662), „Studia o Książce”, 1974, [T.] 4 s. 262-265.

Albin J.: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1946–1953. Wrocław 1990, s. 104, 109, 113, 168.

Matwijów M., Kamila Schuster (1913–1994) [wspomnienie pośmiertne], „Czasopismo ZNiO” 2000, z. 11, s. 249-254, https://ossolineum.pl/wp-content/uploads/2020/01/16_Kamila-Schuster-1913-1994_2000.pdf  [dostęp: 1.11.2022]

Tyszkowski W., Zarys historii Działu Starych Druków Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 1918-1998, „Czasopismo ZNiO” 2000, z. 11, s. 217-226.

Kulesza H., Schuster Kamila [w:] Słownik pracowników książki polskiej. Suplement IV, Warszawa 2016 s. 222-223.

Nie tylko książki. Ossolińskie kolekcje i ich opiekunowie. Pod red. M. Dworsatschka, Wrocław 2018, s. 46, 49-50, 86.

Autor hasła

Hanna Kulesza