Jan Trzynadlowski
ur. 29.12.1912 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 18.05.1995 r. w Jeleniej Górze – naukowiec, teoretyk i historyk literatury, wydawca.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Jan Trzynadlowski |
| Data i miejsce urodzenia | 29.12.1912, Lwów |
| Data i miejsce śmierci | 18.05.1995, Jelenia Góra |
| Zawód | historyk |
Jan Trzynadlowski we Lwowie ukończył szkołę powszechną oraz ośmioletnie gimnazjum klasyczne z językiem greckim i łaciną. W 1931 r. podjął studia filologiczne na Wydziale Humanistycznym na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Swoje zainteresowania rozwijał na wykładach historyków literatury: profesorów Juliusza Kleinera (1886-1957), Kazimierza Kolbuszewskiego (1884-1943), filozofów: Romana Ingardena (1893-1970), Kazimierza Ajdukiewicza (1890-1963), historyka sztuki Władysława Podlachy (1875-1951) oraz historyka literatury i kultury Stanisława Łempickiego (1886-1947). Promotorem jego pracy magisterskiej, obronionej w 1936 r, (1939 ?) był historyk i teoretyk literatury Eugeniusz Kucharski (1880-1952). Podczas studiów rozpoczął pracę w drukarni miejskiej jako zecer, co pozwoliło mu zdobyć praktyczną wiedzę o drukarstwie, wykorzystaną później w pracach z zakresu nauki o książce.
Podczas okupacji pracował fizycznie. Od 1940 r. brał czynny udział w tajnym nauczaniu, prowadził seminarium polonistyczne, uczył także języka polskiego w szkole średniej.
W 1945 r. został przymusowo przesiedlony do nowej Polski. W latach 1945–1950 był pracownikiem Uniwersytetu Łódzkiego (UŁ), dokąd trafił razem ze swoją przyszłą promotorką Stefanią Skwarczyńską (1902-1988, teoretyk i historyk literatury, teatrolog). W 1947 r. uzyskał tam doktorat z teorii literatury napisany pod jej kierunkiem, na podstawie rozprawy Założenia teoretyczne nowych szkół poetyckich na tle ogólnej teorii sztuki. Egzaminatorem z zakresu metodologii nauk był filozof prof. Tadeusz Kotarbiński (1886-1981). Na Uniwersytecie Łódzkim pracował do 1953 r., prowadził seminaria z teorii literatury, wykłady z dziejów i teorii wiersza polskiego na tle porównawczym i wykłady z historii literatury powszechnej. W latach 1946-1957 był członkiem kolegium redakcyjnego periodyku tamtejszej uczelni „Prac Polonistycznych” oraz członkiem Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. W 1958 r. powołał do życia i redagował wraz z S. Skwarczyńską kwartalnik - organ Towarzystwa „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, założony przy Katedrze Literatury ( UŁ). W latach 1948-1950, na zaproszenie reżysera i inscenizatora teatralnego Leona Schillera (1887-1954),prowadził wykłady na temat zasad wersyfikacji polskiej, na wydziałach reżyserskim, dramaturgicznym i aktorskim w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Łodzi. W latach 1948-50 wykładał również w warszawskim Instytucie Pedagogicznym.
Od 1950 r. zamieszkał we Wrocławiu, w 1951 r. został pracownikiem naukowym na Uniwersytecie Wrocławskim (UWr). Zajmował się badaniami nad problematyką teorii literatury. Równocześnie wykładał na Uniwersytecie Łódzkim i Instytucie Pedagogicznym w Warszawie. W roku 1965 doprowadził do założenia Zakładu Teorii Literatury na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Był wykładowcą w powstałym w 1969 r. Instytucie Bibliotekoznawstwa (przekształconym z Katedry Bibliotekoznawstwa) na UWr.
W latach 1956–1964 pracował w Zakładzie Narodowym Ossolineum, był redaktorem literackim, a następnie piastował stanowisko dyrektora i redaktora naczelnego wydawnictwa „Ossolineum”. Zajmował się także kształceniem kadr edytorskich oraz współpracował z Polską Akademią Nauk. Od 1957 r. - na stanowisku docenta, w 1966 r. - profesora nadzwyczajnego, od 1973 r. - profesora zwyczajnego. W latach 1968-1972 r. pełnił funkcję prorektora do spraw nauki na Uniwersytecie Wrocławskim.
Od 1964 do 1985 r. był sekretarzem generalnym Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (założonego w 1946 r.). Zajmował się także teorią filmu. Pod jego redakcją wydano m.in. liczne publikacje związane z filmoznawstwem: Dzieło filmowe – teoria i praktyka (Wrocław 1989), Film – sztuka kulturowych poszukiwań i odkryć (Wrocław 1996). W 1975 r. założył na wrocławskiej polonistyce Pracownię Filmoznawczą, która działa do dziś. Po przejściu na emeryturę w 1982 r. był do 1994 r. nadal związany z uczelnią.
[Cyt.]- „Był wspaniałym wykładowcą, uwielbianym przez studentów. Wypromował ponad dwustu magistrów, trzydziestu doktorów, asystował przy wielu habilitacjach. Wykładał na wielu uniwersytetach zagranicznych, związany był ścisłą współpracą z Dolnośląskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk, z Instytutem Śląskim w Opolu, a także z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Opolu, która uhonorowała go w 1993 r. tytułem doktora honoris causa”. [K.Zborowska, Trzynadlowski Jan ur. 19 grudnia 1912, Lwów zm. 18 maja 1995, Jelenia Góra, http://jbc.jelenia-gora.pl/Content/2131/Trzynadlowski_Jan.html, dostęp: 10.04.2023 r.].
Dorobek naukowy J. T. liczy ponad 500 pozycji, dotyczących m.in.: teorii literatury, edytorstwa, bibliologii i bibliotekoznawstwa, był współinicjatorem popularnonaukowej serii bibliologicznej „Książka o Książce”, pisał także o teoretycznych problemach dziennikarstwa, publicystyki i prasoznawstwa oraz teatru i filmu. W 1976 r. zainicjował wydawanie pisma „Studia Filmoznawcze”, zredagował 16 roczników. Wykładał na wielu uniwersytetach zagranicznych i krajowych, m.in. w ZSRR, Francji, Czechosłowacji, NRD i Jugosławii.
Angażował się w redagowanie wielu periodyków naukowych: „Ze skarbca kultury”, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, „Studia o Książce”, „Roczniki Humanistyczne”, „Prace Komisji Naukowej PAN”, „Rocznik Literacki”, „Prace Polonistyczne”, „Annales Silesia”, „Litteraria” i innych.
Jak wynika z informacji IPN-u: w latach 1959–1974 był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa PRL o pseudonimie Konrad. Odegrał kluczową rolę w operacji przejęcia części tajnego archiwum Stanisława Mikołajczyka, zawierającej pamiętniki Wincentego Witosa.
[Cyt.:] – „Trzynadlowski został zwerbowany w 1959 r. a wyrejestrowany w 1974 r. W Instytucie Pamięci Narodowej znajdują się trzy tomy jego meldunków. Dzięki nim m.in. zwolniono z pracy w urzędach centralnych kilka osób i udaremniono ucieczkę na Zachód dwóch naukowców. Z dokumentów wynika, że profesor rzadko pobierał pieniądze za donosy, ale otrzymywał zwrot kosztów podróży i upominki od SB. Miał dobre kontakty z funkcjonariuszami SB. Radził się ich np. czy powinien odpisywać na prośbę Jerzego Giedroycia, proszącego o przesłanie jednej z książek wydanych przez Ossolineum.[https://www.money.pl/archiwum/wiadomosci_agencyjne/pap/artykul/misja;specjalna;prof;trzynadlowski;wspolpracowal;z;bezpieka,82,0,237906.html, dostęp: 3.04.2023].
Członek: Komitetu Nauki o Literaturze PAN, Prezes Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, członek kolegium redakcyjnego periodyku „Prace Polonistyczne”, Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego i innych.
Odznaczony: Krzyżem Komandorskim, Krzyżem Oficerskim, Krzyżem Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, Odznaczony: Odznaką Budowniczy Wrocławia, „Zasłużony dla Dolnego Śląska”. Wrocławskie Towarzystwo Naukowe w zamian za jego zasługi nadało mu godność członka honorowego towarzystwa.
Żona Izabela z d. Prószyńska (1915-1998), nauczycielka języka polskiego. Syn - prof. dr hab. Andrzej Maria Trzynadlowski ur. 1941 r. we Lwowie, absolwent i długoletni pracownik naukowy Politechniki Wrocławskiej. Zajmował się syntezą elektrycznych układów napędowych, a obecnie prowadzi badania w dziedzinie energoelektroniki oraz automatyki napędu elektrycznego. Od 1979 r. przebywa za granicą, początkowo w Iraku a od 1983 r. w USA, pracując na różnych uniwersytetach, obecnie na stanowisku profesora w University of Nevada.
J. T. zmarł nagle w punkcie konsultacyjnym Uniwersytetu Wrocławskiego w Jeleniej Górze. Pochowany we Wrocławiu na Cmentarzu Grabiszyńskim.
Bibliografia podmiotowa (wybór)
W kręgu historii i teorii literatury. Księga pamiątkowa ku czci profesora Jana Trzynadlowskiego, red. B. Zakrzewski, A. Bazan, Wrocław 1987 (pełna bibliografia prac J. Trzynadlowskiego za lata 1946-1986 oprac. przez L. Zawadowską); Kuzik A., Bibliografię prac Jana Trzynadlowskiego 1946-1995, „Litteraria” 1996, t. 27 s. 65-98.
Trzynadlowski J., Diariusz kultury łódzkiej za lata 1939-1945 (współaut. A. Kowalska), „Prace Polonistyczne”1946, ser. 4, s. 225-262.
Trzynadlowski J., Studia literackie, Wrocław 1955.
Trzynadlowski J., Dziesięć lat we Wrocławiu, [W:] Zakład Narodowy imienia Ossolińskich 1827-1956, Wrocław 1956, s. 23-39.
Trzynadlowski J., Powieść polska w latach 1945-1960. ( Problematyka wojenna), Wrocław 1961.
Trzynadlowski J., Badania z zakresu teorii literatury, [W:] Nauka polska we Wrocławiu 1945-1965 w i jej znaczenie społeczne, Wrocław 1965, s.15-17.
Trzynadlowski J., Wrocławski ośrodek wydawniczy – początek i rozwój, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1965, nr 1a, s. 177-189.
Trzynadlowski J., Powieść polska lat 1945-1965 w poszukiwaniu bohatera, Warszawa 1965.
Trzynadlowski J., Zakład Narodowy imienia Ossolińskich 1817-1967. Zarys dziejów, Wrocław 1967.
Encyklopedia wiedzy o książce. Komitet redakcyjny A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski, Wrocław 1971 (hasła J. Trzynadlowski: drukarstwo, pismo, rękopiśmiennictwo, zagadnienia wydawnicze).
Trzynadlowski J., Rozważania nad semiologią powieści, Wrocław 1976.
Trzynadlowski J., Edytorstwo. Tekst, język, opracowanie, Wrocław 1976.
Trzynadlowski J., Małe formy literackie, Wrocław 1977.
Trzynadlowski J., Autor – dzieło – wydawca, Wrocław 1979, 1988. [Seria: Książka o Książce].
Trzynadlowski J., Sztuka słowa i obrazu. Studia teoretycznoliterackie, Wrocław 1982.
Estetyka i struktura dzieła filmowego, red…., Wrocław 1987, Studia Filmoznawcze 6 .
Dzieło filmowe - zagadnienia interpretacji, red . … Wrocław 1987, Studia Filmoznawcze 7.
Dzieło filmowe - teoria i praktyka, red . ... Wrocław 1989, Studia Filmoznawcze 8.
Problemy poznawania dzieła filmowego, red. ... Wrocław 1990, Studia Filmoznawcze 9.
Film, krytyka i estetyka, red . ... Wrocław 1991, Studia Filmoznawcze 10.
W kręgu filmu, telewizji i teatru, red. …, Wrocław 1992, Studia Filmoznawcze 11.
Filmoznawstwo, film, telewizja, red . ... Wrocław 1992, Studia Filmoznawcze 12.
Filozofia filmu i teatru, red . ... Wrocław 1992, Studia Filmoznawcze 13.
Stefania Skwarczyńska. Uczony, nauczyciel, wychowawca, red. …, Łódź 1992.
Kino - film: poezja optyczna?, red . ... Wrocław 1995, Studia Filmoznawcze 15.
Bibliografia przedmiotowa
Bobowski S., Wspomnienia o profesorze Janie Trzynadlowskim. „Litteraria” 1996, t. 27, s. 49-53.
Bojakowski A., Jan Trzynadlowski (29 XII – 18 V 1995), „Szkice Legnickie” 1995, t.17, s. 351-353.
Gazda G., Profesor Stefania Skwarczyńska. Subiektywna próba biografii, „Pamiętnik Literacki” 2021, nr 1, 171-217.
Kolbuszewski J., Jan Trzynadlowski, [W:] Uczeni wrocławscy. Członkowie Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, cz. 3: 1953–1996, red. J. Kolbuszewski, Wrocław 1996, s. 17–23 (fot.).
Kuzik A., Bibliografia prac Jana Trzynadlowskiego 1946-1995, „Litteraria” 1996, t. 27 s. 65-98.
Opałek M., O Lwowie i mojej młodości. Kartki z pamiętnika 1881-1901, posłowiem opatrzył J. Trzynadlowski, Warszaw 1987.
Pięczka B., Profesor Jan Trzynadlowski, „Dolny Śląsk” 1998, nr 5, s. 319-322.
Pięczka B., Profesor Jan Trzynadlowski, „Litteraria” 1996, t. 27, s. 7-11.
Sikorski F., Gloria virtuti resonat (rzecz o Janie Trzynadlowskim), „Szkice Legnickie” 1995, t. 17, s. 323-330.
Trzynadlowski Jan, [W:] H.Słownik pracowników książki polskiej, red. H. Tadeusiewicz, Suplement 3, Warszawa 2010, s. 282-283.
W kręgu historii i teorii literatury. Księga pamiątkowa ku czci profesora Jana Trzynadlowskiego, red. B. Zakrzewski i A. Bazan, Wrocław 1987.
https://lustronauki.wordpress.com/2011/10/27/jan-trzynadlowski, [dostęp: 28.04.2023 r.].
https://www.money.pl/archiwum/wiadomosci_agencyjne/pap/artykul/misja;specjalna;prof;trzynadlowski;wspolpracowal;z;bezpieka,82,0,237906.html, [dostęp: 3.05.2023 r.].
Autor hasła
Maria Kalczyńska