Jan Reiter

ur. 08.11.1902 w Żelechowie Małym, powiat Kamionka Strumiłowska, województwo tarnopolskie, zm. 17.02.1967 r. w Zabrzu – pedagog, bibliotekarz, naukowiec, społecznik.

Imię i nazwisko	Jan Reiter
Data i miejsce urodzenia	08.11.1902, Żelechów Mały
Data i miejsce śmierci	17.02.1967, Zabrze
Zawód	pedagog, bibliotekarz, naukowiec

Jan Reiter pochodził z rodziny robotnika Józefa Reitera (ur. 1872 r.) i Anastazji z d. Romaniuk (ur. 1880 r.). Po ukończeniu w 1913 r. miejscowej szkoły powszechnej, uczył się w latach 1913–1921 w państwowym gimnazjum w Kamionce Strumiłowskiej, gdzie uzyskał świadectwo dojrzałości. Następnie studiował prawo na wydziale prawnym Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie. Z braku środków materialnych przerwał studia w 1922 r. i rozpoczął pracę jako nauczyciel w szkolnictwie podstawowym, a później średnim zawodowym w Zamościu (1922–1934). W latach 1923–1928 studiował równocześnie pedagogikę na wydziale humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, by ukończyć studia wziął z pracy dwuletni, bezpłatny urlop. W latach 1928–1929 nastąpiła kolejna przerwa w jego działalności pedagogicznej, gdyż został powołany do odbycia obowiązkowej służby wojskowej. W 1934 r. poddał się państwowemu egzaminowi dla nauczycieli szkół średnich i uzyskał pełne kwalifikacje do nauczania historii i języka polskiego. W 1934 r. wyjechał z Zamościa do Kowla, gdzie objął stanowisko podinspektora szkolnego. W latach 1936–1937 pełnił funkcję inspektora szkolnego w Lubomlu, a następnie wizytatora szkolnego Kuratorium Okręgu Szkolnego Wołyńskiego w Równem na Wołyniu (1938-1939). Brał udział w kampanii wrześniowej w stopniu podporucznika rezerwy, dowodząc plutonem pułku piechoty. W październiku 1939 r. znalazł schronienie pod Równem, a następnie we Lwowie jako nauczyciel i kierownik szkoły średniej Nr 50 z polskim językiem nauczania (1940–1941). W okresie okupacji niemieckiej we Lwowie działał konspiracyjnie w tajnym nauczaniu w zakresie szkół gimnazjalnych i średnich. Po wyzwoleniu miasta przez wojska radzieckie, otrzymał wkrótce powołanie do służby w Wojsku Polskim. Przebył szlak bojowy do Berlina. Za udział w wojnie został odznaczony medalem Zwycięstwo i Wolność oraz Odznaką Grunwaldzką.

Po demobilizacji w 1945 r. wyjechał do Wrocławia, gdzie objął stanowisko wizytatora szkół w Kuratorium Okręgu Szkolnego Wrocławskiego, które piastował od 1 października 1945 r. do 14 sierpnia 1950 r. Był cieszącym się uznaniem władz i nagradzanym wizytatorem, przewodniczącym Państwowej Komisji Weryfikacyjno-Kwalifikacyjnej we Wrocławiu. Rozwinął tam szeroką działalność organizacyjną i administracyjną, obejmującą całokształt prac oświatowych na terenie wrocławskiego regionu. W 1950 r. na własną prośbę podjął pracę w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Powodem opuszczenia administracji szkolnej była chęć poświęcenia się badaniom naukowym i dalszego rozwoju zawodowego i naukowego. W latach 1951-1952 prowadził Oddział Bibliotek Zakładowych. W 1952 r. uzyskał stopień doktora filozofii na Uniwersytecie Wrocławskim, pisząc pracę pod kierunkiem prof. Henryka Barycza. W styczniu 1956 r. awansował na stanowisko kustosza. We wrześniu 1958 r. przejął kierownictwo Działu Udostępniania, za czasów jego kadencji zwiększono liczbę miejsc w czytelni, sporządzono nowy katalog alfabetyczny i systematyczny, jak również wprowadzono ekslibris dla księgozbioru podręcznego czytelni i sygnaturę lektoryjną. W latach 1959–1965 pełnił funkcję wicedyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej. Na podstawie przeprowadzonego przez Komisję Egzaminacyjną dla Bibliotekarzy Dyplomowanych przy Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego postępowania kwalifikacyjnego otrzymał w 1963 r. stopień kustosza dyplomowanego. Jednocześnie prowadził zajęcia dydaktyczne – w 1956 r. kierował wakacyjnymi praktykami studentów z Katedry Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 1956–1966, jako adiunkt, wykładał historię Polski w Studium Bibliotekoznawstwa dla Pracujących, zorganizowanym przy Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, przez wiele lat prowadził przysposobienia biblioteczne dla pierwszorocznych studentów. Gdy w 1965 r. pojawił się wakat na stanowisku dyrektora Biblioteki Głównej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, tamtejszy Senat jednomyślnie zaakceptował kandydaturę dr Jana Reitera. W wyniku podjętej przez Senat uchwały Minister Oświaty mianował go z dniem 1 sierpnia 1965 r. dyrektorem Biblioteki Głównej WSP. Funkcję tę sprawował do 17 lutego 1967 r., tj. do chwili swego zgonu. Praca w Opolu pozwoliła Reiterowi w pełni rozwinąć umiejętności kierownicze, organizatorskie i naukowe. Podjął ścisłą współpracę z władzami uczelni, z Instytutem Śląskim, objął funkcję wiceprezesa Opolskiego Oddziału Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich. Wszystkie te działania przyczyniły się do przyznania dr Reiterowi stopnia starszego kustosza dyplomowanego. Od początku działalności nauczycielskiej, dr Jan Reiter zajmował się pracą naukowo-badawczą. W okresie swej pracy w szkolnictwie interesował się głównie problemami pedagogicznymi i dydaktycznymi, które omawiał i referował na łamach czasopism nauczycielskich, później wziął na swój warsztat badawczy Śląsk, ze szczególnym uwzględnieniem jego polskiej problematyki, oraz sprawy związane z bibliotekoznawstwem. Efektem tych zainteresowań było blisko 50 prac naukowych i badawczych: artykuły, recenzje, informatory, obszerne monografie oraz publikacje bibliograficzne i źródłowe (publikacje dotyczące działalności ks. Konstantego Damrota, Emila Szramka i Jana Kudery, bibliografia i szereg artykułów dotyczących czasopiśmiennictwa śląskiego, polskich organizacji i szkolnictwa na Śląsku, wydawnictwa źródłowe do historii Wrocławia). Dla Polskiego Słownika Biograficznego w Krakowie opracował szereg biogramów. E. Maleczyńska we wspomnieniu o Janie Reiterze pisze:

Cichy, ale zamiłowany i wytrwały pracownik naukowy”, był współwydawcą „Tekstów źródłowych do dziejów Wrocławia” oraz autorem publikowanych m. in. w „Sobótce” artykułów. [E. Maleczyńska, Jan Reiter, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1967, nr 1-2, s. 281].

J. R. był również członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” oraz współpracownikiem licznych pism historycznych i polonistycznych. Przez wiele lat aktywnie działał we Wrocławskim Towarzystwie Miłośników Historii, należał do Komisji Bibliografii i Bibliotekoznawstwa Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Związku Nauczycielstwa Polskiego, Oddziału Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich we Wrocławiu i w Opolu.

Odznaczony: Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955), Srebrnym Krzyżem Zasługi (1959), Złotym Krzyżem Zasługi (1960), Odznaką XV-lecia Wyzwolenia Dolnego Śląska.

Za całokształt pracy naukowej nad dziejami czasopiśmiennictwa polskiego na Śląsku został uhonorowany w 1961 r. pierwszą Nagrodą „Odry”, miesięcznika społeczno-kulturalnego związanego z Dolnym Śląskiem.

Pochowany wraz z żoną Janiną (ur. 16.12.1903, zm. 03.23.1975) na Cmentarzu Komunalnym w Gliwicach.

Bibliografia przedmiotowa

Reiter J., Maleczyński K., Teksty źródłowe do historii Wrocławia, cz. 1: do końca XVII w., Wrocław 1951.

Reiter J., Długoborski W., Galos A., Teksty źródłowe do historii Wrocławia, cz. 2: do końca XIX w., Wrocław 1955.

Reiter J., Biblioteki Polskich Towarzystw Akademickich we Wrocławiu w XIX w., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego. Seria A. Nr 4. Bibliotekoznawstwo” 1956, z. 2, s. 77-119.

Reiter J., Młodzieńcze lata Konstantego Damrota (1841–1867), „Kwartalnik Opolski” 1956, nr 2, s. 5-25.

Reiter J., Działalność społeczna Konstantego Damrota, „Kwartalnik Opolski” 1957, nr 2, s. 8 - 43.

Reiter J., Korespondencja literacko-wydawnicza Emila Szramka z Janem Kuderą, „Roczniki Biblioteczne” 1957, z. 1-2, s. 231-237.

Reiter J., Nieznany rękopis Damrota, „Kwartalnik Opolski” 1958, nr 3, s. 86-99.

Reiter J., Ludwik Gitzler, [w:] Ludzie dawnego Wrocławia, Wrocław 1958, s. 81-85.

Reiter J., Michał Śniegocki, [w:] Ludzie dawnego Wrocławia, Wrocław 1958, s. 98-101.

Reiter J., Niemieckie opinie o Karolu Estreicherze, „Roczniki Biblioteczne” 1959, z. 1/2, s. 211-223.

Reiter J., Problematyka rosyjska w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim, „Kwartalnik Opolski” 1959, nr 4, s. 78-90.

Reiter J., Rapperswilskie listy biblioteczne Stefana Żeromskiego, „Roczniki Biblioteczne” 1959, z. 1/2, s. 281-286.

Reiter J., M. Przywecka-Samecka, Bibliografia polskich czasopism śląskich (do 1939 r.), Wrocław 1960.

Reiter J., Korespondencja Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu z Biblioteką Kórnicką, „ Roczniki Biblioteczne” 1960, z. 3/4, s. 583-594.

Reiter J., Gryglewicz Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 9, Wrocław 1960–1961, s. 73-74.

Reiter J., Towarzystwo Medyczne Akademików Polaków we Wrocławiu, „Archiwum Historii Medycyny” 1961, z. 2, s. 149-164.

Reiter J., Wrocławska „Czytelnia Akademików Polaków”, „Odra” 1961, nr 9, s. 76-78.

Reiter J., Hylla Piotr, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 10, Wrocław 1962-1964, s. 127-128..

Reiter J., Postępowe tradycje nauczycieli śląskich, „Kwartalnik Opolski” 1963, nr 2, s. 5-15.

Reiter J., Biblioteka Uniwersytecka w latach 1955–1959, [w:] Uniwersytet Wrocławski w latach 1956-1959, red. M. Chamcówna, Wrocław 1964, s. 193-203.

Reiter J., Kaniowski Tadeusz Leon, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 11, Wrocław 1964–1965, s. 608-609.

Reiter J. ,Dzieje strajku szkolnego na Śląsku, „Kwartalnik Opolski” 1966, nr 3, s. 41-54.

Reiter J., Towarzystwo Oświaty na Śląsku im. św. Jacka, Opole, 1968.

Bibliografia przedmiotowa

Uniwersytet Wrocławski w latach 1956–1959, red. M. Chamcówna, Wrocław 1964, s. 193-203.

Uniwersytet Wrocławski w latach 1945–1970. Księga jubileuszowa, red. W. Floryan, Wrocław 1970.

Jan Reiter laureatem nagrody „Odry”, „Odra” 1961, nr 9, s. 7-8.

Musioł T., Przedmowa, [w:] J. Reiter, Towarzystwo Oświaty na Śląsku im. św. Jacka, Opole, 1968, s. 5-10.

Kocowski B., Jan Reiter (1902–1967),„Roczniki Biblioteczne” 1967, z. 1-2, s. 249-251.

Maleczyńska E., Jan Reiter, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”1967, nr 1-2, s. 281.

Mincer F., Reiter Jan (8.11.1902–17.02.1967), „Kwartalnik Historyczny” 1967, nr 4, s. 1159.

Matwiejczuk W., Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego 2001–2011. Daty i fakty, Opole 2011, s. 126-127.

Nagroda Odry, [w:] https://okis.pl/miesiecznik-odra/nagroda-odry-2/ [dostęp: 17.11.2022].

Autor hasła

Anna Błaszczyk