Jan Mergentaler

ur. 14.06.1901 r. w Podpińsku na Polesiu, astronom, zm. 22.12.1995 r. we Wrocławiu.

Imię i nazwisko	Jan Mergentaler
Data i miejsce urodzenia	14.06.1901, Podpińsk
Data i miejsce śmierci	22.12.1995, Wrocław
Zawód	astronom, pracownik akademicki

Szkołę powszechną oraz gimnazjum im. Mikołaja Reja ukończył w Warszawie. Pod wpływem nauczyciela astronomii Felicjana Kępińskiego, zainteresował się zagadnieniami związanymi z astronomią. W 1921 r. rozpoczął studia z tej dziedziny na Uniwersytecie Warszawskim. Pierwsze publikacje naukowe dotyczące mechaniki nieba opublikował jeszcze w czasie studiów, co zwróciło uwagę środowiska naukowego. 15.07.1927 r. Mergentaler otrzymał propozycję etatu asystenta na Uniwersytecie Jagiellońskim w charakterze obserwatora na Stacji Astronomicznej na Łysinie. 7.12.1932 r. obronił pracę doktorską. W 1935 r. przeniósł się na Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie pracował pod kier. Eugeniusza Rybki. W latach 1945 - 1946 pracował na Uniwersytecie Marii Curie - Skłodowskiej w Lublinie i na Akademii Górniczej w Krakowie. W 1946 r. przeniósł się do Wrocławia gdzie przebywał już prof. E. Rybka. Objął stanowisko adiunkta w Obserwatorium Astronomicznym UWr. 10.11.1950 r. uzyskał habilitację. Rok później otrzymał stanowisko docenta. 1.09.1954 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym astronomii, a 1.01.1961 r. zwyczajnym. Pracował jako prodziekan Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (1953–1955). Był też dyrektorem Instytutu Astronomicznego tego uniwersytetu (1957–1971). Pracował na stanowisku kierownika katedry Heliofizyki i Astronomii Gwiazdowej od 1957 r. oraz jako konsultant naukowy w Zakładzie Astronomii PAN od 1970 r. Był twórcą szkoły heliofizyki oraz inicjatorem rentgenowskich obserwacji Słońca w Polsce i pierwszego polskiego eksperymentu kosmicznego w ramach projektu Interkosmos (ZSRR). Był promotorem 18 prac magisterskich i 10 prac doktorskich. Był członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. Brał udział w założeniu i działalności Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, pracował także w redakcjach „Uranii” i „Mathesis Polskiej”.

Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem 10-lecia Polski Ludowej, Odznaką XV-lecia Wyzwolenia Dolnego Śląska, Złota Odznaka „Zasłużony dla Województwa i Miasta Wrocławia”, nagrodą Miasta Wrocławia.

Zmarł 22.12.1995. Dnia 29.12 został pochowany został na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu: pole 79, rząd 10, grób 419.

Bibliografia podmiotowa

Mergentaler J., Gwiazdozbiory, Wrocław, 1948

Mergentaler J., Droga Mleczna, Warszawa 1948

Mergentaler J., Wiadomości ogólne o gwiazdach, Warszawa 1950

Mergentaler J., Prawo ciążenia we wszechświecie, Warszawa 1952

Mergentaler J., Słońce - Ziemia, Warszawa 1978

Mergentaler J., Audycje radiowe z wszechświata, Warszawa 1957

Mergentaler J., Słońce, Warszawa 1958

Mergentaler J., Wszechświat widziany z pokładu satelitów, Wrocław 1981

Bibliografia przedmiotowa

Jarzębowski T., Jan Mergentaler członkiem honorowym PTA, „Postępy Astronomii”, t. XXVIII (1980), z. 2

Rudnicki K., Z historii uniwersyteckiego obserwatorium astronomicznego we Lwowie w: Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki, 1996, nr 2

A.Z., Jan Mergentaler (1901 - 1995), w: Urania 2/1996

Jakimiec J., Opolski A., Jan Mergentaler (1901–1995), w: Przegląd Geofizyczny, 1997, z. 1

Wrocławskie środowisko akademickie. Twórcy i ich uczniowie 1945 – 2005, red. A. Chmielewski i inni, Wrocław 2007

Jarzębowski T., Brzostkiewicz S., Kreiner J.M, Jan Mergentaler (1901–1995), w: Sylwetki astronomów polskich XX w., red. A. Woszczyk, Toruń 2008

Kreiner  J.M., Górskie obserwatoria astronomiczne w przedwojennej Polsce (historia i stan współczesny), w: Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności, t. XII 2013

Akademia Militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, red. A. Redzik, Kraków 2015

Kunecka M., Jan Mergentaler, czyli wrocławski podbój kosmosu, w: https://www.zajezdnia.org/wh-2212 [dostęp z 28.04.2023]

Autor hasła

Joanna Hytrek-Hryciuk