Jan Darlewski
ur. 20.01.1925 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 24.06.2009 r. w Gliwicach – profesor Politechniki Śląskiej, specjalista w zakresie metrologii technicznej, obróbki skrawaniem, technologii maszyn
| Imię i nazwisko | Jan Kazimierz Darlewski |
| Data i miejsce urodzenia | 20.01.1925, Lwów |
| Data i miejsce śmierci | 24.06.2009, Gliwice |
| Zawód | nauczyciel akademicki |
Jan Darlewski był synem Heleny (1892-1972) i Longina Dudryka Darlewskiego (1886-1962). Matka, najstarsza córka wybitnego filozofa i logika Kazimierza Twardowskiego (1866-1938), była magistrem farmacji. Ojciec był inżynierem i pracownikiem Polskich Kolei Państwowych, naczelnikiem parowozowni we Lwowie a także sędzią piłkarskim. J.D. miał siostrę Ewę Annę (1926-2017).
J.D. początkowo posługiwał się nazwiskiem Dudryk. Po II wojnie światowej zmienił nazwisko na Darlewski. W 1939 r. był uczniem kl. 2b XI Państwowego Gimnazjum we Lwowie. Podczas pierwszej okupacji rosyjskiej, w latach 1939-1941, uczył się w klasie 7 i 8 dziesięciolatki, XVII sowieckiej szkoły średniej, przy ul. Szymonowiców. Szkołę połączono z żeńskim gimnazjum Królowej Jadwigi, powstała szkoła koedukacyjna. Nauka odbywała się w języku rosyjskim i ukraińskim. W 1941 r., po zajęciu miasta przez Niemców szkołę zamknięto, a J.D. musiał podjąć pracę w urzędzie kwaterunkowym (Quartieramt), następnie jako junak służby budowlanej w „Baudienście”. Jednocześnie uczył się z przyjaciółmi na tajnych kompletach, prowadzonych przez dawnych nauczycieli gimnazjalnych i wykładowców uczelni. Do czerwca 1944 r. przerobili materiał III i IV klasy gimnazjalnej i dwóch klas licealnych. W 1942 r. przystąpił do Narodowej Organizacji Wojskowej podległej Armii Krajowej (AK). Wraz z kolegami przeszedł szkolenie, a jego drużyna prowadziła obserwację niemieckiej dyrekcji policji przy pl. Smolki. W lipcu 1944 r. walczył we Lwowie w czasie akcji „Burza”, w plutonie Świteź II Dzielnicy Śródmieście. W początkach sierpnia, po aresztowaniu oficerów AK, razem z innymi przyjaciółmi opuścił Lwów. Dotarł pod Przeworsk, gdzie ukrywał się w zaprzyjaźnionej leśniczówce. Współpracowali z tamtejszymi oddziałami AK. 18.08.1944 r. w składzie 26 pułku piechoty AK wyruszył na pomoc powstańcom Warszawy. Jednak oddział został otoczony i rozproszony. Wrócili do leśniczówki, gdzie pomagali w pracach polowych, ale też nadal działali w konspiracji, wydawali podziemne pismo „Czyn” i uczyli się. W 1944 r. J.D. zdał maturę na tajnych kompletach w Przeworsku.
Po zakończeniu wojny J.D. podjął studia na Politechnice Gdańskiej, które ukończył w 1950 r. Pracował następnie jako nauczyciel matematyki w Technikum Kolejowym w Kędzierzynie Koźlu, potem przeniesionym do Gliwic (obecnie Zespół Szkół Techniczno-Informatycznych). W 1954 r. rozpoczął pracę na Wydziale Mechanicznym Politechniki Śląskiej. W 1964 r. obronił pracę doktorską Badania wpływu warunków skrawania na zużycie ostrza, temperaturę skrawania i siły przy przecinaniu tworzyw fenolowo-formaldehydowych wzmocnionych tkaniną szklaną, przygotowaną pod kierunkiem prof. Jerzego Szyrajewa. 13 kwietnia 1978 r. uzyskał habilitację, na podstawie pracy Wybrane zagadnienia obróbki wiórowej tworzyw sztucznych warstwowych. W 1983 r. nadano mu tytuł profesora w zakresie nauk technicznych.
Na Politechnice Śląskiej pracował w Instytucie Budowy Maszyn, a potem w wydzielonym w 1994 r. Instytucie Automatyzacji Procesów Technologicznych i Zintegrowanych Systemów Wytwarzania. Pełnił funkcję dyrektora Instytutu Budowy Maszyn, był też prodziekanem Wydziału Mechanicznego Technologicznego. Przewodniczył Radzie Naukowej w Instytucie Obróbki Skrawaniem. Był również członkiem Komitetu Budowy Maszyn IV Wydziału - Nauk Technicznych Polskiej Akademii Nauk. J.D. prowadził wykłady również na uczelniach w Krakowie i Opolu.
Głównym kierunkiem działalności naukowej J.D. była obróbka skrawaniem. Później rozpoczął prace nad systemami komputerowo wspomaganego projektowania procesów technologicznych. Kolejnym obszarem zainteresowań stały się zagadnienia skrawalności materiałów konstrukcyjnych i skrawalności narzędzi. Zajmował się również problemami miernictwa. Był autorem i współautorem licznych publikacji naukowych, artykułów i skryptów, a także kilku patentów. Uczestniczył w wielu konferencjach naukowych, wygłaszał też wykłady na uczelniach zagranicznych (m.in. na Politechnice w Hawanie, Uniwersytecie Technicznym w Berlinie, Uniwersytecie w Magdeburgu). Należał do Komitetu Naukowego Drugiej Krajowej Konferencji Naukowej „Współrzędnościowa Technika Pomiarowa” w Bielsku-Białej w 1996 r. Był promotorem i recenzentem licznych prac doktorskich. Należał do oddziału gliwickiego Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej.
Od 1980 r. J.D. należał do NSZZ „Solidarność”, wchodził w skład doradców Komisji Zakładowej na etapie konstytuowania się związku.
Pasją J.D. była turystyka, wędrówki górskie. Należał do Komisji Turystyki Górskiej Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK). Był przodownikiem Górskiej Odznaki Turystycznej PTTK. Lubił też jazdę na nartach i tak wspominał na spotkaniu członków PTTK:
Dawniej, kiedy byłem nauczycielem w technikum kolejowym w Kędzierzynie bardzo chciałem pojechać na narty. Niestety, do szkoły trzeba chodzić codziennie, więc nie mogłem ot tak sobie opuścić miejsca pracy. Tęsknota za górami jest jednak bardzo silna, więc wymyśliłem, że pojadę w góry propagować nabór do technikum. Finał był taki, że pojeździłem na nartach i jeszcze rozliczyli mi delegacje - śmieje się prof. Jan Darlewski, który od ponad 50 lat chodzi po górach. [Spotkanie przewodników i miłośników gór z okazji 50-lecia Komisji Turystyki Górskiej PTTK w Gliwicach, https://gliwice.naszemiasto.pl/kochaja-gory-z-wzajemnoscia/ar/c10-6044791]
W kwietniu 1940 r. we Lwowie kilku kolegów ze szkoły: Jan Dudryk, Witold Kowalenko, Zbigniew Dziwota, Stanisław Szczęk, Bolesław Janiszewski, Leszek Sawicki, utworzyło „Klub Kwitnącej Wiśni. Związek Pięciu Przyjaciół spod Kwitnącej Wiśni przy Gospodzie pod Wiewiórką”. Jedno z ostatnich spotkań odbyło się w 2 czerwca 2008 r. Tak wspominał tę przyjaźń z czasów lwowskich Leszek Sawicki: Nasze późniejsze losy wielokrotnie łączyły się wzajemnie, przeplatały lub szły równolegle, ale zawsze wspieraliśmy się solidarnie i lojalnie, regularnie spotykali, korespondowali i bawili się, wędrowali i gościli u siebie wzajemnie. Ten dziwny klub istnieje nadal. [Sawicki L., Korzenie, drzewo, złote liście. Krótka opowieść o Klubie Kwitnącej Wiśni spisana przez „Paskarza”, cz. 1, „Cracovia Leopolis” 2008, nr 3, s. 31]. J.D. z przyjaciółmi i rodziną wędrował po górach polskich, a potem współorganizował i uczestniczył w wyjazdach po Europie, Azji, Afryce, Ameryce Południowej. Był w Indiach, Sri Lance, Pakistanie, Tanzanii, Kenii, Peru, na azjatyckim Jedwabny Szlak, W Himalajach, Kaukazie i na Mount Kenia.
Z biegiem lat każdy z klubmenów zaczął prowadzić „swoje” życie, odległe od spraw młodości, „budy” i Lwowa, pełne większych czy drobniejszych kłopotów. Gdy jednak zejdziemy się razem – natychmiast odnajdujemy się na wyspie wspomnień, na której istnieją realne lwowskie ulice, domy, ludzie, tercja „Dziadzio” Ładuński z potężnymi wąsami, belfrowie, koledzy w granatowych mundurkach [Sawicki L., Korzenie, drzewo, złote liście…, cz. 2, „Cracovia Leopolis” 2008, nr 4, s. 35].
J.D. pamiętał o rodzinnym Lwowie, kultywował tradycje lwowskie, propagował wiedzę o tym mieście. Należał do założycieli Gliwickiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa. Założycielskie – wyborcze zgromadzenie członków Towarzystwa Miłośników Lwowa odbyło się 28 grudnia 1988 r. Pierwszym prezesem został J.D. (pełnił tę funkcję w okresie od 1989-czerwca 1990 i potem od września 1996-2000). Jego staraniom gliwiccy kresowianie zawdzięczali pierwszą poważną siedzibę przy pl. Inwalidów. Rozpoczął akcję pomocy dzieciom polskim na Ukrainie i zbiórki darów dla polskich rodzin. Do zarządu Oddziału należała również siostra J.D. – Ewa Darlewska. W 2000 r. o Lwowie, przesiedleniach, pracy na Politechnice opowiadał w programie dziennikarki TVP Katowice Haliny Szymury Lwowscy Profesorowie.
J.D. znalazł się również w gronie założycieli Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Diecezji Gliwickiej, które powstało w styczniu 1994 r. Wraz z żoną Krystyną działał w kole nr 1 przy parafii katedralnej w Gliwicach. Od maja 2000 r. działał również w sekcji gliwickiej Klubu Inteligencji Katolickiej.
Żoną J.D. była Krystyna Szmyd, pochodząca z Krosna. Mieli dwoje dzieci: córkę Marię (ur. 1954), lekarkę oraz syna Tomasza (ur. 1956). Jan i Krystyna Darlewscy przeżyli razem 58 lat. J.D. przechował pamiątki po swoim Dziadku, Kazimierzu Twardowskim. Opiekę na nimi przejęła córka, która umieściła je w swoim domu w Górkach Wielkich.
Odznaczony m.in.: Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2004), Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Srebrną Odznaką „Zasłużony dla Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej” (2008), Brązowym medalem Regionu Śląsko-Dąbrowskiego NSZZ „Solidarność”.
Pochowany został na cmentarzu Lipowym przy ul. Okrzei w Gliwicach.
Bibliografia podmiotowa (wybór)
Darlewski J., Badania wpływu warunków skrawania na temperaturę skrawania przy toczeniu rezoteksu x, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Mechanika” z. 27 (1967), s. 73-83.
Affanasowicz Z., Darlewski J., Vogel Z., Wójcikowski J., Tobiasz C., Laboratorium technologii maszyn, cz. 1, Gliwice 1967.
Darlewski J., Wpływ niektórych parametrów obróbki na chropowatość powierzchni przy toczeniu laminatów epoksydowo-szklanych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Mechanika” z. 41 (1969), s. 143-153.
Praktyczne zajęcia warsztatowe z obróbki skrawaniem, oprac. J. Szyrajew, Z. Affanasowicz, J. Darlewski i in., Gliwice 1970.
Darlewski J., Badania wpływu zaokrąglenia krawędzi skrawającej ostrza na siły skrawania przy zastosowaniu materiału modelowego, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Mechanika” z. 49 (1972), s. 59-70.
Ćwiczenia laboratoryjne z podstaw skrawania. Praca zbiorowa, red. Z. Affanasowicz, oprac. J. Szyrajew, J. Darlewski [i in.], Gliwice 1972.
Darlewski J., Baran J., Zużycie ostrzy frezów przy obróbce celuloidu, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Mechanika” z. 57 (1975), s. 81-89.
Darlewski J., Zdanowicz R., Kryterium celowości podparcia wytaczadła jednonożowego przy obróbce otworów na wiertarko-frezarkach, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Mechanika” z. 57 (1975), s. 65-70.
Laboratorium z technik wytwarzania, oprac. Z. Affanasowicz, J. Darlewski i in., Gliwice 1975.
Darlewski J., Wybrane zagadnienia obróbki wiórowej tworzyw sztucznych warstwowych (skrót), Gliwice 1977.
Ćwiczenia laboratoryjne z obróbki skrawaniem, oprac. Z. Affanasowicz, J. Darlewski i in., Gliwice 1977, wyd. 2: Gliwice 1981.
Darlewski J., Wodecki J., Wpływ wstępnego nagniatania warstwy skrawalnej na pionową składową siły skrawania przy toczeniu żeliwa sferoidalnego stopowego, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Mechanika” z. 68 (1980), s. 73-79.
Darlewski J., Zdanowicz R., Słupik H., Zagadnienia dokładności obróbki otworów w systemie automatycznego projektowania technologii korpusów, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Mechanika” z. 68 (1980), s. 121-128.
Jan Darlewski, Próba oceny skrawalności krajowych tworzyw sztucznych warstwowych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Mechanika” z. 81 (1984), s, 163-176.
Darlewski J., Obróbka skrawaniem tworzyw sztucznych warstwowych, Warszawa 1978. Wyd. 2: Warszawa 1990.
Darlewski J., Meldner B., Narzędzia skrawające w zautomatyzowanej produkcji, Warszawa 1991.
Darlewski J., Gajek M., Wpływ wybranych warunków skrawania na trwałość spieków ceramicznych gatunku TA przy frezowaniu czołowym żeliwa Żl-250 o podwyższonej trwałości, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego. Nauki Techniczne”, z. 19 (1995), s. 23-30.
Jakość w budowie obrabiarek i technologii maszyn. [Ogólnopolska konferencja naukowo-techniczna], Kraków 16-17 listopada 1995. Referaty, [kom. nauk. Jan Darlewski i in.], Kraków 1995.
Darlewski J., Postępy w obróbce wiórowej, „Postępy Technologii Maszyn i Urządzeń” 1996, nr 3, s. 5-22.
Techniki wytwarzania. Obróbka wiórowa i ścierna, red. J. Kosmol, oprac. J. Darlewski i in., Gliwice 2002.
Bibliografia przedmiotowa
Historia SRK DG, http://srkdg.kuria.gliwice.pl/?m=16 [dostęp 27.12.2023].
Historia szkoły, https://zsti.gliwice.pl/historia-szkoly [dostęp 27.12.2023].
Kubit B., Gliwiccy Kresowianie, Gliwice 2010.
[Nekrolog] https://nekrologi.wyborcza.pl/0,11,,2061,Jan-Darlewski-nekrolog.html [dostęp 27.12.2023].
Paźniewski W., Muzeum filozofów, „Trybuna Śląska. Magazyn” 12.10.2001, s. 4.
Prof. dr. hab. inż. Jan Kazimierz Darlewski, https://nauka-polska.pl/#/profile/scientist?id=55463&_k=iq5ka3 [dostęp 27.12.2023].
Sawicki L., Korzenie, drzewo, złote liście. Krótka opowieść o Klubie Kwitnącej Wiśni spisana przez „Paskarza”, cz. 1-2, „Cracovia Leopolis” 2008, nr 3, s. 30-35; nr 4, s. 31-35.
Spotkanie przewodników i miłośników gór z okazji 50-lecia Komisji Turystyki Górskiej PTTK w Gliwicach, https://gliwice.naszemiasto.pl/kochaja-gory-z-wzajemnoscia/ar/c10-6044791 [dostęp 27.12.2023].
Toczyńska K., Prof. dr hab. inż. Jan Darlewski, https://kresowianie.wordpress.com/zarzady/prezesi/prof-dr-hab-inz-jan-darlewski/ [dostęp 27.12.2023].
VII Międzynarodowy Festiwal Filmowy Camera Silesia. Kresowianie na ekranie, „Gliwicki Magazyn Kulturalny” Listopad 2010, s. 13-17.
Waluś S., Zmarł prof. dr hab. Inż. Jan Darlewski, „Dlatego. Biuletyn Klubu Inteligencji Katolickiej w Katowicach” 2009, nr 6-8 (210-212), s. 10.
Autor hasła
Weronika Pawłowicz