Franciszek Wasilkowski

ur. 3.12.1897 r. w Pleszowicach, pow. przemyski, woj. lwowskie (obecnie Ukraina), zm. 16.01.1969 r. w Katowicach – inżynier budownictwa, profesor Politechniki Lwowskiej i Politechniki Śląskiej.

Imię i nazwisko	Franciszek Wasilkowski
Data i miejsce urodzenia	3.12.1897, Pleszowice
Data i miejsce śmierci	16.01.1969, Katowice
Zawód	inżynier budownictwa, pracownik akademicki

Franciszek Wasilkowski urodził się w rodzinie Emiliana (Emila) i Marii z d. Sozańskiej. Ojciec był emerytowanym austriackim urzędnikiem, dzierżawił gospodarstwo rolne. Po śmierci ojca w 1901 r. matka przeniosła się do Lwowa, do rodziny. Zmarła w 1911 r. Edukację w ewangelickiej szkole powszechnej oraz w gimnazjum klasycznym F.W. odbył we Lwowie. Następnie kontynuował naukę w Gimnazjum oo. Jezuitów w Chyrowie (1908–1916). Już w roku szkolnym 1911/1912 jego nazwisko pojawia się w klasyfikacji podsumowującej –­ jako uczniowi klasy IV przyznano złoty medal. Wspomniano także o jego talencie do rysunków. W dniach 23–24 czerwca 1916 r. zdał maturę z odznaczeniem. Po opuszczeniu szkoły był członkiem zwyczajnym Związku Byłych Chyrowiaków. Rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Cesarsko-Królewskiej Szkoły Politechnicznej we Lwowie. 23 marca 1923 r. uzyskał dyplom inżyniera z wynikiem bardzo dobrym. W sierpniu 1923 r. ożenił się ze Stefanią Anną Błońską, córką nadleśniczego. Po ukończeniu studiów, przez cztery lata pracował w firmie budowlanej „Tres” we Lwowie – początkowo na budowie (1923–1928), a następnie w biurze projektowym (1929–1934), w którym wykonywał projekty budowlane z zakresu konstrukcji żelbetowych, stalowych i drewnianych. Za przygotowywane rozwiązania konstrukcyjne otrzymywał wyróżnienia, szczególnie za naukowe ujęcie problemów na tle warunków użytkowych i naturalnych. Swoje dokonania publikował w latach 1935–1939 na łamach „Czasopisma Technicznego”. W 1927 r. w Urzędzie Patentowym Rzeczpospolitej Polskiej zgłosił swój pierwszy projekt Hangar pierścieniowy (nr PL9410B1), na który uzyskał patent 22 września 1928 r. Ten sam pomysł zgłosił w Urzędzie Patentowym USA (nr 1,733,656), na który patent uzyskał 19 sierpnia 1930 r. Jednocześnie rozpoczął pracę w Katedrze Budownictwa Wodnego Politechniki Lwowskiej (PL) jako starszy asystent (1927–1931), a następnie adiunkt (1931–1937). 22 kwietnia 1934 r. przedstawił pracę Brama hangaru na sterowce, co pozwoliło na otwarcie przewodu doktorskiego. 20 lutego 1935 r. uzyskał stopień doktora nauk technicznych, a praca została wydana jeszcze tego samego roku, przez Akademię Nauk Technicznych w Warszawie. W roku akademickim 1935/1936 wyjechał na studia uzupełniające w ramach stypendium uzyskanego z Funduszu Kultury Narodowej do Szwajcarii na Eidgenössische Technische Hochschule Zürich (Politechnikę Federalną w Zurychu). Kształcił się u najlepszych specjalistów: prof. Wilhelma Rittera (konstrukcje żelbetowe), prof. Leopolda Karnera (stalowe) i prof. Fritza Jenny-Dürsta (drewniane) jako ich asystent w laboratoriach eksperymentalnych. Odbył także kilkumiesięczny staż w Warsztatach Konstrukcji Stalowych Augusta Klönne w Dortmundzie (Zagłębie Ruhry). Po powrocie w 1937 r. habilitował się na podstawie pracy Wieże radiowe w zakresie budownictwa stalowego. Tego roku został powołany na stanowisko zastępcy profesora w Katedrze Statyki Budowli i Budownictwa Żelaznego PL, a rok później jej kierownikiem. 1 stycznia 1939 r. Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki mianował go profesorem nadzwyczajnym tej katedry.

Większą część wojny spędził we Lwowie. W czasie okupacji sowieckiej, do czerwca 1941 r., pracował w Lwowskim Politechnicznym Instytucie, a w czasie okupacji niemieckiej, w latach 1942–1944, w Staatliche Technische Fachkurse Lemberg (Państwowe Techniczne Kursy Zawodowe). W 1944 r., gdy bomba zniszczyła jego mieszkanie, przeprowadził się z rodziną do Krosna, gdzie zamieszkali u krewnych żony. Prawdopodobnie uczył w tym czasie matematyki. W lutym 1945 r. przeniósł się do Katowic. Przez krótki czas (od 1 lipca) prowadził zajęcia ze statyki budowli i budownictwa stalowego na kursach przygotowawczych dla przyszłych studentów zorganizowanych w budynku Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych. Wykładał także w Państwowej Szkole Budowlanej w Bytomiu (do lipca 1946 r.). 26 lutego 1945 r. został członkiem Tymczasowej Komisji Organizacyjnej Politechniki Śląskiej (PŚ) utworzonej przez Pełnomocnika Rządu, gen. Aleksandra Zawadzkiego, która przygotowywała projekt organizacyjny uczelni i zakończyła swą działalność w maju 1945 r. po powołaniu PŚ. 12 czerwca 1945 r. został powołany na stanowisko zastępcy rektora ds. naukowych, które pełnił do 30 września. 11 października 1945 r. Rada Wydziału powołała go na stanowisko dziekana Wydziału Inżynieryjno-Budowlanego z dniem 15 października. Nadmiar pracy administracyjnej spowodował, że 25 lutego 1946 r. złożył rezygnację z funkcji, którą przestał pełnić 1 maja 1946 r. Jednocześnie objął kierownictwo Katedry Budownictwa Stalowego, które pełnił do 30 września 1968 r., do momentu przejścia na emeryturę. Od 1 czerwca 1945 r. do 28 lutego 1949 r. zatrudniony był na etacie profesora kontraktowego, od 1 marca 1949 r. do 30 czerwca 1956 r. – profesora nadzwyczajnego, a od 30 czerwca 1956 r. – profesora zwyczajnego. Był promotorem 5 prac doktorskich i ponad 200 prac dyplomowych (inżynierskich i magisterskich), recenzował i opiniował 6 prac doktorskich. Cały czas pracował naukowo. Z czasem zaczął pracować nad zabezpieczaniem budowli na terenach górniczych, w czym się wyspecjalizował. Efekty swych prac badawczych zamieszczał głównie na łamach „Biuletynu PAN”. Był przewodniczącym Komitetu ds. Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego przy Komisji Budowlanej Polskiej Akademii Nauk. Urząd Rady Ministrów powołał go na stanowisko zastępcy przewodniczącego Komisji Ochrony Powierzchni przed Szkodami Górniczymi przy Wyższym Urzędzie Górniczym w Katowicach (do 1969 r.). Dzięki F.W. w 1958 r. do programu nauczania na kierunku Budownictwo, jako jedynym w kraju, włączony został dodatkowy przedmiot „Zabezpieczenie budowli na terenach górniczych”, który cieszył cię ogromnym zainteresowaniem.

Z żoną Stefanią Anną Błońską mieszkał w Katowicach przy ul. Ligonia 48. Mieli troje dzieci: Annę (ur. 1924; studiowała medycynę w Krakowie), Barbarę (ur. 1928; studiowała w Wyższej Szkole Plastycznej w Katowicach), Paweł (ur. 1930; studiował medycynę w Zabrzu-Rokitnicy).

Tak wspomniał go we fraszce Janusz Więckowski:

Teoretyk i praktyk z bystrym umysłem,

Świetny wykładowca związany z przemysłem.

Wystarczyło przed wykładem okna pootwierać,

Profesor przerywał wykład by się doubierać.

Na wykłady nie zabierał zwyczajowej teczki,

Wystarczyły mu utkane w kieszeniach karteczki.

[F. Maurer, M. Podlejski, Album karykatur, Gliwice 2015, s. 19]

Odznaczony m.in.: Krzyżem Oficerskim oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Nagrodzony m.in.: Nagrodą Państwową III stopnia (w dziale nauki techniczne) „za pracę w dziedzinie konstrukcji budynków na terenach odbudowy górniczej” (1953 r.).

Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.

Bibliografia podmiotowa

Hangar pierścieniowy, Warszawa 1929.

Wrota hangaru na sterowce, Warszawa 1935.

Bibliografia prac naukowych F.Z. zob. Mokrosz A., Franciszek Wasylkowski (1897–1969), [W:] Profesorowie lwowscy na Politechnice Śląskiej, red. D. Recław i W. J. Bąba, Gliwice 2015, s. 417–244.

Bibliografia przedmiotowa

Bąba W.J., Początki Politechniki Śląskiej, t. 2, Gliwice 2010, s. 180, 215, 401, 437.

Kronika Konwiktowa. (Dokończenie roku szkolnego 1911/12), „Kwartalnik Chyrowski” 1912, s. 197–198.

Księga pamiątkowa 50-lecia Konwiktu i Gimnazjum OO. Jezuitów w Chyrowie 1886–1936, Kraków 1936, s. 160.

Maurer F., Podlejski M., Album karykatur, Gliwice 2015, s. 18–19.

Mokrosz A., Franciszek Wasilkowski (1897–1969), [W:] Profesorowie lwowscy na Politechnice Śląskiej, red. D. Recław i W. J. Bąba, Gliwice 2015, s. 417–430.

Politechnika Lwowska 1844–1975, Wrocław 1993, s. 127–128.

Sitko W., Historia Wydziału Budownictwa Politechniki Śląskiej, Gliwice 2004, s. 194–195.

Wasilkowski Franciszek Ksawery, [W:] Słownik biograficzny wychowanków Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Chyrowie, 1886–1939, Kraków 2000, s. 592.

Wiadomości o dawnych kolegach, „Przegląd Chyrowski” 1923, nr 6, s. 284.

Autor hasła

Anita Tomanek [grudzień 2022 r.]