Franciszek Kotowski

ur. 29.11.1901 r. w Brzezinach k. Ropczyc (obecnie woj. podkarpackie), zm. 5.02.1970 r. w Krakowie - obrońca Lwowa, konstruktor lotniczy, szybownik, organizator Instytutu Szybownictwa w Bielsku.

Imię i nazwisko	Franciszek Kotowski
Data i miejsce urodzenia	29.11.1901, Brzeziny
Data i miejsce śmierci	5.02.1970, Kraków
Zawód	konstruktor lotniczy, szybownik, pracownik akademicki

Franciszek Kotowski był synem Ludwika i Zofii, z domu Święch. Pochodził z rodziny rolniczej. Ojciec prowadził również warsztat stolarski. Miał troje rodzeństwa, siostry Marię i Janinę oraz brata Tadeusza, a także troje rodzeństwa przyrodniego. Początkowo uczył się w szkole powszechnej w Brzezinach, następnie kontynuował naukę w gimnazjum klasycznym w Rzeszowie. W 1918 r. jako siedemnastolatek uczestniczył w obronie Lwowa. Wkrótce potem jako żołnierz 5 pułku piechoty Legionów walczył nad Zbruczem. Wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po wojnie powrócił do gimnazjum, a w 1922 r. zdał maturę.

Po maturze podjął studia na Politechnice Lwowskiej na Wydziale Mechanicznym. W latach 1928-1929 odbył kurs pilotażu motorowego w Aeroklubie Lwowskim. Jednocześnie związał się zawodowo i naukowo z lotnictwem, które okazało się jego pasją. W latach 1929-1933 był kierownikiem Warsztatów Związku Awiatycznego Studentów Politechniki Lwowskiej. W 1933 został instruktorem pilotażu w Szkole Szybowcowej w Bezmiechowej koło Lwowa. O jego zaangażowaniu w naukę pilotażu świadczą pozostawione w dzienniku lotów wpisy, a w Wykazie najważniejszych osiągnięć Szkoły Szybowcowej w Bezmiechowie z lat 1929–1939 pod datą 3 czerwca 1933 r. zapisano: „Franciszek Kotowski — czas lotu 5 godz. 7 min.”

W latach 1935-1937 pracował jako kierownik techniczny i pilot doświadczalny w Instytucie Techniki Szybownictwa we Lwowie. W tym czasie uczestniczył w projektowaniu i wykonaniu kilku prototypów szybowców i motoszybowców. Opracował projekt szybowca ITS-8 oraz samolotu ITS-Jaskółka – dolnopłatu szkolnego. Prowadził także zaawansowane badania w zakresie stateczności lotu. Wyniki publikował w „Lwowskim Czasopiśmie Lotniczym”. Od 1935 r. rozpoczął pracę dydaktyczną w Katedrze Budowy Płatowców Politechniki Lwowskiej. W latach 1937-1939 był kierownikiem biura konstrukcyjnego Lwowskich Warsztatów Lotniczych. Zaprojektował wtedy wyczynowy szybowiec PWS-101 „Rekin”.

Wybuch II wojny światowej wymusił na F.K. przystąpienie do egzaminu dyplomowego. W październiku 1939 r. uzyskał dyplom inżyniera-mechanika w Politechnice Lwowskiej. Pozostał na uczelni i w listopadzie 1939 r. został mianowany docentem i kierownikiem Katedry Budowy Płatowców. Po zajęciu Lwowa przez Niemców stracił pracę na uczelni, formalnie miał zatrudnienie jako kierownik budowy w firmie budowlanej. Jednak 15 maja 1943 r. powrócił do Brzezin i pracował w gospodarstwie ojca. W listopadzie tego roku wstąpił do Armii Krajowej. Zaangażował się w tajne nauczanie, pełnił też funkcję wywiadowczą. Wziął udział w akcji „Burza”.

W okresie tuż powojennym Franciszek Kotowski, współpracując z Marianem Graczem, Rudolfem Matzem, Józefem Niespałem, podjął się odtworzenia dokumentacji przedwojennego szybowca „Salamandra”. Prace trwały od 1945 r. do czerwca 1946 i zakończyły się sukcesem. Owocem wysiłków było wykonanie pierwszych po wojnie pięciu konstrukcji tego typu. Razem z grupą inżynierów lotnictwa z Politechniki Lwowskiej podjął się organizacji instytutu szybownictwa na ziemiach polskich. Wybór padł na Bielsko. Tam zorganizował z powodzeniem Instytut Szybownictwa Ministerstwa Komunikacji, w którym pracował do 1948 r. na stanowisku kierownika technicznego. Kontynuował swoje pasje konstruktorskie. Mimo trudnych, pionierskich warunków i braku literatury fachowej zaprojektował, wraz z inż. Ireną Kaniewską, wyczynowy szybowiec „Mucha”. W pracy nad szybowcem wykorzystali doświadczenia zdobyte podczas równolegle projektowanego innego szybowca Instytutu Szybownictwa IS-1 Sęp. Szybowiec „Mucha” pierwszy lot wykonał 24 kwietnia 1948 r. Uzyskał potem wiele nagród i zdobył wiele rekordów krajowych i zagranicznych. Rok później zaczęto produkować jego seryjną wersję o nazwie Mucha-bis. Szybowiec stał się jednym z najbardziej popularnych w latach 40. i 50. i pozwolił polskim szybownikom zdobywać doświadczenie i osiągnąć światowy poziom umiejętności. Obecnie jest eksponowany w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.

W latach 1946-1949 F.K. pełnił obowiązki kierownika Katedry Budowy Płatowców na Wydziale Komunikacji Wydziałów Politechnicznych AGH, a po zlikwidowaniu specjalności lotniczej na tym wydziale objął stanowisko adiunkta w Katedrze Części Maszyn. W 1954 r. powołano Politechnikę Krakowską i część wydziałów mechanicznych AGH wcielono do nowej uczelni. F.K. na nowej politechnice pełnił początkowo funkcję zastępcy profesora na Wydziale Mechanicznym, a w 1957 r. uzyskał tytuł docenta. W rok później został dziekanem Wydziału Mechanicznego i pozostał na tym stanowisku do 1960 r. W 1960 r. objął stanowisko kierownika Katedry Części Maszyn, późniejszej Katedry Podstaw Konstrukcji Maszyn.

Tak wspominał go jeden z byłych studentów, Andrzej Mruk:

Należałem do jednego z ostatnich roczników, dla którego docent Kotowski prowadził wykłady z przedmiotu „części maszyn”. Przydomek „Lotnik” zyskał dzięki legendarnej przeszłości oraz charakterystycznemu sposobowi noszenia okularów na czole, tak jak to robili piloci po wylądowaniu. Był osobą życzliwą i lubianą przez studentów. [...] Aktywnie uczestniczył w projektowaniu szybowców — i sam na nich latał. [Mruk A., Skrzydlata Politechnika, „Nasza Politechnika” 2014, nr 9, s. 19-23].

Pracując na uczelni, współpracował stale z przemysłem, szczególnie lotniczym, dla którego wykonywał szereg prac projektowych i konstruktorskich. Zmarł w wieku 69 lat w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu w Brzezinach.

Odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski; Medalem X-lecia PRL;

Honorową Odznaką Politechniki Krakowskiej.

Bibliografia podmiotowa

Kotowski F., Potrzeba i program utworzenia ekonomicznego sprzętu lotniczego, „Skrzydlata Polska” 1936, nr 2.

Bibliografia przedmiotowa

Błasik A., Glass A., Madeyski S., Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej, Warszawa 1965.

Chwałczyk T., Glass A. Samoloty PWS, Warszawa 1990.

Dziedzictwo akademickiego Lwowa na Politechnice Krakowskiej, „Zeszyty Historyczne Muzeum Politechniki Krakowskiej” 1/2017 (1), Kraków 2017.

Glass A., Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939, Warszawa 1977.

Mruk A., Skrzydlata Politechnika, „Nasza Politechnika” 2014, nr 9.

[Nekrolog], „Gazeta Krakowska” 1970, nr 33.

Popławski Z., Politechnika Lwowska w latach 1844–1945, Kraków 1999.

Skarbiński A., Dzieje lotnictwa na Podbeskidziu 1932-2000, Wrocław 2015.

Skarbiński A., Ze Lwowa do Bielska, „Cracovia Leopolis” 2000, nr 2.

Trojanowski A., Lwowscy mechanicy w Krakowie. Jak ich pamiętam, „Cracovia Leopolis” 2005, nr 4.

Wolak B., Wolak A., Doc. mgr inż. Franciszek Kotowski, „Gazeta Wyborcza. Rzeszów” , z dn. 20 maja 2008.

Autor hasła

Wisława Bertman