Franciszek Hrnczarek

ur. 11.09.1893 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 1.08.1956 r. w Katowicach – nauczyciel wychowania fizycznego, działacz sportowy.

Imię i nazwisko	Franciszek Hrnczarek
Data i miejsce urodzenia	11.09.1893, Lwów
Data i miejsce śmierci	1.08.1956, Katowice
Zawód	nauczyciel

Franciszek Hrnczarek był synem Jana i Tekli z d. Tworóg. Ukończył czteroklasową szkołę powszechną w Drohobyczu, a następnie seminarium nauczycielskie w Samborze. Od 1912 r. był związany z ruchem skautowym. W latach 1914–1916 służył w armii austro-węgierskiej. W 1917 r. pracował w szkole w Nowej Słupi (obecnie woj. świętokrzyskie). W 1918 r. został zaprzysiężony w Polskiej Organizacji Wojskowej, wstąpił do 9. pułku ułanów. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. Po jej zakończeniu powrócił do pracy w szkolnictwie. Uczył wielu przedmiotów w gimnazjum w Dubnej na Wołyniu, później przeniósł się do Kościana w Wielkopolsce. W latach 1922–1923 studiował w Centralnej Szkole Wojskowej Gimnastyki i Sportów w Grudziądzu. Równolegle był śpiewakiem Opery Poznańskiej. W 1926 r. został dyplomowanym nauczycielem wychowania fizycznego i rozpoczął pracę w I Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym im. Mikołaja Kopernika w Katowicach. Zasłynął jako zwolennik nowoczesnych prądów pedagogicznych mających zastosowanie w wychowaniu fizycznym. Preferował dyscypliny sportowe, kosztem mocno krytykowanej wówczas gimnastyki przyrządowej. Był zwolennikiem niekonwencjonalnej pracy z młodzieżą. W 1926 r. utworzył pierwsze na Górnym Śląsku Szkolne Koło Sportowe z siedzibą przy Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym w Katowicach, przekształcone w 1928 r. w Szkolny Klub Sportowy (SKS). W kole tym powołał do życia sekcję ciężko atletyczną w której ćwiczono boks, podnoszenie ciężarów, szermierkę i zapasy. W 1926 r. w prasie katowickiej pisano o walkach bokserskich w gimnazjum:

Prof. Hrnczarek, pierwszy z nauczycieli w Polsce, zaprowadził na wzór europejski walkę bokserską. Nareszcie młodzież nasza będzie wychowywana, tak jak w zachodniej Europie i Ameryce. Sport bokserski, niestety przez wielu pedagogów uważany jest jeszcze za nieestetyczny i brutalny, z trudem toruje sobie drogę w Polsce. Pionierzy tego sportu w Polsce mają niejedne przykrości i nie oszczędzono ich również prof. Hrnczarkowi. [„Polonia” 1926, nr 154, s. 7].

F. H. był współorganizatorem I Mistrzostw Szkół Średnich województwa śląskiego rozegranych na Stadionie KS „Pogoń” Katowice. Od 1928 r. rozwijał zimowe dyscypliny sportu, organizował kursy i wyprawy narciarskie. W 1929 r. do programu SKS wprowadził hokej na lodzie, tę samą dyscyplinę propagował w szkolnej drużynie harcerskiej, której był opiekunem w stopniu podharcmistrza. Organizował w Katowicach regularne zawody hokejowe, początkowo w Parku Kościuszki, a po otwarciu w grudniu 1930 r. sztucznego lodowiska Torkat, na tym obiekcie sportowym. Hokeiści stali się wkrótce dumą szkoły – wywalczyli czterokrotnie mistrzostwo Katowic i zdobyli puchar Prezydenta Katowic na własność. Był organizatorem kursów jazdy figurowej na lodzie. Wysoki poziom sportowy uzyskała także drużyna piłki ręcznej i pływacka. W szkole grano także w piłkę nożną, koszykówkę, siatkówkę, uprawiano lekkoatletykę. Był wychowawcą wielu wybitnych sportowców jak: braci Jana i Franciszka Klukowskich, Zygfryda Piechuli - reprezentantów Polski w piłce ręcznej, Erwina Kalusa - trzykrotnego mistrza Polski w łyżwiarstwie figurowym, Adama Szczepańskiego, Oskara Hallora – mistrzów Polski w piłce wodnej, Jana Jędryska, Joachima Karliczka, pływaka i olimpijczyka z 1936 r., Józefa Kłaputka – mistrza Polski w pływaniu, Hilarego Skarżyńskiego – olimpijczyka w hokeju na lodzie, Kornela Kluzika – działacza narciarskiego oraz Gerarda Lubiny i Zbigniewa Głogoszewskiego, działaczy sportów zespołowych (piłka ręczna, koszykówka, siatkówka). F.H., oprócz zajęć praktycznych, prowadził wykłady z historii poszczególnych dyscyplin sportowych. Był eksperymentatorem w dziedzinie turystyki szkolnej, organizował m.in. spływy kajakowe. Jako pierwszy w województwie śląskim wprowadził letnie i zimowe kolonie wędrowne. Do wybuchu II wojny światowej zajmował się działalnością sportową w Związku Peowiaków i Związku Strzeleckim „Śląsk”. W tej drugiej organizacji był członkiem zarządu sekcji bokserskiej. Ponadto w Towarzystwie Nauczycieli Szkół Średnich zajmował się organizacją przedstawień teatralnych dla młodzieży, rozprowadzał bilety na przedstawienia szkolne Teatru Polskiego w Katowicach, a także na występy amatorskie.

Przed wybuchem II wojny światowej został zmobilizowany (16.08.1939 r.) i do połowy września brał udział w walkach z Niemcami. Ranny, znalazł się w szpitalu w Samborze, woj. lwowskie (obecnie Ukraina), gdzie 1.01.1940 r. został aresztowany przez władze sowieckie. Do Katowic powrócił w 1945 r. Został referentem teatralnym Wydziału Oświatowego Powiatowej Rady Narodowej w Katowicach i nadal pracował w Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika. Uczył wychowania fizycznego, języka rosyjskiego i historii. Na początku lat 50. XX w. przeszedł na emeryturę. Żonaty był z Anielą z d. Wieńcierz, która uczyła języka polskiego w Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika w Katowicach.

Odznaczony: Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1919–1921; Medalem Niepodległości (1937 r.).

Pochowany na Cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.

Bibliografia przedmiotowa

Klimontowicz W., Sport pływacki Górnego Śląska, Katowice 1998.

Steuer A., Hrnczarek Franciszek, [w:] „Wychowanie Fizyczne i Sport” 1992, t.3, s. 106-107.

Walki bokserskie, „Polonia” 1926, nr 154, s. 7.

Zieleśkiewicz W., Historia polskiego hokeja, Krynica-Zdrój 2006, s. 198.

https://www.mhk.katowice.pl/index.php/muzeum-on-line/encyklopedia/leksykon-ludzi/392-h-ludzi [dostęp 25.11.2022]

Autor hasła

Antoni Steuer [październik 2022 r.]