Franciszek Hollikowski

właśc. Hollik, ur. 5.02.1902 r. w Brodach, woj. tarnopolskie (obecnie Ukraina), zm. 25.04.1983 r. w Zabrzu – aktor, dyrektor teatru.

Imię i nazwisko	Franciszek Hollikowski
Data i miejsce urodzenia	5.02.1902, Brody
Data i miejsce śmierci	25.04.1983, Zabrze
Zawód	aktor, dyrektor teatru

Franciszek Hollikowski był synem kolejarza Franciszka Hollika i Heleny z d. Nowosad. Matka była chórzystką i garderobianą w Teatrze Wielkim we Lwowie, starsza siostra tańczyła w balecie teatru lwowskiego. Pseudonimu Hollikowski używał do lat 60. XX w., a potem oficjalnie zamienił nazwisko na Hollikowski, używał też połączonej wersji Hollik-Hollikowski.

Już jako małe dziecko występował w Teatrze Miejskim, według własnych wspomnień pierwszy raz w dramacie Aleksandra Bissona Pani X (premiera 9.03.1909), gdzie wcielał się w najmłodsze dziecko głównej bohaterki.

Do szkół uczęszczał we Lwowie i jako uczeń statystował w przedstawieniach Teatru Miejskiego. Uczył się aktorstwa pod kierunkiem wybitnego reżysera, aktora i dyrektora teatru lwowskiego Romana Żelazowskiego, a w latach 1918-1919 na kursach dramatycznych prowadzonych przez Henryka Cepnika przy lwowskim Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego. Na popisie końcowym grał Papkina w Zemście A. Fredry. Od 25 grudnia 1919 r. i w 1920 r. grał w Teatrze Wodewilowym we Lwowie.

W listopadzie 1920 r. Henryk Cepnik zaangażował go do Górnośląskiego Teatru Narodowego, działającego na terenie plebiscytowym pod egidą Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu. W teatrze tym występował m.in. jako: Kadet Katkow w Kościuszce pod Racławicami Władysława Ludwika Anczyca, Grześ w Damach i huzarach Aleksandra Fredry, Jędrek w Betlejem Polskim Lucjana Rydla. W listopadzie 1920 r. podczas występów w Opolu aktorzy zostali pobici przez niemieckie bojówki i w prasie ukazała się informacja, że F.H. zginął. W rzeczywistości był ranny i dwa tygodnie spędził w szpitalu. Dla zrekompensowanie „strat cielesnych” dyrekcja teatru zorganizowała dla F.H. przedstawienie benefisowe w Chropaczowie. Po latach tak wspominał ten okres:

Działaliśmy w warunkach nader skomplikowanych, gdyż trzeba było grać codziennie w różnych miejscowościach, do których zespół dowozić musiał dekoracje, kostiumy i rekwizyty oraz instrumenty muzyczne. Kiedy indziej zaś występowaliśmy dwukrotnie w ciągu jednego dnia – w różnych, odległych od siebie miejscowościach. W takich przypadkach już ucharakteryzowani zajmowaliśmy miejsce w jednym z samochodów, na inny ładowano dekoracje i zapowiedziane przedstawienia odbywały się w wyznaczonym terminie, chociaż w początkowym okresie niefachowa obsługa nie mogła sobie dać rady z pracami na scenie i za kulisami. […] Trudno dziś, po przeszło 50 latach powiedzieć, czy w działalności tego Teatru więcej było aktorstwa, czy też patriotycznej społecznej służby. Zdaje mi się jednak, że jedno i drugie, bo przecież w zespole liczącym w późniejszym okresie ogółem 107 osób, a kierowanym sprężyście i ofiarnie przez dyrektora Henryka Cepnika, znanego wówczas literata, teatrologa i reżysera oraz współtwórcy Szkoły Dramatycznej w Wilnie i we Lwowie, której miałem, zaszczyt być uczniem (stąd moja obecność w jego zespole) — występowały takie siły sceny polskiej, jak: wielki tragik Stanisław Knake-Zawadzki, dalej znakomity aktor i reżyser Leon Frankowski, Władysław Ratschka […] Artur Maria-Swinarski, jako scenograf, a z żyjących Ewa Kopaczyńska, Stefania Krochmalnicka, reżyser Józef Mayen, no i wiecznie młody, pełen wigoru, znany nie tylko ze sceny nestor Teatru Narodowego w Warszawie Kazimierz Opaliński. [F. Hollikowski, Moje występy w teatrze powstańczym, „Kronika Miasta Zabrza” 1977, nr 10, s. 181-182].

W sezonach 1921/1922 i 1922/1923 F.H. grał w lwowskich Teatrach Miejskich za dyrekcji Ludwika Czarnowskiego, od lutego do czerwca 1923 r. występował w Teatrze Artystyczno-Literackim „Ul” we Lwowie, a latem w 1921 i 1923 w Teatrze Letnim w Krynicy. W tym czasie uczęszczał też na kurs operowo-operetkowy w lwowskim Instytucie Muzycznym, a także od grudnia 1922 r. prowadził we Lwowie amatorski Teatr Polski Związku Amatorów Scen Polskich, od 1923 r. pod nazwą Polska Scena Popularna. Występował też w teatrach objazdowych: lwowskim Teatrze Ludowym pod kierunkiem Michała Wesołowskiego, z którym wyjeżdżał do Kołomyi, Katowic, Sosnowca, Stanisławowa i Lublina oraz we własnej Polskiej Scenie Popularnej, z którą do 1928 r. występował głównie w środowiskach robotniczych Małopolski. Teatr miał problemy finansowe oraz polityczne (sprawa wystawienia sztuki propagującej idee komunistyczne) i z tego powodu F.H. został w 1928 r. na pewien czas aresztowany. W 1929 r. zdał egzamin aktorski w Związku Artystów Scen Polskich i występował dorywczo w różnych imprezach teatralnych, głównie w zespołach rewiowych: lwowskim Teatrze Artystyczno-Literackim „Ul” (1929-1934), w Teatrze Czarny Kot w Stanisławowie (1931/1932), w Teatrze Ludowym w Krakowie (od 1935 r.) oraz na scenach amatorskich. Przez pewien czas pracował też na poczcie, a posadę w Nowogródku zawdzięczał znakomitej aktorce Mieczysławie Ćwiklińskiej, która wspominała:

Jeszcze przed wojną, jako młody człowiek, pan Hollik zwrócił się do mnie z zapadłej jakiejś mieściny, gdzie pracował w Urzędzie Pocztowym, abym pomogła mu objąć posadę w większym mieście. Udałam się osobiście do ówczesnego ministra Poczt i Telegrafów i jakoś udało mi się być dobrą wróżką, bo pana Hollika przeniesiono na stanowisko naczelnika poczty w Nowogródku. [M. Piekarska, Jak gwiazda zakochała się w małym teatrze…].

Po wybuchu II wojny światowej F.H. mieszkał we Lwowie, był robotnikiem na kolei, a także kolportował prasę podziemną. Zagrożony aresztowaniem wyjechał do Makowa Podhalańskiego, gdzie się ukrywał. Po zakończeniu wojny najpierw organizował Objazdowy Teatr Komedii Muzycznej działający w sezonie 1945/1946 w województwie krakowskim. W latach 1946-1950 pracował jako urzędnik w Towarzystwie Teatrów i Muzyki Ludowej w województwie olsztyńskim. Od 1951 do 1955 r. prowadził amatorski Teatr Uzdrowiskowy w Polanicy Zdroju, który dzięki jego inicjatywie od listopada 1952 r. nosił imię Mieczysławy Ćwiklińskiej:

Od 1951 roku przy zespole artystycznym Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia w Polanicy-Zdroju istniała sekcja dramatyczna, która zaczęła aktywnie działać na scenie teatru. Założycielem grupy był instruktor kulturalno-oświatowy, z zawodu aktor Franciszek Hollik-Hollikowski. Widząc perspektywy dalszego rozwoju sceny poprosił Mieczysławę Ćwiklińską, z którą znali się jeszcze z czasów międzywojennych o objęcie patronatu nad polanickim zespołem dramatycznym. Patronat znanej aktorki nie był jedynie czczą formalnością, Ćwiklińska wielokrotnie przebywała latem w Polanicy na kuracjach, wtedy chętnie spotykała się z zespołem, służąc mu radą i pomocą w opracowywaniu repertuaru. Z polanickimi amatorami grała wielokrotnie [R. Serafin, Pani Miecia ponownie w polanickim teatrze, „Nieregularnik Polanicki” 2019, nr 2, s. 10].

Z teatrem zawodowym F.H. związał się w 1955 r. Grał w różnych teatrach, zanim osiadł na stałe w Zabrzu. W sezonach 1955/1956 i 1956/1957 w Teatrze im. A. Węgierki w Białymstoku, w sezonach 1957/1958 i 1958/1959 w Operetce Śląskiej w Gliwicach, w sezonach 1959/1960 1961/1962 i 1962/1963 w Teatrze im. A. Mickiewicza w Częstochowie, w sezonie 1960/1961 w Teatrze Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze i wreszcie od sezonu 1963/1964 w Teatrze Nowym w Zabrzu. Tam obchodził jubileusz 40-lecia pracy artystycznej – 7 maja 1966 r. w roli Podkoleśnika w Ożenku Mikołaja Gogola. Obchody były bardzo uroczyste, w komitecie honorowym znalazło się kilkadziesiąt osób, m.in.: Mieczysława Ćwiklińska, Kazimierz Opaliński, Bronisław Dąbrowski, Wilhelm Szewczyk, Mieczysław Daszewski (zob. osobne hasło) i wielu innych. Wydano specjalny program teatralny poświęcony jubilatowi. Przygotowywano także jubileusz 50-lecia w 1971 r., ale ze względu na chorobę uroczystość została odwołana. W 1971 r. F.H. przeszedł na emeryturę ze względów zdrowotnych. Po raz ostatni wystąpił w sezonie 1979/1980, zagrał rolę Arcybiskupa w Ryszardzie III Wiliama Szekspira w przedstawieniach z okazji 20-lecia Teatru w Zabrzu.

F.H. był przede wszystkim aktorem komediowym, z wrodzoną „vis comica”, grał m.in.: Cześnika i Papkina w Zemście Aleksandra Fredry, Dulskiego w Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, Pagatowicza w Grubych rybach Gabrieli Zapolskiej, Antonia w Wiele hałasu o nic Williama Szekspira. Krytycy teatralni doceniali jego naturalność oraz umiejętność nawiązywania kontaktu z publicznością.

W 1975 r. napisał wspomnienia z lat pracy w teatrze objazdowym na terenie plebiscytowym, które zostały nagrodzone w konkursie organizowane przez Muzeum Zabrza i opublikowanie w „Kronikach Miasta Zabrza”.

F.H. był także sędzią Polskiego Związku Piłki Nożnej oraz sędzią bokserskim. Już w latach 30. sędziował mecze piłkarskie we Lwowie, a zaraz po II wojnie światowej także w Olsztynie, gdzie zakładał związki sportowe.

Pierwszą żoną F.H. (ślub w 1934 r.) była Jadwiga z d. Linzmeier (1908-1963), suflerka teatrów w Białymstoku i Częstochowie. Drugą żoną była Halina z d. Kozina. Miał syna Wacława.

Odznaczony: Medalem Niepodległości; Gwiazdą Śląska; Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski; Medalem Zasłużonemu w Rozwoju Kultury; Odznaką Zasłużonego w Rozwoju Województwa Katowickiego”.

Pochowany na cmentarzu Centralnym w Gliwicach.

Bibliografia podmiotowa

Hollikowski F., Moje występy w teatrze powstańczym, „Kronika Miasta Zabrza” 1977, nr 10, s. 179-187.

Hollikowski F., Teatr walki o polskość Śląska, „Za Wolność i Lud” 1981, nr 28, s. 13 i 16.

Bibliografia przedmiotowa

15 lat Państwowego Teatru Nowego w Zabrzu, red. S. Wilczek, Zabrze 1974.

Bieniasz S., Długich lat na scenie, „Głos Zabrza” 1979, nr 46 s. 6.

Bożyczko Z. J., Jubileusz zasłużonego aktora. 45 lat na scenie, „Kalejdoskop Młodych” dod. do „Wieczoru”, 1966, nr 19, s. 2.

Jubilat Franciszek Hollikowski. 45 lat pracy aktorskiej, Zabrze 1966.

Małachowski A., Franciszek Hollikowski, „Poglądy” 1981, nr 16, s. 2 okł.

Piekarska M., Jak gwiazda zakochała się w małym teatrze, [w:] internetowym wydaniu „Gazety Wyborczej”: https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/7,35771,18052012,jak-gwiazda-zakochala-sie-w-malym-teatrze-naszym-teatrze.html [dostęp 31.10.2022]

Potemski T., O jubilacie ściśle poufne, „Głos Zabrza” 1966, nr 20, s.

Serafin R., Pani Miecia ponownie w polanickim teatrze, „Nieregularnik Polanicki” 2019, nr 2, s. 10.

Słownik biograficzny teatru polskiego, t. III 1910-2000, A-Ł, Warszawa 2016, s. 389.

https://encyklopediateatru.pl/osoby/19192/franciszek-hollikowski

Autor hasła

Barbara Maresz