Filip Kuligowski

ur. 26.05.1883 r. w Warszawie, zm. 1.04.1952 r. w Katowicach –  śpiewak operetkowy, aktor, reżyser.

Imię i nazwisko	Filip Kuligowski
Data i miejsce urodzenia	26.05.1883, Warszawa
Data i miejsce śmierci	1.04.1952, Katowice
Zawód	śpiewak operetkowy, aktor, reżyser

Filip Kuligowski był synem Grzegorza i Agaty z Sobieskich. Karierę artystyczną rozpoczął w 1900 r. jako statysta, tancerz i chórzysta w Teatrze Ludowym w Warszawie. Już po kilku miesiącach pracujący tam baletmistrz Wacław Adler zaangażował go  do zespołu baletowego, który wyruszył w objazd po Rosji. Pół roku później F.K. powrócił na krótko do Teatru Ludowego, natomiast w 1901 przeniósł się do trupy Juliana Myszkow­skiego, gdzie zdobył szlify śpiewaka operetkowego. Po latach wspominał: 

Prawdziwa […] moja kariera aktorska zaczęła się od chwili, gdy dyrektor teatru lubelskiego, Julian Myszkowski, zaciągnął mnie pod swoje sztandary. Pracowałem […] w Lublinie pełnych lat sześć jako aktor „do wszystkiego“. Śpiewałem więc w operze i operetce, grałem w dramacie, komedii i farsie — role coraz większe i coraz lepsze. Zwłaszcza operetka stała się wkrótce moją specjalnością i odtwarzałem w niej niemal wszystkie postacie czołowe męskie, [„Lwowskie Sceny Miejskie. Wiadomości Teatralne. Program”, Sezon 1930/1, nr 3].

Z zespołem Myszkowskiego F.K. grał nie tylko w Lublinie, lecz także w licznych miastach Królestwa Polskiego i Rosji,  m.in. w Kaliszu, Włocławku, Płocku, Sosnowcu, Łodzi, Radomiu oraz trzykrotnie i z dużym powodzeniem w Kijowie (1905, 1907, 1908). Latem 1906 r. występował również w warszawskim teatrze Renaissance pod dyrekcją Feliksa Kwaśniewskiego. Po występach kijowskich u Myszkowskiego w 1908 r. uczestniczył w wyprawie jego zespołu m.in. do Odessy, Mikołajowa, Kamienskoje i Charkowa, a później zaangażował się u Felicjana Felińskiego w Ciechocinku. W następnym roku znów zatrudnił się w Kijowie, tym razem w zorganizowanej przez miejscowego przedsiębiorcę Dorożyńskiego Operze Komicznej i Operetce Polskich Artystów, która istniała niespełna dwa miesiące, do połowy marca 1909 r. Z Kijowa przeniósł się do teatru polskiego w Wilnie pod dyrekcją Nuny Młodziejowskiej i Bolesława Szczurkiewicza, gdzie występował w repertuarze operetkowym i zajmował się reżyserią. W październiku 1909 r. Ludwik Heller, dyrektor Teatru Miejskiego we Lwowie zaangażował go do zespołu operetki. F.K. zadebiutował na scenie lwowskiej 16 XI 1909 r. w roli Vandergolda w operetce K. Millöckera Biedny Jonatan. Recenzenci przyjęli debiut dość wstrzemięźliwie. Stanisław Meliński z „Kuriera Lwowskiego” relacjonował, że: 

śpiewak nie zadowolił słuchaczy […] posiada głos wcale piękny i w ogóle korzystne zewnętrzne warunki, gra jednak bardzo słabo, a śpiewa jeszcze słabiej. Dużo jeszcze wody upłynie w zasklepionej Pełtwi, zanim p. Kuligowski będzie dobrym śpiewakiem. [S. Meliński, Z muzyki, „Kurier Lwowski” 1909, nr 539].

Wbrew tym przewidywaniom artysta szybko zdobył sympatię widzów, a wkrótce także i najbardziej wymagających krytyków. Pracował na lwowskiej scenie z pewnymi przerwami aż do 1945 r. jako śpiewak i reżyser operetkowy, a sporadycznie także operowy. Z zespołem lwowskiej operetki wyjeżdżał na letnie sezony do Krakowa oraz do mniejszych miast galicyjskich.  W czasie I wojny światowej podczas okupacji rosyjskiej (1914/1915), gdy teatr był zamknięty, F.K. śpiewał w lwowskim teatrzyku wodewilowym Jonasza Weissa w budynku Casino de Paris, a po  otwarciu Teatru Miejskiego w połowie 1915 r. wrócił na macierzystą scenę. Występował również w przedstawieniach amatorskich i charytatywnych, m.in. w sali „Gwiazdy”. W latach dwudziestych XX w. wraz z Heleną Miłowską śpiewał główne partie w większości inscenizowanych przez siebie operetek. Wspólnie wyjeżdżali na gościnne występy do Krakowa (m.in. w latach 1920, 1922, 1923, 1925), a z całym zespołem odwiedzał również Krynicę (m.in. 1929, 1930). Należał do ulubieńców lwowskiej publiczności, a ponieważ miał emploi amanta operetkowego, cieszył się powodzeniem zwłaszcza wśród żeńskiej części widowni. Nazywany  Fipkiem bądź Fipciem był też jedną z barwniejszych postaci lwowskiej cyganerii bawiącej się wspólnie przy winie i śpiewie. 22 grudnia 1926 r. na scenie Teatru Wielkiego F.K. obchodził jubi­leusz dwudziestopięciolecia pracy artystycznej i z tej okazji wyreżyserował operetkę I.  Kalmana Księżna Cyrkówka, w której śpiewał partię cyrkowca. W artykule okolicznościowym w „Słowie Polskim” policzono wówczas, że wystawił we Lwowie około 150 operetek, a śpiewał w 200. Kolejny jubileusz - trzydziestolecie pracy świętował  27 marca 1931 r. w operetce P. Ábraháma Wiktoria i jej huzar we własnej inscenizacji (wystąpił jako John Cunlight). Tym razem Alfred Plohn z „Chwili” wymienił jego niektóre role:

Podziwialiśmy go wszyscy, w szczególności zaś  był on stale ideałem nadobnych lwowianek, które bardzo pilnie uczęszczały na każdą operetkę, by ubóstwianego Fipcia ujrzeć czy to w kontuszu (Polska krew), czy też w mundurze dziarskiego huzara (Manewry jesienne), albo w stroju Japończyka (Gejsza), węgierskiego chłopa (Skowronek), artysty cyrkowego (Cyrkówka), maharadży (Bajadera), ekonoma (Marica), mechanika (Orłow), albo też we fraku. [Plohn A., Filip Kuligowski. Z okazji 30-tolecia pracy scenicznej, „Chwila” 1931, nr 4312].

W czasie kryzysu i po likwidacji stałego zespołu operetki lwowskiej F.K. pracował często w Warszawie w Teatrze Wielkim i Nowości. W 1932 r. wystawił tam Wiktorię i jej huzara, Kwiat Hawajów P. Ábraháma, Bal w operze R. Heubergera. W 1936 r. na inaugurację sezonu jesiennego w stołecznej operetce przy Karowej wyreżyserował Wesołą wdówkę F. Lehara. Powrócił do Lwowa w 1937 r., znów jako śpiewak, reżyser, a w końcu aktor. Ostatnią operetką wyreżyserowaną przez F.K. przed wybuchem II wojny światowej była Dzidzi R. Stolza (9.04.1939). W sezonie 1944/1945 był aktorem Państwowego Polskiego Teatru Dramatycznego (PPTD) pod dyrekcją Bronisława Dąbrowskiego i zagrał tam role przewodniczącego sądu w komedii muzycznej Moja siostra i ja R. Benatzky’ego oraz Hetmana w Weselu S. Wyspiańskiego.

W sierpniu 1945 r. F.K. przyjechał na Śląsk w transporcie PPTD i należał do zespołu artystyczno-muzycznego Bronisława Dąbrowskiego, ale też współpracował z Operą Śląską w Bytomiu. Już 15 września 1945 r. wyreżyserował tam Toskę G. Pucciniego. W sezonie 1945/1946 występował w Teatrze Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego w komediach Moja siostra i ja (29.12.1945) oraz Krawiec w zamku P. Armonda i L. Marchanda (18.05.1946). Latem 1946 r. grał Smyczka w komedii L. Fodora Mysz kościelna w Teatrze Polskim w Szczecinie, a na sezon 1946/1947 przeniósł się do Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie, gdzie wystąpił jako  Nojd w Ojcu A. Strindberga i wyreżyserował Podwójną buchalterię A. Bissona oraz Ich dwóch R. Niewiarowicza.  Gościnnie wyreżyserował dwie operetki w Krakowie: Wesołą wdówkę w Zrzeszeniu Artystów Operetkowych (20.12.1946) i Hrabinę Maricę w Komedii Muzycznej (1.02.1947). Współpracował również z Teatrem Komedii Muzycznej „Lutnia” w Łodzi, reżyserując tam Cnotliwą Zuzannę J. Gilberta i śpiewając partię Barona des Aubrais (7.08.1948). Na scenę Teatru Śląskiego F.K. powrócił na początku 1948 r. Zagrał tam jeszcze dziewięć ról, poczynając od Tytusa w sztuce G. B. Shawa Uczeń diabła (20.02.1948), a następnie m.in. Oronta w Szkole żon Moliera (1.05.1948) i Pustelnika w Balladynie J. Słowackiego (27.05.1950) Ostatnią premierą z jego udziałem była Intratna posada A. Ostrowskiego, gdzie kreował postać Antona (15.12.1951).

Na Śląsku F.K. zaangażował się w działalność amatorskiego Teatru Ludowego Reduta Śląska w Chorzowie. W 1948 r. był kierownikiem kursu dla świetlicowych, amatorskich i  ochotniczych zespołów teatralnych zorganizowanego przez Redutę Śląską. Zrealizował z tym teatrem komedię Ich dwóch (22.02.1948, Nowy Bytom/Ruda Śląska) oraz Igraszki z diabłem J. Drdy (marzec 1950, Chorzów).

Żoną F.K. była tancerka Czesława Burkacka (ur. 1883 – zm. po 1967), która od 1909 do 1927 r. była solistką, a potem pierwszą tancerką zespołu baletu Teatrów Miejskich we Lwowie. Po wojnie mieszkała w Schronisku Artystów Weteranów Scen Polskich w Sko­limowie.

Bibliografia przedmiotowa

Dąbrowski B., Na deskach świat oznaczających, t. 1 Wędrówka wśród kulis, Kraków 1977.

Friemann W., Jubileusz 25-letniej pracy scenicznej p. Filipa Kuligowskiego, „Słowo Polskie” 1926 nr 356.

Hałabuda S., Teatr Miejski we Lwowie za dyrekcji Ludwika Hellera w latach 1906-1918, Kraków 2018, repertuar niedrukowany.

Kubik A., Repertuar Teatru Miejskiego we Lwowie w sezonach 1937/38 – 1938/39 oraz teatrów polskich (Państwowego Polskiego Teatru Dramatycznego […]) w latach 1939 – 1946, Kraków 2018, repertuar niedrukowany

„Lwowskie Sceny Miejskie. Wiadomości Teatralne. Program”, Sezon 1930/1931, nr 3, s. 9, 18.

Meliński S., Z muzyki, „Kurier Lwowski” 1909 nr 539.

Plohn A., Filip Kuligowski. Z okazji 30-tolecia pracy scenicznej. „Chwila” 1931, nr 4312.

Raort W., Do Filipa Kuligowskiego, „Wiek Nowy” 1926 nr 7650.

Sempoliński L., Wielcy artyści małych scen, Warszawa 1968.

Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Warszawa 1973, s. 351

Warnecki J., Najdłuższy mój monolog, Warszawa 1971.

j. z. [Zahradnik?], Najmłodszy jubilat, „Słowo Polskie” 1926 nr 350.

Cyfrowe archiwum Teatru Śląskiego: https://www.archiwum.teatrslaski.art.pl/index-cd.html [dostęp: 28.11.2023]

Encyklopedia Teatru Polskiego https://encyklopediateatru.pl/osoby/16268/filip-kuligowski [dostęp: 28.11.2023]

Autor hasła

Mariola Szydłowska