Eliasz Kuziemski

właśc. Oparek; ur. 30.07.1922 w Kutach, pow. kosowski, woj. stanisławowskie (obecnie Ukraina), zm. 1.06.2000 r. we Wrocławiu – aktor, reżyser.

Imię i nazwisko	Eliasz Kuziemski
Data i miejsce urodzenia	30.07.1922, Kuty
Data i miejsce śmierci	1.06.2000, Wrocław
Zawód	aktor, reżyser

Eliasz Oparek był synem Marii Oparek, a nazwisko Kuziemski przyjął jako pseudonim artystyczny. Uczył się w gimnazjum w Kołomyi, ale naukę przerwał wybuch II wojny światowej. Ze Śniatynia (woj. stanisławowskie) został wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Pracował tam w przemyśle od października 1942 r. do kwietnia 1945 r., w zakładach porcelany Limbach (Meissen) i stamtąd zapewne wrócił w rodzinne strony, a potem w ramach przesiedleń trafił na Opolszczyznę, do Brzegu, tak jak wielu mieszkańców Kut.

Od listopada 1947 r. do końca lipca 1949 r. pracował jako referendarz w Urzędzie Miejskim w Brzegu. O tym, że został aktorem zadecydowała (jak sam wspominał) jego mama, która była miłośniczką teatru. Mimo, że interesował się mechaniką spróbował swoich sił w miejscowym teatrze amatorskim kierowanym przez Lucjana Citryka. W ciągu roku zespół przygotowywał około 10 premier, które prezentował w Brzegu i okolicznych miejscowościach. Każde przedstawienie (jak wspominał E.K.) grane było przy komplecie widzów, bo ludzie spragnieni byli teatru.

W 1949 r. E.K. otrzymał propozycję angażu z kilku teatrów zawodowych. Wybrał Wrocław i w październiku rozpoczął współpracę z Teatrem Młodego Widza we Wrocławiu (potem działającym pod nazwą Teatr Rozmaitości). Jedną z pierwszych ról granych we Wrocławiu był Dorski w sztuce Aleksandra Fredry Ostatnia wola (prem. 15.09.1950). W 1952 r. zdał w Warszawie eksternistyczny egzamin aktorski i uzyskał pełne prawo gry na scenach zawodowych. We Wrocławiu występował do 31 grudnia 1958 r. Pierwszą rolą, która zyskała prawdziwe uznanie był Stanley w sztuce Tennesse Williamsa Tramwaj zwany pożądaniem w reżyserii Zygmunta Hübnera (prem. 21.12.1957). Krytycy pisali, że E.K. „po raz pierwszy sygnalizował możliwości nie przeczuwane do tej pory”. Od sezonu 1959/1960 E.K. był aktorem Teatru Wybrzeże. W Gdańsku zagrał ważną rolę Mackie Majchera w Operze za trzy grosze Bertolta Brechta (prem. 27.02.1960) w reżyserii Jerzego Golińskiego.

Do Wrocławia wrócił w październiku 1960 r. i od początku sezonu 1960/1961występował znowu w Teatrze Rozmaitości. Wrocław opuścił ponownie na sezon 1964/1965, kiedy w Teatrze Śląskim w Katowicach grał i reżyserował. Na  stałe wrócił do Wrocławia w następnym sezonie i pozostał już na stałe w tym mieście. Grał w Teatrze Rozmaitości, który od sezonu 1967/1968 nosi nazwę Teatr Współczesny im. E. Wiercińskiego. Występował tam do końca sezonu 19170/1971. Grał m.in. Prisypkina w wybitnym przedstawieniu w reżyserii Jerzego Jarockiego Pluskwa Włodzimierza Majakowskiego (prem. 15.10.1967), a także Wójta Błażeja w Zielonych rękawicach Tymoteusza Karpowicza (prem. 19.02.1967) oraz Kelnera Cyryla w Stara kobieta wysiaduje Tadeusza Różewicza, także w reżyserii Jarockiego (prem. 28.06.1969).

Od sezonu 1971/1972 przeniósł się do wrocławskiego Teatru Polskiego i grał tam niecałe 12 sezonów do 31 grudnia 1985 r. Do ważnych ról należały kreacje w sztukach Williama Szekspira: Tobiasz Czkawka w Wieczorze trzech króli (prem. 10.02.1972), Książę Buckingham w Ryszardzie III (prem. 18.10.1973), Poloniusz w Hamlecie (29.10.1977).

Od 1 stycznia 1986 r. wrócił do Teatru Współczesnego i grał tam na pełnym etacie do emerytury, na którą przeszedł 31 grudnia 1988 r.  Od 1989 r. nadal pracował w teatrze na niepełnym etacie. W Teatrze Współczesnym obchodził jubileusz 40-lecia pracy artystycznej w styczniu 1989 r.

E.K. była aktorem charakterystycznym, najlepiej grał postacie o silnych charakterach. Sam tak mówił o swoim aktorstwie:

Cenię sobie role mocne, wyraźnie zarysowane, charaktery męskie, zdecydowane. Lubię grać w sztukach, gdzie są takie postacie. Kiedyś mnie nazywano dyrektorem, bo parę razy grałem rolę dyrektora. Parę razy byłem też oficerem, silnym człowiekiem. Lubię grać dla publiczności i mam ogromną satysfakcję, gdy publiczność rozumie to, co robię, gdy czuje moją rolę. Recenzenci mnie mniej interesują, a zresztą - z nimi bywa różnie, za wiele grymaszą. Gram w teatrze, filmie i telewizji, biorę też udział w słuchowiskach radiowych. Najbliższa jest mi sztuka telewizyjna. Tam można uprawiać aktorstwo bardziej intymne, każdy ruch coś znaczy, każdy szept, załamanie głosu. Tam wszystko jest ważne, w zbliżeniach nie można wymigać się czymkolwiek. Trzeba grać naprawdę dobrze, żadnego fałszu nie da się ukryć. Chciałbym grać w sztukach, które ukazują współczesne problemy, choć też cenię klasyków. Może należałoby adaptować niektóre powieści. Teatr powinien być żywy, nowoczesny, ale i zrozumiały dla tak zwanego przeciętnego widza. Bo przecież dla niego istnieje, dla widza. Nawet epizodyczna rola daje mi satysfakcję, gdy wiem, że wyszła dobrze, że została odebrana tak, jak mi na tym zależało. [S. Srokowski, Eliasz Kuziemski, „Wiadomości” 1971, nr 39, s. 10].

E.K. należał do czołówki aktorów wrocławskich, jego role teatralne były dojrzałe artystycznie i wyraziste, zawsze solidnie przygotowane, co wielokrotnie doceniali recenzenci.

Przez wiele lat współpracował z rozgłośnią Polskiego Radia we Wrocławiu. W latach 1964-1988 grał w około 20 spektaklach Teatru Telewizji, a w latach 1956-1990 w ponad 50 filmach i kilkunastu serialach, m.in. Stawce większej niż życie oraz w Samych swoich, gdzie świetnie zagrał rolę młynarza Kokeszko.

E.K. był także gospodarzem jednego z pierwszych w telewizji polskiej programów kulinarnych. Już w latach  70. w TVP Wrocław regularnie kręcono ogólnopolski program „Nie zastaw się a postaw się”, w którym E.K. był głównym kuchmistrzem, przygotowywał smaczne potrawy, a do programu zapraszał wybitnych aktorów, m.in. Witolda Pyrkosza, Kalinę Jędrusik, Lucynę Winnicką, Tadeusza Borowskiego, Zdzisława Maklakiewicza i in. Program cieszył się dużym powodzeniem, bo E.K. był nie tylko dobrym kucharzem, ale też świetnym gawędziarzem. Dzięki programom telewizyjnym, udziałowi w licznych filmach i serialach był ulubieńcem nie tylko wrocławskiej publiczności, ale popularnością cieszył się w całej Polsce.

Kolekcjonował samowary, które w 1977 r. prezentował na wystawie w klubie Filmu, Muzyki i Literatury we Wrocławiu. Od młodości interesował się mechaniką, a o swoim hobby tak mówił w jednym z wywiadów:

W wolnych chwilach bardzo lubię majsterkować. Dlatego zbieram po składnicach złomu różne bezużyteczne wydawałoby się przedmioty z metalu. Potem w zaciszu domowym, przy pomocy lutownicy, usiłuję z nich zrobić rozety, świeczniki, ramy do luster itp. W ten sposób stałem się przed kilku łaty posiadaczem, świetnego moim zdaniem, samochodu marki „IFA DRW”, który w całości niemal złożyłem ze starych części. [Osiemdziesiąt ról w dorobku i marzenie o stałym teatrze TV. Spotkanie nieprzypadkowe z Eliaszem Kuziemskim, rozm. Andrzej Gruca, „Wieczór Wrocławia” 1976, nr 137, s. 4].

Pierwszą żoną E.K. była Wanda Elżbieta z d. Hanczarek (ślub 17.10.1956 we Wrocławiu), drugą żoną była aktorka Ludmiła Dąbrowska (ślub 30.06.1975 we Wrocławiu).

Odznaczony: Odznaką „Zasłużony dla Dolnego Śląska” (1970); Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1976).

Nagrodzony: Nagrodami Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich za rolę Gaja w przedstawieniu Mój przyjaciel  (1963) oraz za rolę Lenina w spektaklu  Kremlowskie kuranty (1964); Nagrodą Towarzystwa Miłośników Wrocławia za rolę Wójta w sztuce Zielone rękawice (1968).

Pochowany został na cmentarzu w Obornikach Śląskich

Bibliografia przedmiotowa

Kelera J., Wrocław teatralny 1945-1980, Wrocław i in., 1983.

Osiemdziesiąt ról w dorobku i marzenie o stałym teatrze TV. Spotkanie nieprzypadkowe z Eliaszem Kuziemskim, rozm. Andrzej Gruca, „Wieczór Wrocławia” 1976, nr 137, s. 4.

Słownik biograficzny teatru polskiego, t. III, 1910-2000, A-Ł, Warszawa 2016, s. 633-634.

Srokowski S., Eliasz Kuziemski, „Wiadomości” 1971, nr 39, s. 10.

Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945, Instytut Pamięci Narodowej, https://straty.pl/szukaj-osoby.php

https://encyklopediateatru.pl/osoby/57640/eliasz-kuziemski[dostęp 30.11.2023]

https://www.filmpolski.pl/fp/index.php?osoba=112098 [dostęp 30.11.2023]

Autor hasła

Barbara Maresz