Aleksander Sałacki

ur. 12.05.1904 r. w Peczeniżynie, pow. kołomyjski, woj. stanisławowskie (obecnie Ukraina), zm. 5.04.2008 r. w Tychach – obrońca Lwowa, pułkownik Wojska Polskiego, nauczyciel.

Imię i nazwisko	Aleksander Sałacki
Data i miejsce urodzenia	12.05.1904, Peczeniżyn
Data i miejsce śmierci	5.04.2008, Tychy
Zawód	wojskowy, nauczyciel

Aleksander Sałacki był synem Włodzimierza, egzekutora w urzędzie skarbowym oraz Herminy z d. Sorówka. W dzieciństwie mieszkał w Winnikach niedaleko Lwowa. Najpierw uczęszczał do Męskiej Szkoły Ludowej im. Jana Kantego w Winnikach. W 1912 r. zamieszkał u dziadków w Przemyślu, aby kontynuować naukę w miejskiej szkole, ukończył tam czwarta klasę szkoły powszechnej. Przeżył wielomiesięczne oblężenie Przemyśla (IX 1914-IV 1915). W 1916 r. przeniósł się z rodzicami do Lwowa. Jako niespełna piętnastoletni chłopak wziął udział w obronie Lwowa, walczył w obronie Szkoły Sienkiewicza, pod dowództwem Czesława Mączyńskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919-1920) walczył w formacjach Legii Studenckiej i Małopolskiej Armii Ochotniczej. Wziął udział w walkach z armią Budionnego. Przeszedł szlak bojowy aż po rzekę Zbrucz pod dowództwem marszałka Józefa Piłsudskiego. Po latach tak mówił o walkach w obronie Lwowa:

Nie ma strachu, kiedy staje się do walki. Człowiek wierzy, że wyjdzie cało. Strzelaliśmy, ale kto wie, czy nie Panu Bogu w okno. I szliśmy na bagnety. Nie, strachu wtedy nie było. [„Dziennik Zachodni” 2007, nr 215, s. 15].

Po zdaniu matury ukończył seminarium nauczycielskie. Służbę wojskową odbył w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 7 w Śremie. Pracował jako nauczyciel i kierownik szkół w Czartorysku, Horodyszczach i Ołyce. W szkołach powszechnych uczył m.in. języka polskiego i ukraińskiego. W Horodyszczach poznał swoją żonę Natalię Pisarenko, z którą wziął ślub 3 lipca 1927 r. w Kowlu. Mieli dwóch synów: Mirosława i Bogusława. W 1928 r. ukończył Wyższy Kurs Nauczycielski na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lubelskiego. Na stopień podporucznika został mianowany 1 września 1929 r. W 1934 r., jako oficer rezerwy, pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień w Łucku i posiadał przydział w rezerwie do 24 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. Na stopień porucznika został mianowany z dniem 1 stycznia 1934 r.

W czerwcu 1939 r. został powołany do czynnej służby wojskowej w stopniu porucznika w 24 Pułku Piechoty w Łucku. Podczas kampanii wrześniowej dowodził 8 kompanią strzelecką w pięciodniowych walkach w Borach Tucholskich. Kiedy jego pułk został doszczętnie rozbity trafił do niemieckiej niewoli. Do 1945 r. przebywał w kilku oflagach: Itzehoe, Sandbostel, Lubeka i Dössel. Aż dwa lata przebywał w międzynarodowym obozie karnym X-A w Lubece, gdzie Niemcy więzili oficerów różnych narodowości. Przebywali tam również: syn Józefa Stalina – Jakub Dżugaszwili, świetny szachista oraz kapitan Blum, syn byłego premiera Francji. Pobyt w niemieckich obozach niewoli A.S. opisał w książce Jeniec wojenny nr 335. Po wyzwoleniu oflagu przez wojska amerykańskie brał udział w pracach kulturalno-oświatowych prowadzonych w Niemczech w polskich obozach dla osób wywiezionych. Został oficerem łącznikowym dla zapewnienia należytej łączności między polskimi obozami w Westfalii a wojskową komendą angielskich władz okupacyjnych. Był również komendantem obozu w Messinghausen.

W październiku 1945 r. wrócił do Polski i do żony Natalii oraz dwóch synów. Początkowo mieszkali w Pińczowie. A.S. pracował w szkole w Skowronnie (obecnie woj. świętokrzyskie). Swoją decyzję wyjazdu na Ziemie Odzyskane tak tłumaczył:

Pomimo że praca w Skowronnie układała mi się dobrze i naprawdę dawała zadowolenie, to zawsze uważałem ją za przejściową. Nie miałem zamiaru zagrzebać się na wsi, czując, że stać mnie na rozwinięcie moich możliwości na szerszej arenie. Postanowiłem wyjechać na Ziemie Odzyskane, choć urodziłem się i mieszkałem przed wojną na kresach wschodnich. Wybrałem Wałbrzych, miasto górnicze na Dolnym Śląsku. [A. Sałacki, Jeniec wojenny nr 335, Warszawa 1973, s. 346].

Od 1946 r. pracował w wałbrzyskich szkołach, początkowo w szkole podstawowej nr 5. W latach 1946-1950 był dyrektorem Szkoły Górniczej w Wałbrzychu-Sobięcinie. Jego żona Natalia również była nauczycielką. W 1950 r. został przeniesiony do Mysłowic, na stanowisko kierownika działu szkolenia zawodowego. W 1954 r. został starszym wizytatorem w Zarządzie Szkolenia Zawodowego Górnictwa i Energetyki. W 1960 r. rodzina Sałackich zamieszkała w Tychach. W 1967 r. został dyrektorem Ośrodka Doskonalenia Kadr Inżynieryjno-Technicznych w zamku Promnice pod Tychami. W Tychach zaangażował się w budowę kościoła św. Jana Chrzciciela. W 1970 r. przeszedł na emeryturę. W 1977 r. świętował razem z żoną Natalią złote gody. Jego drugą żoną była Alina Stolecka. Jego recepta na długie życie:

Uczciwa praca, pozwalająca spokojnie spać i patrzeć w przyszłość. Zainteresowania osobiste, które dają radość życia. Stałe zaangażowanie, pogoda ducha, wiara w ludzi, umiejętność zorganizowania sobie życia rodzinnego i zawodowego. [„Echo” 1977, nr 46, s. 4]

Został pochowany 8 kwietnia 2008 r. w Tychach. Był ostatnim żyjącym obrońcą Lwowa.

Bibliografia podmiotowa

Sałacki A., Jeniec wojenny nr 335, Warszawa 1973.

Sałacki A., Na straconych pozycjach, Warszawa 1989.

Bibliografia przedmiotowa

Pierończyk J., Autograf Piłsudskiego, „Dziennik Zachodni” 2005, nr 129, s. 11.

Pierończyk J., Numer 335 i syn Stalina, „Dziennik Zachodni” 2003, nr 151, s. 15.

Pierończyk J., Szachy z synem Stalina, „Dziennik Zachodni” 2007, nr 215, s. 15.

Strzoda E., Odszedł niezwykły Tyszanin, „Twoje Tychy” 2008, nr 15, s. 4.

Złote gody N.A. Sałackich. Życie wypełnione walką i pracą, „Echo” 1977, nr 46, s. 4.

Indeks osób represjonowanych Instytutu Pamięci Narodowej: https://straty.pl/szukaj-osoby.php

Autor hasła

Marta Kasprowska-Jarczyk