Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach
Państwowa wyższa uczelnia muzyczna powstała we wrześniu 1929 r., najpierw jako Państwowe Konserwatorium Muzyczne, od 1932 r. Konserwatorium Muzyczne, następnie w latach 1934-1939 Śląskie Konserwatorium Muzyczne. Od 1940 r. szkoła nosiła nazwę Konservatorium Kattowitz, a 10 lutego 1942 r. podniesiono ją do rangi Landesmusikschule Oberschlesien. Po wojnie naukę rozpoczęto 26 marca 1945 r. Śląskie Konserwatorium Muzyczne oparło się na formach organizacyjnych sprzed 1939 r. 7 grudnia 1945 r. ukazał się akt prawny w sprawie ustroju specjalnego szkolnictwa muzycznego (Dz. U. z 1946 r. nr 1, poz. 2) w wyniku czego „konserwatoria muzyczne” zostały przekształcone w „wyższe szkoły muzyczne”. Śląskie Konserwatorium Muzyczne w Katowicach 1 kwietnia 1946 r. zmieniło nazwę na Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna w Katowicach (Zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 1 lutego 1946 r. Dz. U. nr 2, poz. 3). Na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 listopada 1979 r. zmieniono nazwę na Akademię Muzyczną im. Karola Szymanowskiego w Katowicach.
Wojewoda śląski Michał Grażyński (urzędujący od 1926 do 1939 r.) zwrócił uwagę na konieczność reorganizacji zawodowego szkolnictwa muzycznego na Śląsku. Niepokoił go niedostatek muzyków posiadających kwalifikacje niezbędne dla podjęcia misji szerzenia zamiłowania do polskiej twórczości muzycznej. W 1928 r. kierownik Zakładu Muzykologii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie Adolf Chybiński zaproponował Witoldowi Friemannowi objęcie stanowiska dyrektora konserwatorium muzycznego, które zamierzano stworzyć w Katowicach. Friemann był kompozytorem, pianistą od 1921 r. działającym we Lwowie. W Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego prowadził najwyższy kurs gry na fortepianie i naukę kompozycji oraz lektorat dyscyplin teoretyczno-muzycznych u Adolfa Chybińskiego na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.
W Katowicach wielką zasługą Friemanna była adaptacja budynku po dawnej szkole budowlanej, opuszczonego właśnie wtedy przez Śląski Urząd Wojewódzki, skompletowanie niezbędnych instrumentów i materiałów do kształcenia oraz zebranie odpowiedniego grona pedagogicznego. Friemann przede wszystkim sięgnął po znanych sobie pedagogów ze środowiska lwowskiego. Do rozwoju Konserwatorium i wzbogacenia swoją twórczością kultury muzycznej regionu przyczynili się: teoretyk i muzykolog Adam Mitscha, skrzypkowie - Józef Cetner oraz Tadeusz Krotochwila, wiolonczelista Józef Drohomirecki, trębacz Władysław Reicher (absolwent Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego we Lwowie i pierwszy trębacz lwowskiej opery i operetki) , śpiewaczka Zofia Kozłowska (profesor śpiewu Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie) oraz pianistka Zofia Haniszewska.
Konserwatorium katowickie jako instytucja państwowa uzyskało gwarancję bezpieczeństwa finansowego oraz wsparcie od wicewojewody śląskiego Tadeusza Saloniego, stojącego na czele komitetu opracowującego prawne i materialne jej podstawy. Decydujący merytoryczny głos należał do Friemanna i Mitschy. Mitscha ponadto zorganizował dział teorii wzorowany na strukturze lwowskiej oraz bibliotekę muzyczną. 11 marca 1930 r. na mocy zezwolenia Ministra Spraw Wojskowych marszałka Józefa Piłsudskiego powołano Wojskową Szkołę Muzyczną przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym. Była to pierwsza szkoła tego typu w Polsce, a druga w Europie kształcąca orkiestrantów i kapelmistrzów dla wojska. Inicjatorami Wojskowej Szkoły Muzycznej byli dyrygenci i kompozytorzy: pochodzący z Wołynia Faustyn Kulczycki – komendant w latach 1930-1934 oraz urodzony w Stryju Marian Dorożyński – komendant w latach 1937-1939. Faustyn Kulczycki w latach 1933-1937 oraz 1945-1946 piastował funkcję rektora uczelni. W 1937 r. grono pedagogów powiększyło się o śpiewaczkę Stanisławę Korwin-Szymanowską, siostrę Karola Szymanowskiego, urodzoną w Tymoszówce na Ukrainie, która studia wokalne ukończyła u Zofii Kozłowskiej we Lwowie.
Po wojnie kadrę pedagogiczna zasiliło wielu przybyszów przesiedlonych z Kresów. Wśród nich były takie osobistości, jak światowej sławy bas Adam Didur – organizator i pierwszy dyrektor Państwowej Opery Śląskiej w Bytomiu, pianista i kompozytor Bolesław Woytowicz – współtwórca śląskiej szkoły kompozytorów. Wśród ekspatriantów ze Lwowa na stałe z katowicką uczelnią związali się: akompaniatorka Alina Hofmokl-Jędrzejowska, pianistki Helena Kasparek oraz Irena Kozłowska, specjalista w dziedzinie kształcenia słuchu Franciszek Ryling. Do absolwentów Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej wywodzących się ze Lwowa należał kompozytor Wojciech Kilar, któremu lekcji kompozycji udzielał Bolesław Woytowicz. Z uczelnią od studiów aż po profesurę związany był (obecnie emerytowany) Leon Markiewicz urodzony w Wilnie, teoretyk, muzykolog i publicysta. Pełnił on szereg funkcji, m.in. był rektorem w latach 1979-1981. On pierwszy (w 1991 r.) opisał udział muzyków z kresów południowo-wschodnich w polskim życiu muzycznym Górnego Śląska. Zarówno tych, którzy w dwudziestoleciu międzywojennym przybywali do Katowic dobrowolnie, by wspomagać ruch muzyczny i zakładać szkoły oraz uczelnie, jak i przymusowych ekspatriantów po II wojnie światowej, którzy często pozostali na Śląsku do końca życia.
Bibliografia przedmiotowa
Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej, https://askm.am.katowice.pl/ [dostęp: 24.10.2022]
30 lat Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach, pod red. L. Markiewicza, Kraków 1960, s. 11-15.
Bias H., Z badań nad proweniencją zbiorów Biblioteki Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. „Bibliotheca Nostra” 2013, nr 3, 107-117.
Dyrda J. M., Monografia Wojskowej Szkoły Muzycznej przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach w latach 1930–1939. Praca magisterska, Katowice 1971. Maszynopis dostępny w Bibliotece Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach.
Historia Akademii Muzycznej: https://am.katowice.pl/akademia/informacje/historia-165 [dostęp: 24.10.2022]
Markiewicz L., Udział Lwowian w życiu muzycznym Śląska, [W:] Wszechnica Górnośląska, t. 2, Udział lwowian w życiu społecznym Górnego Śląska, pod red. M. Lubiny, Katowice 1991, s. 61-70.
Mitscha A., Działalność Śląskiego Konserwatorium Muzycznego w Katowicach w okresie 1929–1939. Maszynopis, Katowice 1978. Maszynopis dostępny w Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej przy Bibliotece Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach.
Mitscha A., Śląskie Konserwatorium Muzyczne. „Śląskie Wiadomości Muzyczne” 1937, nr 1, s. 3-4.
Status prawny Akademii Muzycznej: https://bip.am.katowice.pl/index.php?strona=struktura&podstrona=Status+prawnydostęp: 24.10.2022]
Szulakowska-Kowalik J., Lwowskie korzenie Śląskiej Muzycznej Uczelni w Katowicach, https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/226784/edition/214362 [dostęp: 24.10.2022].
Wilgusiewicz A., Muzycy pochodzenia lwowskiego i kresowego na Górnym Śląsku po I i po II wojnie światowej, „Semper Fidelis” 2021, nr 1.
Wilgusiewicz A., Muzycy z kresów, „Śląsk” 2020, nr 4, s. 79-80.
Ilustracje
Budynek Akademii Muzycznej w Katowicach, pocztówka z ok. 1940 r., źródło Biblioteka Śląska w Katowicach
Członkowie grona pedagogicznego związani z Akademia Muzyczną im. Karola Szymanowskiego w Katowicach od 1929 r. Od lewej siedzą: Zofia Haniszewska-Gołkowska, Adam Mitscha, Władysława Markiewiczówna, Bolesław Szabelski, Stefania Allinówna, Wanda Chmielowska. Od lewej stoją: Tadeusz Krotochwila, Józef Drohomirecki, Władysław Reicher, fot. z ok. 1945 r., źródło: Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej przy Bibliotece Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach
Autor hasła
Hanna Bias [październik 2022 r.]