Adam Śmietański

ur. 9.12.1919 r. w Podhajcach, w województwie tarnopolskim (obecnie Ukraina), zm. 7.12.1992 r. w Klisinie, pow. Głubczyce – artysta fotograf.

Imię i nazwisko	Adam Śmietański
Data i miejsce urodzenia	9.12.1919, Podhajce
Data i miejsce śmierci	7.12.1992, Klisino
Zawód	artysta fotograf

Adam Śmietański urodził się w rodzinie Michała i Rozalii z domu Nowakowskiej. Dzieciństwo spędził w Brzeżanach, gdzie rozpoczął naukę, początkowo w szkole powszechnej a następnie w zawodowej. Już wówczas zaczął interesować się fotografią.

Według relacji rodzinnych fotografią zainteresował się w wieku szesnastu lat. W 1935 r. rozpoczął czteroletnią praktykę w atelier fotograficznym Jakuba Korna w Brzeżanach. Interesowała go wówczas przede wszystkim tzw. fotografia ojczysta, czytał prace Jana Bułhaka [wybitnego polskiego mistrza aparatu]. W 1940 r. Adam Śmietański opuścił bliskich i wyjechał do Lublina, gdzie rozpoczął pracę w zakładzie fotograficznym Władysława Matysiaka „Foto Orchidea”. Przebywał tam do listopada 1942 r., początkowo na stanowisku laboranta, a następnie retuszera i fotografa. Nabyte wówczas umiejętności przygotowały go do zawodu, czego potwierdzeniem był zdany 5 listopada 1943 r. we Lwowie egzamin czeladniczy. Podobno za namową jednego z wujów wrócił do Brzeżan, gdzie w marcu 1943 r. otworzył własny zakład fotograficzny „Foto-Wrzos”. Zamieszkał w wynajętym mieszkaniu z młodszym bratem Jerzym, którym się opiekował i który pomagał mu w zakładzie. W 1944 r. rozpoczął pracę jako fotograf. [https://adamsmietanski.pl/adam-smietanski dostęp: 1.10.2002 r.].

W 1945 r. transportem przesiedleńczym razem z bratem Jerzym trafił na Ziemie Zachodnie, zamieszkał początkowo w Gliwicach, następnie w Opolu. Tu otworzył zakład fotograficzny, który prowadził w latach 1947–1961 oraz 1968–1976, w okresie 1962–1968 właścicielką była Janina Zardzewiały.

W spisie powstałych w 1945 r. w Opolu przedsiębiorstw pod datą 13 września zarejestrowano zakład fotograficzny Adama Śmietańskiego. Podana lokalizacja to Rynek 3 – parter. Dwa miesiące później zakład mieścił się już przy ulicy Krakowskiej 30a [w latach 1949–1959 ul. Stalina], gdzie odtąd funkcjonował na stałe. „Foto-Wrzos” kilka razy zmieniał swoją formę prawną. Funkcjonował przemiennie jako działalność jednoosobowa Śmietańskiego oraz jako spółka. Jego wspólniczką była Janina Zardzewiały. Przez wiele lat, podczas gdy Śmietański koncentrował się na pracy artystycznej oraz licznych zleceniach wydawniczych – firmując jedynie zakład swoim nazwiskiem – to ona faktycznie go prowadziła. [https://adamsmietanski.pl/adam-smietanski dostęp: 1.10.2002 r.].

Powojenne Opole było miastem zniszczonym, ale „fotogenicznym”. Wielu ówczesnych fotografów parało się uwiecznianiem wedut Opola. Zdjęcia miasta wykonywali wówczas Stanisław Bober, Leonard Olejnik i A. Śmietański. Prace ich odzwierciedlały ówczesną politykę państwa polskiego - ukazywaniu Ziem Odzyskanych w ich pełnej integracji z resztą kraju. W 1946 r. A. Ś. przystąpił do Stowarzyszenia Miłośników Fotografii w Poznaniu, do sekcji artystycznej. W Opolu był jednym z założycieli Stowarzyszenia Miłośników Fotografiki. Współpracował m.in. ze: Stanisławem Boberem, Eugeniuszem Nagietowiczem, Leonardem Olejnikiem (przewodniczącym) i Marianem Kornickim. Towarzystwo doprowadziło do powstania w Opolu pierwszego sklepu dla fotografów przy ulicy Gosławickiej (obecnie Edmunda Omańczyka). Organizowano spotkania, wykłady oraz szkolenia z zakresu fotografii. W czerwcu 1947 r. odbyła się I Wystawa Fotografiki w Opolu.

Wystawa fotografiki […] – czytamy w «Nowinach Opolskich» – chce zwiedzającym zobrazować różne dziedziny sztuki fotograficznej oraz pokazać bogactwo i różnorodność tematyki […]. Z uznaniem należy podkreślić, że pierwsza próba inicjatorów wystawy osiągnęła całkowicie zamierzony cel. Wśród eksponatów znajdujemy szereg przepięknych zdjęć w technice bromowej naszej Ziemi Opolskiej i miasta Opola […]. Na wystawie pokazano w sumie 101 prac autorstwa: Stanisława Bobera, Witolda Czerkawskiego, Mirosława Holka, Mariana Kornickiego, Władysława Manduka, Eugeniusza Nagietowicza, Elżbiety Nagietowicz, Leonarda Olejnika oraz Adama Śmietańskiego. [https://adamsmietanski.pl/adam-smietanski dostęp 1.10.2002].

W 1949 r. przekształcono Stowarzyszenie Miłośników Fotografiki w Opolu w oddziału Polskiego Towarzystwa Fotograficznego (PTF). A. Śmietański pełnił w nim początkowo funkcję skarbnika, a następnie, od 1950 r. – wiceprezesa. Liczba członków wynosiła około trzydziestu osób. Do ważniejszych inicjatyw należało: m.in. w czerwcu 1957 r. udział w „Dniach Opola” i pokazanie wystawy fotografii A. Śmietańskiego. W 1948 r. A. S. brał udział w wystawie ogólnopolskiej II Wystawie Fotografiki w Poznaniu. Kolejne wystawy odbywał we Wrocławiu i w Sopocie, w 1948 r. przyniosły mu pierwsze sukcesy. We Wrocławiu zaprezentował dziewięć prac w technice bromu: Szyny, Ręce, Kanał Odry. Opole, Kościół N.M.P. Opole, W ogrójcu, Opole. Ratusz, Kaplica Aleksa, Opole. Zaułek. Uznanie komisji zdobyło zdjęcie pt. Szyny.

Kolejne lata były intensywne dla twórczości Śmietańskiego, był zapraszany na wystawy ogólnopolskie, m.in. do Wrocławia, Częstochowy, Gniezna, otrzymywał nagrody i wyróżnienia. W latach 1949-1950 pracował jako fotoreporter z katowicką „Trybuną Robotniczą”. W 1950 r. uczestniczył w II Ogólnopolskiej Wystawie Fotografiki PTF we Wrocławiu, Wystawie Fotografiki PTF w Krakowie, I Ogólnopolskiej Wystawie Fotografiki w Katowicach oraz IV Gnieźnieńskiej Wystawie Fotografiki „Świat Pracy”, na dwóch ostatnich otrzymując wyróżnienia. W ciągu kolejnych dwudziestu lat brał udział w kilkudziesięciu wystawach organizowanych przez PTF, Polski Związek Fotografików (PZF), a później Związek Polskich Artystów Fotografików (ZPAF), jak również – na mniejszą skalę – w wystawach zagranicznych.

W 1956 r. wziął udział w VI Ogólnopolskiej Wystawie Fotografiki w Warszawie, na której pokazywał dwie prace: Ślimak i Skoda oraz Śmiercionośne iskry. Te same fotografie były prezentowane pół roku później na wystawie polskiej fotografii w Lipsku. W roku 1960 obyła się piąta wystawa indywidualna w Opolu pt. „Italia”, a w 1961 r. wspólnie ze S .Boberem i L. Olejnikiem przygotował wystawę fotografii w Opolu. Rok później wziął udział w wystawie fotografii krajoznawczej „Pieśń o ziemi naszej”, a także w zorganizowanej w ramach Dni Opola ekspozycji „Opolszczyzna 1945–1962”. W drugiej połowie lat 50. XX w. Śmietański zaczął sporo podróżować. Efekty tych wędrówek uwieczniał na fotograficznej kliszy, co zaowocowało dwiema indywidualnymi wystawami (III i IV) zorganizowanymi w Opolu: „Dania – Norwegia – Węgry” w 1958 roku (w klubie MPiK) oraz „Grecja” w 1959 r. (w salach Centralnego Biura Wystaw Artystycznych - CBWA), na którą złożyło się pięćdziesiąt jeden fotografii. Prócz tego brał udział w VIII Ogólnopolskiej Wystawie Fotografik w Warszawie, V Okręgowej Wystawie Fotografiki delegatury katowickiej ZPAF w Katowicach, a także prezentował swe prace w Londynie i Krakowie. W maju 1951 r. Śmietański został członkiem Polskiego Związku Fotografików (PZF), w 1958 r. otrzymał tytuł członka Międzynarodowej Organizacji Fotografii Artystycznej FIAP, zrzeszającej stowarzyszenia fotograficzne działające na całym świecie,

W czerwcu 1966 r. w ramach IV Wiosny Opolskiej odbyła się – wzorem lat poprzednich – wystawa fotograficzna. W zorganizowanym wówczas konkursie pierwszą nagrodę otrzymał Śmietański. Prace, które zdobyły uznanie, pochodziły z jego podróży na Bliski Wschód (m. in.: Portowe światła, Uśmiech, Samotny). Dwa lata później w ramach V Wiosny Opolskiej odebrał drugą nagrodę ex aequo z Janem Berdakiem.

Nagrodzony: Wojewódzką Nagrodą Artystyczna (Opole) za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie fotografii” W uzasadnieniu napisano:

To ciekawy artysta fotografik, o niezwykłej wrażliwości i płodności twórczej. Jego zdjęcia, odznaczające się oryginalnym stylem, efektowną kompozycją oraz bardzo precyzyjną techniką bromową, znajdują już dziś uznanie nie tylko w kraju, ale i szeroko poza jego granicami. [https://adamsmietanski.pl/adam-smietanski dostęp: 1.10.2002].  

Jego prace zamieszczane były: w albumie fotograficznym Opole, Pamiętnikach Opolan, w książce Jerzego Grygolunasa Polowanie na słońce. Jego fotografie znalazły uznane, m.in. w Chinach, NRD, Rumunii, Szwecji, Związku Radzieckim. Był laureatem wielu Międzynarodowych Salonów Fotograficznych, w 1959 r. otrzymał tytułu honorowego Artiste FIAP (AFIAP), nadanego przez Międzynarodową Federację Sztuki Fotograficznej FIAP. Jego fotografie znajdują się w zbiorach Muzeum Śląska Opolskiego.

Adam Śmietański był jednym z najbardziej rozpoznawanych fotografów działających po wojnie w Opolu, był też postacią niezwykle barwną i znaną mieszkańcom miasta. Jeździł ekskluzywnym - jak na owe czasy – kabrioletem, często podróżował za granicę, nie liczył się z finansami i lubił korzystać z uroków życia, nadużywał alkoholu. Do niego przychodzili wszyscy – wspominał R. Emmerling – cała elita Opola. Pili. On zawsze stawiał. Wykorzystywano to. Zdawał sobie z tego sprawę ... [B. Szafraniec, [w:] Adam Śmietański, Opole 2017, s. 12.].

Pochowany na cmentarzu komunalnym w Opolu na Półwsi.

W 2019 r. powstała strona internetowa poświęcona Adamowi Śmietańskiemu, inicjatorem była opolska Fundacja 2.8. oraz Muzeum Śląska Opolskiego organizatora wystawy Adam Śmietański. Fotografie. (Z okazji 100 rocznicy urodzin artysty).

Bibliografia przedmiotowa:

Adam Śmietański [w:] Almanach fotografii opolskiej. 60 lat Związku Polskich Artystów Fotografików, Opole 2007, s. 16-23.

Adam Śmietański, Fotografie , Opole 2017 [Publikacja towarzyszące wystawie Adam Śmietański. Fotografie 28.10.2017-25.02.2018].

XI Biuletyn Polskiego Towarzystwa Fotograficznego, wstęp M. Jankowski, przedm. J.Bułhak Gdańsk 1949.

XI Biuletyn Polskiego Towarzystwa Fotograficznego w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 2013.

Konopka A., Adam Śmietański skończyłby 100 lat, [online] www.opowiecie.info/adam-smietanski-skonczylby-100-opolanie-pamietaja-o-wybitnym [dostęp 14.11.2022]

Szafraniec B., Teksty, biogram artysty na stronie: https://adamsmietanski.pl/o-projekcie/ [dostęp: 10.10.2022].

Autor hasła

Milena Jędrzejewska, Maria Kalczyńska