Zygmunt Patkowski

ur. 24.04.1907 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 22.11.1977 r. we Wrocławiu – tancerz, choreograf, kierownik baletu.

Imię i nazwisko	Zygmunt Patkowski
Data i miejsce urodzenia	24.04.1907, Lwów
Data i miejsce śmierci	22.11.1977, Wrocław
Zawód	tancerz, choreograf, kierownik baletu

• 

  Zygmunt Patkowski (pierwszy z prawej) podczas próby opery Harnasie, Teatr Wielki w Warszawie 1938 r.

• 

  Zygmunt Patkowski, portret [po 1929 r.]

• 

  Kazimiera i Zygmunt Patkowscy, ok. 1932 r., fot. Benedykt Jerzy Dorys

• 

  Kazimiera i Zygmunt Patkowscy, ok. 1932 r., fot. Benedykt Jerzy Dorys

Zygmunt Patkowski był synem Karola, farmaceuty i Heleny z Nohrów. Po ukończeniu gimnazjum realnego we Lwowie w 1919 r. rozpoczął naukę w szkole baletowej prowadzonej przez baletmistrza Teatrów Miejskich we Lwowie Stanisława Faliszewskiego. 14 grudnia 1920 r. Faliszewski przygotował wieczór baletowy, w którym zaprezentowali się uczniowie szkoły. Wystawiono m.in. balet w 1 a. Wieszczka lalek, a w nim w roli Listowego wystąpił Z.P.  Był to zapewne jego debiut sceniczny, po którym został zaangażowany do Teatrów Miejskich we Lwowie. Coraz częściej występował w przedstawieniach operowych, operetkowych i baletowych. Tańczył (od 1923 r.) mazura w przedstawieniach opery Straszny dwór Stanisława Moniuszki, kozaczka w operetce Oskara Straussa Ostatni walc (od 1922 r.), tańce japońskie w operetce Arthura Sulivana Mikado (od 1924 r.). Od 1923 r. występował w balecie Jezioro łabędzie Piotra Czajkowskiego. 14 marca 1925 r. tańczył rolę Kaprala w balecie swojego nauczyciela Stanisława Faliszewskiego Lisetta, córka źle strzeżona. We Lwowie był zaangażowany do 1929 r., po czym rozpoczął samodzielną karierę, Towarzyszyła mu żona Kazimiera, tancerka, którą poślubił ok. 1931 r. W sezonie 1929/1930 występował w Teatrze Miejskim w Lublinie i tam po raz pierwszy jako choreograf przygotował premierę operetki Księżniczka czardasza. Potem angażował się do różnych zespołów w kraju i za granicą. Wiosną 1930 r. współpracował z warszawskim Teatrem Ateneum, a jesienią 1931 r. tańczył w Radomiu i Białymstoku z zespołem artystów rewii warszawskich. Jesienią 1932 r. wraz żoną występowali w Teatrze Hollywood w Warszawie, a potem wyjechali za granicę. Do 1938 r. Patkowscy występowali w Belgii, Holandii, Francji, Niemczech, Bułgarii, Rumunii i na Węgrzech, głównie w teatrzykach rewiowych i operetkowych. W sezonie 1938/1939 Z.P. był solistą w warszawskim Teatrze Wielkim i tańczył m.in. w premierze baletu Karola Szymanowskiego Harnasie (1.10.1938 r.).

Po wybuchu II wojny światowej wrócił do rodzinnego Lwowa i do 1941 r. występował w ukraińskim Akademickim Teatrze Opery i Baletu, a jako choreograf pracował w polskim Teatrze Miniatur. Po wkroczeniu do Lwowa wojsk niemieckich znowu przeniósł się do Warszawy i tam pracował jako kelner. W 1944 r. wraz z żoną zorganizował w Józefowie pod Warszawą Teatr Miniatur, z którym występował w latach 1944-1945 w Lublinie i Łodzi. Jesienią 1946 r. współorganizował i objął kierownictwo zespołu baletowego przy tworzącej się Operze Dolnośląskiej. Z żoną zajęli się szkoleniem stałego zespołu baletowego. Przez kilkanaście lat pracy, rozpoczętej w trudnych warunkach finansowych i kadrowych, udało się im stworzyć zupełnie nowy ośrodek polskiego baletu. Z.P. był przede wszystkim choreografem, choć czasami też występował jako solista. W Operze Dolnośląskiej (później Operze Wrocławskiej) przygotował choreograficznie około 40 premier m.in.: Z krakowiakiem do Wrocławia (muz. Z. Wierciak, 1947 r.), Szeherezada (muz. M. Rimski-Korsakow, 1948 r.), Paw i dziewczyna (muz. T. Szeligowski, 1949 r.), Czerwony mak (muz. R. Glier, 1952 r.), Pan Twardowski (muz. L. Różycki, 1953 r.) oraz Fontanna Bachczysaraju (muz. B. Asafiew, 1954 r.), która była wówczas jednym z najpiękniejszych i najciekawszych przedstawień baletowych w Polsce. W prapremierze baletu Tadeusza Szeligowskiego Paw i dziewczyna szczególne uznanie zyskali Henryk Tomaszewski, późniejszy twórca Wrocławskiego Teatru Pantomimy, Kazimiera Patkowska w roli Dziewczyny oraz cały zespół baletowy pod kierunkiem Z.P.

O pracy Z.P. w Operze Dolnośląskiej tak pisała Tacjanna Wysocka:

Choreografia Patkowskiego jest zawsze prosta, estetyczna, pozbawiona zbędnych efektów. Może właśnie ta prostota, kompozycja „bez cudów”, bez chęci zadziwienia, dziś, gdy tak często dążenia baletmistrzów są wręcz odmienne, podoba się i znajduje szczery poklask widowni. [T. Wysocka, Dzieje baletu, Warszawa 1970, s. 486].

Współpracował też jako choreograf z wrocławskimi teatrami dramatycznymi: Teatrem Dolnośląskim (1946-1949), Teatrem Młodego Widza (1953-1957) oraz Teatrem Ziemi Opolskiej w Opolu (1955-1958, 1960-1963). Razem z żoną w 1955 r. zaangażowali się w tworzenie zespołu baletowego powstającej Operetki Dolnośląskiej. Od sezonu 1958/1959 do 1960 r. kierował baletem Opery im. S. Moniuszki w Poznaniu. W 1959 r. współpracował też z Teatrem Muzycznym w Szczecinie, a w 1962 r. z Operą Śląską w Bytomiu. Następnie wrócił do Wrocławia i był choreografem w Operze Wrocławskiej i Teatrze Rozmaitości, w latach 1966-1970 kierował zespołem baletowym Operetki Dolnośląskiej. Od 1951 r. Z.P. jako baletmistrz był (obok Ireny Turskiej) członkiem komisji, która kwalifikowała tancerzy do pracy w polskich teatrach. Komisja ta przeprowadziła w latach 1951-1953 kategoryzację wszystkich tancerek i tancerzy, przyznając uprawnienia zawodowe. W 1959 r. wchodził w skład jury I Ogólnopolskiego Konkursu Tańca Klasycznego, który zorganizowano w Operze Warszawskiej. W 1972 r. Z.P. przeszedł na emeryturę. W 1976 r. tak go wspominano we wrocławskiej prasie:

Złoty okres wrocławskiego baletu to lata, gdy choreografem był Zygmunt Patkowski. Od kilku lat znikł z teatralnego horyzontu, ale pod jego kierownictwem scena wrocławska dawała premiery baletowe, z których kilka miało rangę prawdziwych wydarzeń artystycznych. Np. „Czerwony mak” Reinholda Gliera. Balet ten jest utworem pięknym, ma bardzo taneczną muzykę, daje rozległe pole do scenicznego popisu solistom i tancerzom zespołowym, niestety, od początku miał beznadziejne libretto, które zapędziło ten balet do teatralnego lamusa. Choreografem wrocławskiej premiery „Czerwonego maku” był właśnie Patkowski. Pamiętajmy, że były to lata, gdy baletmistrz musiał dostosowywać swą inwencję twórczą do aktualnych możliwości zespołu. Na ogół polskie zespoły były wówczas technicznie słabe, bo przerwa wojenna szczególnie dotkliwie odbiła się na artystach baletu, jednakże na wrocławskiej premierze nie dostrzegało się tego mankamentu. Zespół był już zadziwiająco liczny i tańczył pięknie. [M. Ł. Banaszyński, Wrocławskie wspominki baletowe, „Wiadomości” 1976, nr 5, s. 13].

Odznaczony: Brązowym Krzyżem Zasługi (1947 r.).

W 1984 r. z okazji zbliżającego się jubileuszu 40-lecia Opery Wrocławskiej zrealizowano przedstawienie Fausta Ch. Gounoda według dawnej inscenizacji i choreografii Z.P. W programie z tej premiery przypomniano postać choreografa.

Bibliografia przedmiotowa

Banaszyński M. Ł., Wrocławskie wspominki baletowe, „Wiadomości” (Wrocław) 1976, nr 5, s. 13.

Dachtera K., Opera Wrocławska 1945-1995, Wrocław 1995.

Dzieduszycki W., Prapremiera baletu we Wrocławiu. „Paw i dziewczyna”, „Odra” 1949, s. 4.

Komorowska M., Kronika teatrów muzycznych PRL, lipiec 1944-czerwiec 1989, Poznań 2003.

Mamontowicz-Łojek B., Terpsychora i lekkie Muzy. Taniec widowiskowy w Polsce w okresie międzywojennym (1918-1939), Kraków 1972.

Panorama kultury współczesnego Wrocławia, red. B. Zakrzewski, Wrocław 1970.

Program Państwowej Opery we Wrocławiu. Ch. Gounod, Faust, Wrocław 1984,

https://encyklopediateatru.pl/repository/performance_file/2014_02/62607_faust_opera_wroclaw_1984.pdf [dostęp 25.04.2023 r.]

Repertuary teatru we Lwowie, materiały niedrukowane zgromadzone w ramach projektu „Teatry we Lwowie 1789-1945”, Uniwersytet Jagielloński.

Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980, Warszawa 1994, s. 535.

Turska I., Almanach baletu polskiego 1945-1974, Kraków 1983.

Wiłkomirski K., Wspomnień ciąg dalszy, Kraków 1980.

Wysocka T., Dzieje baletu, Warszawa 1970

https://encyklopediateatru.pl/osoby/16747/zygmunt-patkowski [dostęp 25.04.2023 r.]

https://polskakronikatanca.pl/?s=Zygmunt+Patkowski [dostęp 25.04.2023 r.]

Autor hasła

Barbara Maresz