Zygmunt Kleszczyński
ps. Wiatr, Stanisław, ur. 09.11.1906 r. w Miżyńcu (k. Przemyśla) – zm. 19.09.1986 r. w Katowicach – harcmistrz, działacz turystyczny, nestor krajoznawstwa.
Imię i nazwisko | Zygmunt Kleszczyński |
Data i miejsce urodzenia | 09.11.1906, Miżyniec |
Data i miejsce śmierci | 19.09.1986, Katowice |
Zawód | harcmistrz, działacz turystyczny |
Zygmunt Kleszczyński był synem Janusza i Marii z d. Czarny. Maturę zdał w gimnazjum w Gródku Jagiellońskim w 1926 r. Ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (1934 r.). Pracował w Zarządzie Miejskim we Lwowie. Swoją młodość podzielił między harcerstwo i turystykę, w 1926 r. wstąpił do Polskiego Towarzystwa Turystycznego. Z.K. do harcerstwa należał od 1920 r. Był członkiem komendy i instruktorem Chorągwi Lwowskiej ZHP. W 1928 r. prowadził obóz zastępowych w Szkle (woj. lwowskie). W stopniu podporucznika ukończył Szkołę Podchorążych przy 44. pułku piechoty w Równem (woj. stanisławowskie). Po wybuchu II wojny światowej uczestniczył w kampanii wrześniowej. W czasie okupacji został komendantem Rejonu I Dzielnicy Wschodniej organizacji „NIE” we Lwowie (pseudonim Wiatr) oraz zastępcą komendanta Chorągwi Lwowskiej Szarych Szeregów Ul „Lew”. Był też komendantem Rejonu „Astra” Armii Krajowej we Lwowie. Od 1943 r. został komendantem tajnego „Harcerstwa Polskiego”, jego zastępcą był harcmistrz Tadeusz Krzyszowski. Organizacja działała w oparciu „o wzór harcerstwa przedwojennego”, jej członkowie składali przysięgę o zachowaniu związku w tajemnicy i posługiwali się pseudonimami. Tekst przysięgi brzmiał:
Ślubuję uroczyście zachować żołnierską karność wobec władz Harcerstwa Polskiego i życiem własnym bronić tajemnicy istnienia organizacji. Tak mi dopomóż Panie Boże i Najświętsza Panno Mario, patronko Polskich Harcerzy.
W ramach organizacji działało pięć drużyn męskich i trzy drużyny żeńskie. „Harcerstwo Polskie” działało we Lwowie do czerwca 1946 r., kiedy to w związku z ekspatriacją jego działalność została zawieszona.
Z.K. w 1946 r. wraz z rodziną (żoną Martą z Gąsiorowskich i synem Adamem) przyjechał transportem przesiedleńczym do Bytomia i tu zamieszkał. Pracował zawodowo w Państwowych Gospodarstwach Rolnych. W latach 1946–1947 Z.K. wznowił działalność „Harcerstwa Polskiego” na terenie Zabrza, Gliwic, Bytomia i Opola. W organizacji działało wówczas 20 osób. W kwietniu 1949 r. Służba Bezpieczeństwa przeprowadziła całkowitą likwidację „Harcerstwa Polskiego” i aresztowano 11 osób. Z.K. został aresztowany i oskarżony przez Prokuraturę Sądu Apelacyjnego w Katowicach o to, że od lipca 1946 r. do wiosny 1949 r. w Bytomiu oraz szeregu innych miejscowości brał udział w związku pod nazwą „Harcerstwo Polskie”, którego istnienie miało pozostać tajemnicą dla władzy państwowej. Wyrokiem z dnia 10 marca 1950 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał Z.K. za winnego popełnienia czynu z art. 36 dekretu z dn. 13.06.1946 (tzw. małego kodeksu karnego) i skazał go na karę 2 lat pozbawienia wolności z zaliczeniem okresu tymczasowego aresztowania. 26 kwietnia 1951 r. został zwolniony z więzienia w Strzelcach Opolskich. W dniu 14 października 1963 r. Sąd Wojewódzki w Katowicach zarządził zatarcie skazania.
W latach 1951–1955 Z.K. i jego żona Marta byli kontrolowani w ramach Sprawy Agencyjnego Rozpracowania (SAR) o kryptonimie „Podziemni” prowadzonej przez Wydział V WUBP Katowice/Stalinogród, a następnie Wydział III WUBP/WUdsBP Stalinogród. Kleszczyńscy byli objęci kontrolą operacyjną jako byli członkowie „nielegalnej” organizacji „Harcerstwo Polskie”. Wśród zachowanych w Instytucie Pamięci Narodowej materiałów znajdują się m.in. raporty, notatki służbowe, plany przedsięwzięć operacyjnych oraz donosy.
Po wyjściu na wolność Z.K. zaczął intensywnie uprawiać turystykę górską oraz piesze wycieczki w okolicach Bytomia. Już w 1946 r. został aktywnym członkiem katowickiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Od momentu powstania Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK) w 1950 r. był członkiem, jednym ze współzałożycieli Oddziału PTTK w Bytomiu. Był założycielem (inicjatorem spotkania założycielskiego) Koła Przewodników Bytomskiego Oddziału PTTK w 1951 r. W latach 1952–1955 pełnił w nim funkcję prezesa, a potem sekretarza. Natomiast do roku 1960 r. był członkiem Prezydium Zarządu Oddziału PTTK Bytom. Zainicjował działalność sekcji turystyki pieszej, która w 1957 r. przekształcona została w Oddziałową Komisję Turystyki Pieszej. Jako przedstawiciel PTTK Bytom zasiadał w1962 r. jury Ogólnopolskiej Wystawy Fotografii Krajoznawczej Pieśń o ziemi naszej. Tak pisał o nim Edward Wieczorek:
Dla wielu młodych stał się wzorem kultury na turystycznym szlaku. Był wspaniałym towarzyszem wędrówek i włóczęg, zwłaszcza w mniej licznym gronie, dzieląc się z uczestnikami swoją wszechstronną wiedzą krajoznawczą. Swoje doświadczenia przewodnika beskidzkiego i terenowego, przodownika turystyki górskiej, zasłużonego instruktora krajoznawstwa, instruktora ochrony przyrody i opieki nad zabytkami przekazywał kolejnym pokoleniom w czasie licznych kursów i wycieczek szkoleniowych. [„Życie Bytomskie” 2003, nr 30, s. 13].
Z.K równolegle z działalnością w bytomskim Oddziale PTTK prowadził działalność w Okręgu PTTK w Katowicach. Początkowo działał tam jako członek Okręgowej Komisji Turystyki Górskiej i zastępca przewodniczącego Okręgowej Komisji Turystyki Pieszej. W latach 1965–1976 znajdował się w Składzie Komisji Turystyki Pieszej Zarządu Głównego PTTK w Katowicach. Był aż do śmierci przewodniczącym Regionalnego Kręgu Instruktorów Krajoznawstwa. Był twórcą Szlaku Tysiąclecia, który miał upamiętniać hucznie obchodzone Millenium Polski. W połowie lat sześćdziesiątych Z.K. oznakował pierwsze kilometry tego zielonego szlaku, którego początek znajduje się na dworcu PKP w Bytomiu. Pierwsze kilometry wiodą przez Bytom i Radzionków do Kopca Wyzwolenia w Piekarach Śląskich. Koniec trasy liczącej blisko 100 kilometrów znajduje się w Zawierciu-Skarżycach. W 1974 r. ze względów rodzinnych przeprowadził się z Bytomia do Oświęcimia, gdzie również aktywnie działał w strukturach PTTK (Oddział “Ziemia Oświęcimska”). IX Zjazd Krajowy PTTK nadał mu w 1977 r. godność Członka Honorowego.
Odznaczany: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Złotą Odznaką PTTK (1956 r.), Medalem A. Janowskiego, Medalem 100-lecia Turystyki Polskiej oraz licznymi odznakami resortowymi i regionalnymi.
Zmarł niespodziewanie 17 września 1986 r. w Katowicach. Dla uczczenia jego pamięci Zarząd Oddziału PTTK w Bytomiu nazwał żółty szlak pieszy biegnący ze stacji Bytom - Północ przez Las Bytomski i Rokitnicę do Grzybowic w Zabrzu jego imieniem. W Katowicach od 1990 r. działa Regionalny Klub Przodowników Turystyki Pieszej im. Zygmunta Kleszczyńskiego.
Bibliografia przedmiotowa
Drobny B., Drobny F., Wilk H., Historia Koła Przewodników PTTK w Bytomiu, [w:] Jubileusz 55 lat: 1952–2007, Bytom 2007, s. 4-12.
Mazur G., Skwara J, Węgierski J., Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa. 1 IX 1939–5 II 1946, Katowice 2007, s. 476, 600.
Miszczuk M., Ignac – harcmistrz Ignacy Płonka (1904–2000), „Skaut” 2010, nr 2, s. 2-11.
Na przewodnickim szlaku, „Życie Bytomskie” 1988, nr 33, s. 5.
Pieśń o ziemi naszej. Ogólnopolska wystawa fotografii krajoznawczej 1962. W Tysiąclecie Państwa Polskiego, Bytom 1962.
Rzeczkowska E., Tajne organizacje harcerskie w Polsce w latach 1944–1956, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2011, nr 1, s. 119-159.
Świderski J., Harcerze 1944–1956. Najmłodsi w Powstaniu Warszawskim, drugiej konspiracji i więzieniach bezpieki, Warszawa 2005, s. 197.
Węgierski J., Lwowska harcerska konspiracja 1939–1949 [4], „Skaut”, nr 3, s. 10-14.
Wieczorek E., Całe życie na szlaku, „Życie Bytomskie” 2003, nr 30, s. 13.
Wieczorek E., Kleszczyński Zygmunt Janusz, [w:] Bytomski słownik biograficzny, red. J. Drabina, Bytom 2004, s. 116-117.
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/543099 [dostęp 6.12.2022]
https://www.slaskie.travel/route/8670 [dostęp 6.12.2022]
https://www.bytom.pl/czas-wolny/szlak-im-zygmunta-kleszczynskiego [dostęp 6.12.2022]
https://ktpzg.pttk.pl/galeria_nowa_1/galeria.php?z=67 [dostęp 6.12.2022]
Autor hasła
Marta Kasprowska-Jarczyk [grudzień 2022 r.]