Zuzanna Łozińska

Z Kresowianie na Śląsku
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

ur. 11.08.1896 r. (wg nagrobka) lub 11.08.1884 r. (wg Słownika biograficznego teatru polskiego) we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 5.08.1982 r. w Puławach – aktorka, tancerka, reżyserka, dyrektorka teatru, odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Imię i nazwisko Zuzanna Łozińska
Data i miejsce urodzenia 11.08.1896 lub 11.08.1884, Lwów
Data i miejsce śmierci 5.08.1982, Puławy
Zawód aktorka, tancerka, reżyserka, dyrektorka teatru

Zuzanna Łozińska pochodziła z rodziny związanej z teatrem. Ojciec Michał był muzykiem w orkiestrze Teatru Miejskiego we Lwowie, siostra Janina (zam. Wronowska) była aktorką, tancerką, suflerką i inspicjentką. Już w szkole powszechnej Z.Ł. występowała w przedstawieniach amatorskich, potem rozpoczęła naukę w szkole baletowej Stanisława Faliszewskiego. Tak wspominała po latach ten okres:

Będąc jeszcze uczennicą przychodziłam (oczywiście bez biletu) na prawie każdą popołudniówkę i z orkiestronu, do którego mnie w drodze wyjątku wpuszczano, z nabożeństwem oglądałam ówczesne przedstawienia. W szkole uchodziłam za najlepszą deklamatorkę i na każdej galówce musiałam występować. Już wtedy miałam ciągoty aktorskie. W klasie chyba piątej grałam w amatorskim przedstawieniu szkolnym Lillę Wenedę […] W okresie mojej matury (a była to matura tzw. wydziałówki, miałam więc 17 lat) Stanisław Faliszewski, który prowadził przy teatrze lwowskim szkołę baletową, zwrócił uwagę może nie tyle na mnie w ogóle, ile na moje nogi i powiedział ojcu, że powinien mnie oddać do jego szkoły. Natrafiło to oczywiście na rodzicielskie opory (szczególnie matka była przeciwna), ale w końcu znalazłam się wśród adeptek baletu, a tym samym zaczęłam tańczyć na scenie. [60 i ileś jeszcze lat młodości. Rozmowa z Zuzanną Łozińską, „Wiadomości” 1974, nr 20, s. 13].

Od sezonu 1913/1914 Z.Ł. występowała w zespole baletowym teatru lwowskiego, ale po wybuchu I wojny światowej i zamknięciu teatru tańczyła w teatrze wodewilowym Casino de Paris. Po wznowieniu przedstawień wróciła do Teatru Miejskiego i występowała tam do 1928 r. Najpierw była w zespole koryfejek baletu, tańczyła też partie solowe, np. Chinki w balecie Wieszczka lalek (1916). Z czasem grała coraz więcej ról dramatycznych, uczyła się też gry aktorskiej u wybitnych aktorek Ireny Trapszo i Wandy Siemaszkowej. Nadal tańczyła też w przedstawieniach baletowych oraz w operach i operetkach. Uczyła także tańca w lwowskiej szkole aktorskiej Czesława Krzyżanowskiego. Za swój debiut dramatyczny uznawała rolę Wojewodzianki w Zaczarowanym kole Lucjana Rydla (27.04.1918). Od tego momentu coraz częściej grała w repertuarze dramatycznym, m.in. w sztukach Gabrieli Zapolskiej: Hesię w Moralności pani Dulskiej (1921) oraz Sonię w Carewiczu (1922), a także w tragicznym repertuarze, np. Ofelię w Hamlecie Williama Szekspira, podczas występów gościnnych we Lwowie znakomitego niemieckiego aktora Aleksandra Moissiego (marzec 1928).

W sezonach 1928/1929 i 1929/1930 grała w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, od sierpnia 1930 do kwietnia 1931 r. występowała w przedstawieniach rewiowych krakowskiej Bagateli. Potem wróciła do Lwowa i grała najpierw w Teatrze Rozmaitości oraz debiutowała jako reżyserka. W sezonie 1932/1933 występowała w Teatrach Miejskich.

Od 1933 r. objęła dyrekcję teatru w Stanisławowie i kierowała tym teatrem (pod różnymi nazwami) aż do 1939 r. W sezonie 1933/1934 był to Teatr Zawodowy im. S. Moniuszki, od sezonu 1934/1935 przekształcił się w objazdowy Teatr Podolsko-Pokucki im. Moniuszki, a od jesieni 1937 r. grał pod nazwą Teatr Małopolski. Z.Ł. ze swoim teatrem odwiedzała przede wszystkim województwa stanisławowskie, tarnopolskie i lwowskie, ale także część województwa krakowskiego. Zespół podróżował własnym wagonem kolejowym, zdobył dużą popularność i cieszył się prawdziwym powodzeniem. Wystawiał przede wszystkim klasykę polską: komedie Aleksandra Fredry, dramaty Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Z klasyki obcej grano utwory Williama Szekspira i Friedricha Schillera, a także wystawiano bajki dla dzieci i sztuki dla młodzieży. Teatr krzewił kulturę polską w miejscowościach kresowych, które od lat nie widziały polskich aktorów. Z.Ł. reżyserowała większość spektakli, a także grała w nich wiele głównych ról. Na początku 1939 r. zespół przeniósł się do Tarnopola. Mimo stałych kłopotów finansowych grał nieprzerwanie przez 6 lat i był jednym z najpopularniejszych teatrów objazdowych na Kresach Wschodnich. Grali w nim aktorzy zawodowi, ale dyrektorka zatrudniała też do statystowania uczniów szkół średnich. Niektórzy wybierali potem zawód aktora, jak np. Adolf Chronicki, którego po wojnie Z.Ł. spotkała na Śląsku, we wrocławskim Teatrze Młodego Widza.

Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Tarnopola przez wojska sowieckie dekoracje, kostiumy i cały majątek Teatru Małopolskiego zostały rozgrabione, a budynek zarekwirowany przez władze radzieckie. Z.Ł. wróciła do Lwowa i do czerwca 1941 r. grała w Państwowym Polskim Teatrze Dramatycznym (PPTD). Podczas okupacji niemieckiej pracowała jako sprzątaczka, a także karmicielka wszy w Instytucie Rudolfa Weigla. Ukrywała wtedy żydowskie dziecko, za co w 1968 r. została odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Po ponownym wkroczeniu do Lwowa wojsk sowieckich i reaktywowaniu PPTD znowu grała w teatrze polskim, a także występowała w tzw. koncertach opiekuńczych i w szpitalach dla żołnierzy.

W sierpniu 1945 r. z transportem teatralnym organizowanym przez dyrektora Bronisława Dąbrowskiego wyjechała ze Lwowa do Katowic. W Teatrze Śląskim im. S. Wyspiańskiego grała w sezonie 1945/1946, m.in. rolę Janiny w Domu otwartym Michała Bałuckiego (prem. 4.12.1946). W sezonie 1946/1947 reżyserowała w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu, m.in. sztuki Zapolskiej: Ich czworo oraz Skiz, a także grała, m.in. Marię w Małym domku Tadeusza Rittnera.

We wrześniu 1947 r. związała się teatrem w Jeleniej Górze i w tym teatrze grała i reżyserowała (z kilkuletnią przerwą) do końca życia. Stworzyła tam zespół aktorski i prowadziła go w trudnym okresie, kiedy już wielu twórców osiadłych w Jeleniej Górze po wojnie przeniosło się do większych ośrodków, a publiczność, bardzo zróżnicowana społecznie, mało interesowała się teatrem. W zespole (oprócz Łozińskiej) grały m.in. Helena Hałacińska i Katarzyna Feldman, znane ze scen lwowskich. W 1950 r. teatr został upaństwowiony, dyrekcję objął Antoni Biliczak, dawny współpracownik Z.Ł. z Teatru Podolsko-Pokuckiego, ale faktyczne kierownictwo artystyczne dalej sprawowała Z.Ł. Zaangażowano absolwentów warszawskiej PWST, m.in. Franciszka Pieczkę i Wiesława Gołasa, którzy przez jeden sezon występowali w jeleniogórskim teatrze. Z.Ł. w 1954 r. zrezygnowała z kierownictwa artystycznego i przeniosła się do Wrocławia. Od 1954 r. do końca sezonu 1959/1960 grała w Teatrze Młodego Widza (od 1957 pod nazwą Teatr Rozmaitości). W 1960 r. wróciła do Jeleniej Góry i przez dwa lata ponownie pełniła funkcję kierownika artystycznego. Do końca życia była aktorką tego teatru, jedną z najbardziej znanych, lubianych i rozpoznawalnych artystek. Miała doskonałe warunki sceniczne oraz bardzo szerokie emploi: role taneczne i dramatyczne, amantki, ale też bohaterki wielkiego dramatu. Nawet w starszym wieku zaskakiwała znakomitą kondycją fizyczną, lekkością i sprawnością. Podziwiano ją za elegancję ruchu, harmonię gestu i umiejętność noszenia kostiumu. W 1976 r. wystąpiła w komedii Johna Patricka Każdy kocha Zuzię, której tytuł przerobiono z wersji oryginalnej (Każdy kocha Opalę) specjalnie dla Z.Ł. Przygotowano też program teatralny, w którym umieszczono długi wywiad z aktorką oraz liczne jej fotografie w najważniejszych rolach.

W teatrze jeleniogórskim kilkakrotnie obchodziła jubileusze. 55-lecie świętowała rolą Babci w sztuce Zdzisława Skowrońskiego W czepku urodzona (prem. 21.09.1968). Ten pierwszy jubileusz świętowała razem z siostrą Janiną Wronowską, aktorką, suflerką i inspicjentką teatru jeleniogórskiego (obchodzącą 50-lecie pracy w teatrze). Na jubileusz 60-lecia Z.Ł. zagrała najpierw Orbanową w sztuce węgierskiego dramaturga Istvána Örkény Zabawa w koty, wystawioną na scenie w Cieplicach (prem. 16.03.1973), potem rolę Aasy w Peer Gyncie Henryka Ibsena w reżyserii swojego ulubionego reżysera Henryka Tomaszewskiego (prem. 24.04.1973). W 1979 r. obchodziła w Państwowym Teatrze Dramatycznym im. C. Norwida w Jeleniej Górze jubileusz 65-lecia pracy artystycznej. Grała rolę Ust w monodramie Samueala Becketta Nie ja (prem. 8.07.1979).

Pod koniec życia zagrała w czterech filmach: Płomienie (1978), Gorączka (1980), Debiutantka (1981) oraz Klakier (1982). W tym ostatnim filmie, reżyserowanym przez Janusza Kondratiuka, odtwarzała postać starej, umierającej aktorki. Recenzentka tak pisała o Z.Ł. i ostatniej roli filmowej:

Zuzanna Łozińska wielka polska aktorka, która nie była niestety znana szerokiej polskiej publiczności, gdyż swoje serce i siły oraz talent oddała niemal w całości jednemu teatrowi – imienia Norwida w Jeleniej Górze. […] Pozostałaby może i nadal znana tylko publiczności swego teatru, gdyby nie film Janusza Kondratiuka pt. „Klakier”, który właśnie wchodzi na ekrany kin. Niestety, po zakończeniu zdjęć tego filmu odeszła na zawsze. Zuzanna Łozińska gra tam samą siebie i tych wszystkich wielkich aktorów, legendy scen polskich, którzy nie potrafią żyć bez widowni, nie umieją i nie chcą pogodzić się z nieubłaganym czasem, który odbiera im siły i zdrowie. [W. Jesionowska, Umierać stojąc, „Wieczór” 1983, nr 226, s. 6].

Od czasów przedwojennych Z.Ł. należała do Związku Artystów Scen Polskich (ZASP) i w 1973 r. została Członkiem Zasłużonym ZASP. Wielokrotnie wygrywała plebiscyty ogłaszane przez regionalną prasę: w 1970 r. została „Jeleniogórzanką Roku”, w 1976 r. otrzymała „Złotą Iglicę” dla najpopularniejszej aktorki (w plebiscycie „Słowa Polskiego”), a w 1979 r. otrzymała „Srebrny Kluczyk” w plebiscycie tygodnika „Nowiny Jeleniogórskie”. W 1975 r. została laureatką Nagrody I stopnia Ministra Kultury i Sztuki.

W okresie siedemdziesięcioletniej pracy aktorskiej wystąpiła w ponad 500 rolach, około 100 sztuk reżyserowała. Po Mieczysławie Ćwiklińskiej i Ludwiku Solskim była najdłużej grającą polską aktorką, która do końca życia występowała w teatrze i filmie. Po jej śmierci pisano, że zmarła w wieku 86 lat, ale mogła być już wtedy znacznie starsza. Sama wpisywała w dokumentach różne daty urodzenia, m.in.: 1894, 1896, 1900, a (jak ustalił Słownik biograficzny teatru polskiego) mógł to być nawet rok 1884. Zamężna była z L. Augustynem (Lwów 1924), z którym (jak sama wspominała) rozwiodła się po dwóch tygodniach, potem związana była ze swoim nauczycielem tańca Stanisławem Faliszewskim, który zmarł 22 maja 1945 r., jeszcze przed wyjazdem ekspatriacyjnym Z.Ł. z rodzinnego Lwowa.

W „Roczniku Jeleniogórskim” ukazał się po śmierci Z.Ł. duży, biograficzny artykuł, w którym pisano:

Po Lwowie, Jelenią Górę kochała gorąco. Bo to było jej miasto. Nie umiała żyć poza nim. Tu też pozostanie w pamięci uwielbiającej ją jeleniogórskiej publiczności na zawsze. Bo zawsze wierzyła, że „jeśli się kocha wszystkich bezinteresownie, to się w końcu zyskuje wzajemność”. Z dumą też podkreślała, że nie ma ani jednego wroga na świecie. Skoro złem można zarazić innych, to i dobrocią także. Była przekonana, że dobroć i miłość mają większą siłę oddziaływania. I to była jej niewzruszona zasada moralna.[Sz. Hański, Gdy myślę aktorka..., „Rocznik Jeleniogórski” 1982, t. 20, s. 147].

Odznaczona: Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955); Złotym Krzyżem Zasługi (1959); Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1965); Odznaką „Zasłużony dla Dolnego Śląska” (1967); Medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” (1968); Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1975).

Zmarła w Nałęczowie podczas pobytu w sanatorium. Pochowana została na cmentarzu komunalnym w Jeleniej Górze we wspólnym grobie z matką Marią Anielą (1874-1951) oraz siostrą Janiną Wronowską (1899-1901).

W 1982 r. w teatrze jeleniogórskim otwarto izbę pamięci poświęconą aktorce i dyrektorce.

Bibliografia podmiotowa

60 i ileś jeszcze lat młodości. Rozmowa z Zuzanną Łozińską, rozm. T. Lutogniewski, „Wiadomości” 1974, nr 20, s. 13.

Łozińska Z., Wierna miastu, „Teatr” 1974, nr 19, s. 10.

Łozińska Z., „Każdy kocha Zuzię” czyli Zuzanna Łozińska o Zuzi i o sobie, [w:] Program Teatru im. Cypriana Norwida w Jeleniej Górze do sztuki J. Patricka Każdy kocha Zuzię, red. J. Degler, Jelenia Góra 1976.

Grać czyli żyć. Rozmowa z aktorką Państwowego Teatru Dramatycznego im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze Zuzanną Łozińską, rozm. M. Wołyńska, „Wiadomości” 1979, nr 52, s. 10.

Bibliografia przedmiotowa

Hałabuda S., Teatry Miejskie we Lwowie 1918-1925, Kraków 2018, niedrukowany repertuar.

Hański Sz., Gdy myślę aktorka..., „Rocznik Jeleniogórski” 1982, t. 20, s.133-147.

Jesionowska W., Umierać stojąc, „Wieczór” 1983, nr 226, s. 6.

Misiorny M.,Teatry dramatyczne Ziem Zachodnich 1945-1960, Poznań 1963

Słownik biograficzny teatru polskiego, t. III 1910-2000, A-Ł, Warszawa 2016, s. 702-704.

Teatr w Jeleniej Górze. Materiały do historii sceny jeleniogórskiej w latach 1945-1985, oprac. J. Degler, Jelenia Góra 1985.

Teatr Pokucko-Podolski w Stanisławowie, http://stanislawow.net/historia/teatr.htm [dostęp 30.11.2023].

Wilk W., Zuzanna Łozińska, https://jbc.jelenia-gora.pl/Content/64/lozinska.html[dostęp 30.11.2023].

Zuzanna Łozińska, https://encyklopediateatru.pl/osoby/13523/zuzanna-lozinska [dostęp 30.11.2023].

Zuzanna Łozińska, http://www.hypatia.pl/osoby/zuzanna-lozinska [dostęp 30.11.2023].

Teatr i sztuka sceniczna „Zuzanna Łozińska”, film z okazji jubileuszu 65-lecia pracy scenicznej:https://cyfrowa.tvp.pl/video/teatr-i-sztuka-sceniczna,zuzanna-lozinska,59627303[dostęp 30.11.2023].

Teatr i sztuka sceniczna. Jeleniogórskie spotkania teatralne, film z udziałem Z. Łozińskiej:

https://cyfrowa.tvp.pl/video/teatr-i-sztuka-sceniczna,jeleniogorskie-spotkania-teatralne,59627281[dostęp 30.11.2023].

Zdjęcia z ról filmowych: https://fototeka.fn.org.pl/pl/osoby/info/1881/lozinska-zuzanna.html[dostęp 30.11.2023]

Autor hasła

Barbara Maresz