Zofia Rydet
ur. 5.05.1911 r. Stanisławów (obecnie Ukraina), zm. 24.08.1997 r. Gliwice – światowej sławy artystka fotografik, wykładowca Politechniki Śląskiej.
Imię i nazwisko | Zofia Rydet |
Data i miejsce urodzenia | 5.05.1911, Stanisławów |
Data i miejsce śmierci | 24.08.1997, Gliwice |
Zawód | artystka fotografik, pracownik akademicki |
Zofia Rydet pochodziła z zamożnej rodziny prawnika Ferdynanda i Józefy z d. Nowotny. Miała starszego brata Tadeusza (1909-1987). Mimo zainteresowań artystycznych i marzeń o studiach w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, ukończyła w latach 1930-1934 Główną Szkołę Gospodarczą Żeńską w Snopkowie pod Lwowem, realizując w ten sposób życzenie rodziców. W latach 1935–1939 pracowała w prowadzonym przez brata Tadeusza, Polskim Biurze Podróży ORBIS w Stanisławowie i z jego inspiracji rozpoczęła fotografowanie, np. dzieci z wsi huculskiej. Od 1939 r. prowadziła w Stanisławowie sklep z artykułami papierniczymi, w 1944 r. wraz z rodziną przeniosła się do Rabki, a po roku do Bytomia. Tutaj w latach 1945-1960 prowadziła kolejny sklep papierniczo-zabawkarski w ramach własnej działalności gospodarczej.
Pierwsze próby prac fotograficznych podjęła w 1938 r., ale dopiero we wczesnych latach 50. rozpoczęła działalność zawodową i artystyczną. Wstąpiła do Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego. Nawiązała bliskie kontakty z takimi artystami jak: Zdzisław Beksiński, Jerzy Lewczyński, Jan Lessaer. Od 1961 r. była członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików. W 1962 r. zamieszkała na stale w Gliwicach i poświęciła się już wyłącznie pracy artystycznej. W latach 60. i 70. (do czasu przejścia na emeryturę) pracowała na Politechnice Śląskiej, gdzie do 1976 r. pełniła funkcję Kierownika Pracowni Fotograficznej w Instytucie Architektury. Prowadziła też wykłady i zajęcia z zakresu fotografii. Podczas pracy dydaktycznej na Politechnice Ślaskiej wykonała setki zdjęć dokumentalnych będących swoistym portretem środowiska akademickiego, związanego głównie z kształceniem architektonicznym. Zostały one przedstawione w 2017 r. na wystawie zatytułowanej „Zofia Rydet – Dokumentacje: Architektura 1963–1974” przygotowanej wspólnie przez Wydział Architektury Politechniki Śląskiej oraz Fundację Zofii Rydet.
W 1956 r. po raz pierwszy Z.R. wzięła udział w IV Wystawie Fotografiki Amatorskiej w Gliwicach. Już od początku lat 60. odbywała liczne podróże zagraniczne, w tym do Egiptu, Jugosławii, Grecji, Libanu, Albanii, Bułgarii, Hiszpanii, na Węgry. W 1961 r. w Gliwicach miała miejsce jej pierwsza wystawa indywidualna „Mały człowiek” prezentująca ponad sto fotografii dzieci z Polski i zagranicy. Sukces wystawy spowodował, iż cykl „Mały człowiek” był rozwijany przez autorkę w latach kolejnych. Na przełomie lat 60.i 70. prezentowała cykl fotografii „Obsesje”oraz fotomontaży „Świat uczuć i wyobraźni”. Za największe osiągnięcie artystyczne Z.R. uznany został jednak wielki projekt fotograficzny pt. „Zapis Socjologiczny anno 1978–1990”, poświęcony dokumentacji życia codziennego wsi, m.in.: Suwalszczyzny, Podhala, Kaszub, Pomorza, ziemi Rzeszowskiej, Lubelskiej oraz Śląska. Artystka fotografowała mieszkańców w domowym otoczeniu, w codziennych sytuacjach. Wkrótce „Zapis” rozszerzony został także na inne regiony oraz kraje, jak Francja, Litwa, Czechosłowacja, Niemcy czy USA. Na przełomie lat 80. i 90. ZR. zrealizowała cykl fotograficzny „Czas przemijania” dotyczący starości i samotności. W 1980 r. pokazała cykl „Nieskończoność dalekich dróg”, następnie cykl złożony z kolaży fotograficznych „Suita Śląska”.
Z.R. uczestniczyła w kilkuset wystawach krajowych i zagranicznych, była laureatką kilkudziesięciu nagród artystycznych i medali, w tym odznaczenia międzynarodowej federacji fotograficznej, uzyskując tytuł EFIAP (Excellence FIAP), Fédération Internationale de l’Art Photographique. Była też autorką wielu publikacji dotyczących fotografii. Prace Z.R. znajdują się w wielu polskich i zagranicznych muzeach, m. in. w: Muzeum Narodowym we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Museum of Modern Art (MOMA) w Nowym Jorku, Centrum Georges’a Pompidou w Paryżu, Museum of Modern Art w Kioto i Museum of Photography, Film & Television w Bradford (Wielka Brytania).
Z.R. poświęcono wiele publikacji i prac naukowych, w tym film Andrzeja Różyckiego „Nieskończoność dalekich dróg. Podsłuchana i podpatrzona Zofia Rydet A.D. 1989”. W 2011 r. Powstała Fundacja im. Zofii Rydet, która archiwzuje i bada twórczość fotograficzną Z.R., organizuje wystawy, publikacje i konferencje naukowe. Kolekcja zdjęć Z.R. szacowana na ok. 30 000 fotografii i negatywów, od 2016 r. poddana została digitalizacji i udostępniona jest na stronie internetowej www.zofiarydet.com. [dostęp 11.12.2022].
Z.R. zmarła w Gliwicach, ale pochowana została na cmentarzu parafialnym przy ul. Orkana w Rabce.
Bibliografia podmiotowa
Rydet Z., Mały człowiek, wstęp A. Ligocki, Warszawa 1965.
Rydet Z., Świat wyobraźni Zofii Rydet, posł. U. Czartoryska, red. S. K. Stopczyk, Warszawa 1979.
Rydet Z., Obecność, tekst J. Hennelowa , Kalwaria Zebrzydowska 1988.
Rydet Z. O swojej twórczości, Gliwice 1993.
Rydet Z., Zapis socjologiczny 1978–1990, Gliwice 2017.
Bibliografia przedmiotowa
Czyżewski S., Gołąb M., Obraz, obiekt, narracja. Doświadczenie wizualne Zofii Rydet, Łódź 2021.
Czyżewski S., Gołąb M., Zofia Rydet po latach, 1978–2018, Łódź 2020.
Ferenc T., Jóźwiak K., Różycki A., Zapisy pamięci. Historie Zofii Rydet, Łódź 2020.
Jóźwiak K., Zofia Rydet. Inwentaryzacja wizerunków, Katowice 2013.
Jurecki K., Zofia Rydet, Culture.pl, https://culture.pl/pl/tworca/zofia-rydet [dostęp: 24.10.2022].
Ludzie i rzeczy. Zapis socjologiczny Zofii Rydet, red. K. Pijarski, Warszawa 2022.
Nauczyciele Akademiccy Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej – Almanach XXX lecia, red. K. Locher-Książek, Gliwice 2008, s. 207-208.
Panek-Sarnowska B., Socjologiczność fotografii Zofii Rydet, Zielona Góra 2005.
Materiały (wywiady, cykle fotograficzne) na stronie Fundacji im. Zofii Rydet: http://www.zofiarydet.com/pl [dostęp: 24.10.2022].
Autor hasła
Magdalena Żmudzińska-Nowak [październik 2022 r.]