Zenon Moskwa
ur. 2.02.1929 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 25.12.1992 r. w Katowicach – malarz, scenograf, grafik, pedagog.
| Imię i nazwisko | Zenon Moskwa |
| Data i miejsce urodzenia | 2.02.1929, Lwów |
| Data i miejsce śmierci | 25.12.1992, Katowice |
| Zawód | malarz, scenograf, grafik, pedagog |
Zenon Moskwa był synem Mariana, doktora prawa oraz Adeli z d. Macygan. Rodzina do 1935 r. mieszkała we Lwowie, potem przeniosła się do Warszawy. Tam rozpoczął naukę w szkole powszechnej. Wybuch II wojny światowej zastał go w Mikuliczynie na Huculszczyźnie, gdzie przebywał na wakacjach u dziadków. W 1943 r. wraz z rodzicami przeniósł się do Barszczowic pod Lwowem, a następnie do Ciężkowic koło Tarnowa. W kwietniu 1945 r. Z.M. przyjechał na Śląsk, tu zdał egzamin maturalny i rozpoczął studia plastyczne na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, Wydziale Grafiki w Katowicach. Dyplom z wynikiem bardzo dobrym i wyróżnieniem uzyskał w pracowni Bogusława Góreckiego w 1956 r.
Z.M. zajmował się malarstwem, projektowaniem graficznym, plakatem oraz scenografią teatralną. W latach 1966-1973 był członkiem Grupy ARKAT (Artyści Katowiccy) i uczestniczył w wielu wystawach grupowych. Współpracował z Wydawnictwem Artystyczno-Graficznym w Katowicach (później Krajowa Agencja Wydawnicza) oraz z Wydawnictwem Śląsk w Katowicach. W latach 1962-1978 był etatowym scenografem Teatru Śląskiego w Katowicach. Od maja 1976 r. do marca 1989 r. pełnił funkcję Naczelnego Miejskiego Plastyka Katowic. Od 1977 r. prowadził Pracownię Malarstwa i Rysunku w filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Był rzeczoznawcą w specjalności: ocena dzieł sztuki współczesnej w zakresie grafiki, członkiem Wojewódzkiej Rady Plastyki w Katowicach.
Z.M. eksperymentował z różnymi środkami wyrazu, interesował go kubizm, malarstwo abstrakcyjne, informel oraz malarstwo materii (wykorzystanie naturalnych materiałów, jak piasek, ziemia). Tworzył kolaże i asamblaże, w pracach pojawiały się szablony liter i cyfr, później stosował jaskrawe barwy. Charakterystyczną cechą jego twórczości było ciągłe odrzucanie wszelkich konwencji, wyzwalanie z akademickiej tradycji. Był prekursorem współczesnego postmodernizmu. Poszukiwał stale nowych form wypowiedzi i środków wyrazu, eksperymentował z technikami i materiałami, powstawały oryginalne „obrazo-przedmioty” w technice własnej. Tworząc te kompozycje zaczynał często od destrukcji: dziurawił płótno, wycinał otwory w desce, a następnie wtapiał w nie przedmioty codziennego użytku, jak: klamki, podkowy, fragmenty tkanin czy fotografii. We wstępie do katalogu wystawy zorganizowanej trzy lata po śmierci Z.M. Stanisław Piskor napisał:
Zenon Moskwa należał do tej dużej grupy kresowych Polaków, których historia przesypała do zupełnie różnych miejsc. Lwowianin, we wczesnym dzieciństwie osiedlony z rodzicami w Warszawie, potem znowu okres wojny i pobyt na Huculszczyźnie, wreszcie przymusowa migracja na Śląsk po wojnie – to z pewnością zespół doświadczeń, które mogły sumować się w poczucie rozpadu stabilnego świata inteligenckiej rodziny, poddanej presji nowych porządków. [Zenon Moskwa 1929-1992, Galeria Sztuki Współczesnej BWA Katowice, czerwiec-lipiec 1995, Katowice 1995, s. 5].
Z kolei krytyk sztuki Alfred Ligocki tak opisywał w 1977 r. twórczość plastyczną Z.M.:
Twórczość Zenona Moskwy charakteryzuje nieustanna walka z ograniczeniami tworzywa, ściślej mówiąc z ograniczeniami, jakie tworzy tradycyjny obraz malarski stanowiący płaszczyznę pokrytą w pewien sposób uporządkowanymi kolorami. Moskwa pragnie wyrazić gwałtowne, dramatyczne przeżycia a także ciemne, irracjonalne, niekiedy magiczne elementy rzeczywistości i własnej psychiki, i wydaje mu się, że granice obrazu malarskiego uniemożliwiają ich pełną plastyczną konkretyzację. Pierwsza faza walki przypadająca na koniec lat pięćdziesiątych polegała na bezpośrednim starciu z tworzywem. Artysta dziurawił płótno, powstałe w ten sposób nieregularne otwory przydymiał i w ten sposób powstawały obrazy, w których dramatyzmowi układów form i barw utrzymanych przeważnie w stłumionej gamie brązów, szarości i czerni towarzyszyła ekspresja owych destrukcji, owych nieregularnych fragmentów pustki. W latach sześćdziesiątych Moskwa porzuca ten sposób kształtowania na rzecz tworzenia obrazów-przedmiotów, których konsystencja materialna zostaje wzbogacona dodatkiem „ciał obcych”, drewna, tkanin itp. a ekspresja malarska opiera się głównie na magicznym znakowaniu i montażu o wyraźnie widocznych inspiracjach dadaizmu — zwłaszcza Schwittersa i surrealizmu, zwłaszcza Maxa Ernsta. Powstają wówczas obrazy z reliefowo traktowanymi tajemniczymi napisami, kompozycje, których bogatej fakturze abstrakcji ekspresyjnej towarzyszą montaże fotograficzne lub w których na chropowatym szarym tle przemykają się niesamowite białe sylwetki ludzkie. [A. Ligocki, Plastycy Śląska i Zagłębia, Katowice 1977, s. 115].
Z.M. miał kilkanaście indywidualnych wystaw artystycznych (Katowice, Warszawa, Cieszyn), uczestniczył w wielu wystawach zbiorowych od 1956 r. do 1990 r., kiedy odbyła się Wystawa Retrospektywna Grupy ARKAT w Muzeum Śląskim w Katowicach. Jego prace wystawiane są także współcześnie, w marcu 2023 r. zorganizowano ekspozycję obrazów Z.M. w Żorach. Prace scenograficzne tworzył w latach (1955-1979) głównie dla scen zawodowych (Teatru Śląskiego, Teatru Nowego w Zabrzu), ale też dla awangardowego Studenckiego Teatru Politechniki Śląskiej „STEP” z Gliwic. Zajmował się też projektowaniem okładek oraz opracowywaniem graficznym książek i katalogów, m.in.: Geneza i rozwój herbu miasta Katowic (Katowice 1982), Wojciech Korfanty 1873-1939. Polski komisarz plebiscytowy (Katowice 1983) i wielu innych.
Żona artysty Barbara Moskwa przekazała do zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach obrazy, rysunki i plakaty męża. Prace Z.M. znajdują się ponadto w Muzeum Historii Katowic, Galerii Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach, Bibliotece Śląskiej w Katowicach oraz w wielu kolekcjach prywatnych.
Nagrodzony: Wojewódzką Nagrodą Artystyczną za osiągnięcia artystyczne w grafice i scenografii teatralnej (1965); I nagrodą Grand Prix’86 w konkursie na plakat kulturalny roku Miasta Katowice (1986).
Odznaczony: Srebrnym Krzyżem Zasługi; Odznaką Zasłużony Działacz Kultury; Złotą Odznaką „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”.
Bibliografia podmiotowa
Malarstwo Zygfryd Dudzik, Zygmunt Lis, Zenon Moskwa, Witold Pałka, Katowice 1966.
VII wystawa Grupy Arkat malarstwo, rzeźba, oprac. Z. Moskwa, Katowice 1970.
Zenon Moskwa – wystawa malarska’78, Katowice 1978.
Zenon Moskwa 1929-1992, Katowice 1995.
Bibliografia przedmiotowa
Czas syntezy. Klasycy śląskiej sztuki, biogramy artystów oprac. A. Duda, Katowice 2014.
Krajobrazy artysty. Wierny sobie, „Trybuna Robotnicza” 1980, nr 235, s. 5. [rozm. z Z. Moskwą].
Kudła T., W sztuce trzeba być sobą, „Panorama” 2001, nr 41, s. 24.
Ligocki A., Grupa „ARKAT”, „Poglądy” 1968, nr 7, s. 13.
Ligocki A., Plastycy Śląska i Zagłębia , Katowice 1977, s. 115.
Piskor S., Zenon Moskwa, „Poglądy” 1978, nr 19, s. 4 i 3 okł.
https://encyklopediateatru.pl/osoby/31491/zenon-moskwa
Wykaz wystaw i realizacji scenograficznych: https://mbpzory.pl/n,zenon-moskwa-wystawa
Autor hasła
Barbara Maresz