Zbisław Roman Michniewicz

ur. 31.07.1909 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 31.01.1970 r. w Cieplicach Śląskich-Zdroju (obecnie część Jeleniej Góry) – historyk, sfragista, archiwista, księgowy, wykładowca, muzealnik.

Imię i nazwisko	Zbisław Roman Michniewicz
Data i miejsce urodzenia	31.07.1909, Lwów
Data i miejsce śmierci	31.01.1970, Jelenia Góra
Zawód	historyk, sfragista, archiwista, księgowy, pracownik akademicki, muzealnik

Urodził się 31 lipca 1909 r. we Lwowie, jako syn Romana – asystenta kolejowego (zm. 1919) oraz Janiny z domu Neczer – pozostającej przy mężu, a po jego śmierci pracującej jako urzędnik bankowy. Rodzina Michniewiczów mieszkała we Lwowie przy ul. Szeptyckich 85. Zbisław został ochrzczony w barokowym kościele bernardyńskim pw. św. Andrzeja przy pl. Bernardyńskim (dziś pl. Soborowy), przy którym od 1784 r. mieściło się Archiwum Krajowe Akt Grodzkich i Ziemskich (po 1919 r. Archiwum Ziemskie we Lwowie).

Całą swoją edukację odbył w rodzinnym Lwowie. Najpierw w czteroklasowej szkole powszechnej (1917–1920), następnie w ośmioklasowym Gimnazjum Humanistycznym nr IX im. Jana Kochanowskiego (1920–1927), gdzie zdał egzamin dojrzałości. W 1928 r. zapisał się na Uniwersytet im. Jana Kazimierza, kierunek historia sztuki, a po pewnym czasie przeniósł się na historię. Specjalizował się w naukach pomocniczych historii. W czasie studiów pogłębiał swoje wykształcenie także w innych dziedzinach: ukończył dwuletnie studium plastyki przy lwowskiej Szkole Przemysłowej, a także naukę rysunku na kursach uniwersyteckich. Zwieńczeniem studiów stała się, obroniona w 1937 r., praca magisterska z zakresu sfragistyki pt. „Tłoki pieczętne w zbiorach lwowskich”. Blisko dziesięcioletni okres studiów wynikał z ich kilkakrotnego przerywania, głównie dla podratowania zdrowia, a także z konieczności podejmowania pracy zarobkowej.

Bezpośrednio po studiach Zbisław Michniewicz podjął badania naukowe, zmierzające do napisania pracy doktorskiej nt. „Gmerki mieszczan lwowskich”. Jednocześnie pracował: w Archiwum Akt Dawnych miasta Lwowa (na ryczałcie) oraz w Zakładzie Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Jana Kazimierza. Brał też aktywny udział przy organizowaniu wystaw w Lwowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych. Jednak doktoratu nie napisał. Pracę naukową przerwała w 1939 r. II wojna światowa, a zebrane materiały do doktoratu i duża część gotowej już pracy uległy zniszczeniu.

W czasie wojny podejmował różnych zajęcia zarobkowe. Pod okupacją sowiecką (1940–1941) pracował jako rysownik w Spółdzielni Artystów Zachodniej Ukrainy. Podczas okupacji niemieckiej (od listopada 1941 do maja 1942 r.) zatrudnił się w Zbiornicy Archiwów Bankowych we Lwowie, jako archiwista, jednocześnie uczestnicząc w specjalistycznym kursie zawodowym (dla księgowych), który umożliwił mu następnie podjęcie pracy magazyniera w majątku rolnym Nadycze koło Lwowa, gdzie pracował do 1944 r.

W 1945 r., podobnie jak większość rodaków wypędzonych z rodzinnego Lwowa, udał się na Zachód. W lipcu zamieszkał w Rzeszowie, gdzie przez miesiąc był pracownikiem naukowym Muzeum Ziemi Rzeszowskiej, jak również ukończył miesięczny Kurs Kierowników Szkół Rolniczych. W sierpniu wyjechał na Dolny Śląsk. Osiedlił się w Cieplicach Śląskich-Zdroju niemalże u stóp Karkonoszy. Temu regionowi poświęcił resztę swojego życia zawodowego. Początkowo zatrudnił się jako rewident księgowy w Wojewódzkim Urzędzie Ziemskim w Cieplicach Śląskich (od sierpnia 1945 do marca 1946 r.), potem w tutejszych Państwowych Nieruchomościach Ziemskich (do czerwca 1948 r.), następnie był kierownikiem finansowym w miejscowej Spółdzielni „Ceramika” (do września 1949 r.). Jednocześnie, na Państwowych Kursach Rządców i Administratorów Gospodarstw Rolnych, organizowanych w pobliskim Sobieszowie przez Ministerstwo Rolnictwa, prowadził zajęcia z rachunkowości rolnej dla pracowników administracyjnych Państwowych Gospodarstw Rolnych (1947–1949). Cały czas pragnął jednak kontynuować, rozpoczęte przed wojną, badania naukowe. Ponieważ w pobliskiej Jeleniej Górze nie mógł znaleźć odpowiedniego etatu naukowego, rozpoczął starania o zatrudnienie we Wrocławiu.

Z dniem 1 października 1949 r. został pracownikiem naukowym Archiwum Państwowego we Wrocławiu. O determinacji w zdobyciu tej posady niech świadczy fakt, że zdecydował się na nisze zarobki, niż osiąganych w dotychczasowym miejscu pracy, jak również na tułaczy żywot we Wrocławiu, gdzie nie miał stałego mieszkania. Miał tu za to możliwość kontynuowania przerwanych przez wojnę badań naukowych. Zapoznał się również z niezwykle cennym zbiorem akt majątku Schaffgotschów z Cieplic Śląskich, przywiezionym właśnie z Sobieszowa. Przystąpił do wstępnych prac porządkowych przy tym zespole, co przyniosło mu wiele cennych doświadczeń, wykorzystanych w późniejszych badaniach dziejów Karkonoszy. Podjął tu też prace naukowo-badawcze z dziedziny sfragistyki, które planował zakończyć dysertacją doktorską napisaną pod kierunkiem prof. Teofila Emila Modelskiego. W 1952 r. w Towarzystwie Nauk w Poznaniu przedstawił, liczącą 240 stron rozprawę pt. „Sprawa orła polskiego w dobie Piastów”, ale z nieznanych powodów nigdy doktoratu nie zrobił. W 1950 r. przygotował w Archiwum wrocławskim cenną wystawę historyczną pt. „Polskość Śląska w dokumencie”. Niestety, brak możliwości osiedlenia się we Wrocławiu, pomimo podejmowania wielu prób znalezienia tu mieszkania, jak również długotrwała rozłąka z rodziną pozostającą w Cieplicach Śląskich-Zdroju, przy ciągłych problemach zdrowotnych, doprowadziły do tego, iż 31 sierpnia 1950 r. zwolnił się z pracy i powrócił do Cieplic.

Tu jednak los wkrótce się do niego uśmiechnął. Zwolniło się bowiem miejsce szefa jeleniogórskiego muzeum. W październiku 1950 r. Michniewicz złożył stosowne podanie i został kierownikiem Muzeum Regionalnego w Jeleniej Górze. Pierwszym jego zadaniem stało się dokładne zewidencjonowanie i uporządkowanie miejscowych zbiorów, co zajęło mu blisko trzy lata. Prace te utrudniało, trwające od 1948 r. systematyczne wywożenie zbiorów jeleniogórskich do innych muzeów – głównie wrocławskich. Stanowczo się temu przeciwstawiał, jednak ta oficjalna „grabież” lokalnych zbytków ustała dopiero w 1952 r. W 1953 r. Michniewicz zdołał opracować scenariusz pierwszej stałej wystawy, którą zaraz otworzył. W latach pięćdziesiątych przygotował szereg wystaw czasowych, wśród których znalazły się: „Z dziejów turystyki w Karkonoszach w pierwszej połowie XIX w.” (1955); „Zabytki architektury i budownictwa w okręgu jeleniogórskim” (1957); „Dzieje Ziemi Jeleniogórskiej” (1958).

Dzięki swojej pracy i wielkiemu zaangażowaniu doprowadził tę niewielką placówkę muzealną do rangi jednej z czołowych na Dolnym Śląsku. Wychował też całe grono wybitnych fachowców muzealników, którzy do dnia dzisiejszego kontynuują jego dzieło. Jako specjalista – muzealnik zreformował całkowicie Muzeum Regionalne w Jeleniej Górze. Utworzył w nim nowe działy i zatrudniał w nich fachowców. Pomagał i wspierał też inne placówki muzealne, biorąc udział w opracowaniu w nich wystaw stałych. W taki sposób doradzał tworzącemu się Muzeum Przyrodniczemu w Cieplicach Śląskich-Zdroju w latach 1953–1954; Muzeum w Łańcucie w 1954 r.; Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego w Kamiennej Górze w latach 1958–1959. W 1955 r., na zlecenie Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, przygotował scenariusz wystawy historycznej na zamku Chojnik. Postępująca choroba uniemożliwiła mu jednak z czasem aktywną pracę i sprawiła, że 24 maja 1968 r. otrzymał długotrwałe zwolnienie lekarskie. Nie mogąc wypełniać swych obowiązków służbowych już w czerwcu tego roku rozpoczął starania o rentę inwalidzką. Z pracy w Muzeum został zwolniony z dniem 28 listopada 1968 r.

Michniewicz prowadził rozległe badania nad przeszłością Karkonoszy i regionu jeleniogórskiego, opierając się w nich przede wszystkim na materiałach znajdujących się w jeleniogórskim archiwum, gdzie kierownikiem w latach 1945–1951 była jego znajoma ze Lwowa – Eugenia Triller. Współpracował również ściśle z kolejnymi szefami tej placówki, Władysławem Korczem (1951–1952) i Czesławem Margasem (1952–1990). Jej efektem było wiele przedsięwzięć wystawienniczych i edukacyjnych, jak wspólne wystawy: „Na sudeckich szlakach w pierwszej połowie XIX w.” (otwarcie 7.05.1955 r.), „Dzieje Ziemi Jeleniogórskiej” (otwarcie 31.08.1958 r.); „Dzieje herbu Jeleniej Góry” (otwarcie 10.09.1961 r.), „Śląsk skarbnica polskości” (otwarcie 10.06.1962 r.), Pieczęcie Piastów Śląskich” (otwarcie 1.03.1967 r.).

Mając możliwość dokładnego studiowania dokumentów pergaminowych i ich pieczęci, opracował bardzo rzetelną monografię herbu miasta Jeleniej Góry. Praca ta stała się dla władz miejskich podstaw do dokonania w 1958 r. zmiany herbu Jeleniej Góry. Jednak w druku ukazała się jednak po jego śmierci [Herb jeleniogórski w świetle dziejów i zabytków kultury, „Sobótka”, t. 30, 1975, nr 1, s. 41–58]. Był też autorem kilku cennych artykułów z zakresu heraldyki i sfragistyki, opartych na szczegółowych kwerendach źródłowych, przeprowadzonych w dużej części podczas pracy w Archiwum wrocławskim.

Kolejnym polem badawczych Michniewicza stały się dzieje turystyki karkonoskiej. W tym zakresie został autorem pionierskiej pracy pt. „Szlaki Karkonoszy w dawnej grafice”, opublikowanej w 1957 r. w piśmie górskim „Wierchy” [R. 26, 1957, s. 180-190], jak i o rok wcześniejszej ważnej pracy o miejscowych polonicach: Z dziejów turystyki polskiej w Karkonoszach (na początku XIX w.), „Wierchy”, R. 25, 1956, s. 42-56. Publikował też wiele innych cennych prac naukowych na łamach czasopism warszawskich, wrocławskich, krakowskich, katowickich i oczywiście miejscowych, w tym w „Roczniku Jeleniogórskim”, gdzie umieścił cenny artykuł O najstarszym wizerunku Rzepióra z roku 1561 (t. 1, 1963, s. 100-118).

Pomimo znacznych osiągnięć za życia, Michniewicz nie doczekał się wielu nagród. W 1955 r. otrzymał od Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu „Medal X-lecia”.

Zbisław Michniewicz po 1945 r. był bardzo aktywnym działaczem społecznym. W 1958 r. wchodził w skład Komitetu Organizacyjnego wielkich uroczystości 850-lecia Jeleniej Góry. W tymże roku został członkiem założycielem Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Jeleniogórskiej, gdzie pełnił rolę sekretarza. Stał się jednym z założycieli „Rocznika Jeleniogórskiego” (1963) i członkiem jego zespołu redakcyjnego. Wiedzę o regionie popularyzował w formie licznych prelekcji, jak i popularnych artykułów, zamieszczanych głównie w tygodniku „Nowiny Jeleniogórskie”, którego był stałym współpracownikiem. Uczestniczył w pracach samorządu, będąc przez dwie kadencje (lata 1961–1968) radnym Miejskiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze i aktywnym członkiem jej Komisji Kultury. Osobę i pracę Zbisława Michniewicza scharakteryzowała w opinii o nim Haliny Tobis, kierownika Wydziału Kultury Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze następująco:

Odznaczał się zarówno w pracy zawodowej jak i naukowej wielką sumiennością i poczuciem odpowiedzialności, a także energią i sprężystością w działaniu. Dzięki wysokim kwalifikacjom był szczególnie ceniony jako doradca w rozmaitych akcjach kulturalnych.

Zbisław Michniewicz 8 stycznia 1947 r. w Jeleniej Górze poślubił Wandę Marię Banach z domu Timler (zm. 1974), z wykształcenia ekonomistkę. Małżonkowie zamieszkali w Cieplicach Śląskich-Zdrój przy ul. Parkowej 2. Małżeństwo Michniewiczów doczekało się jednego syna Marka (ur. 1947).

Zbisława Michniewicza, po długiej i ciężkiej chorobie, zmarł w swoim mieszkaniu 31 stycznia 1970 r. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Cieplicach Śląskich-Zdrój (dziś część Jeleniej Góry) przy ul. Jagiellońskiej.

W nekrologu, który ukazał się w „Roczniku Jeleniogórskim”, działający w Legnicy Tadeusz Gumiński, charakteryzując dokonania zmarłego, napisał:

W tej pasji badacza, bytującego z dala od ośrodków uniwersyteckich ze wszystkimi ich ułatwieniami, Michniewicz na terenie Dolnego Śląska jest zjawiskiem wyjątkowym. [...] Jakże szczęśliwy był los środowiska, w którym Zbisław Michniewicz pracował i szczęśliwe będą te, w których znajdą się historycy, pracownicy i działacze kultury, idący Jego śladami.

Bibliografia przedmiotowa

Archiwalia

Archiwum Państwowe we Wrocławiu - Teczka osobowa Zbisława Michniewicza 1949-1950.

Dolnośląski Urząd Wojewódzki we Wrocławiu - Akta osobowe pracowników Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze – teczka Zbisława Michniewicza.

Literatura

S. Firszt, Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze. Jego rozwój i plany na przyszłość, „Rocznik Jeleniogórski”, t. 37, 2005, s. 237–254.

T. Gumiński, Roman Zbisław Michniewicz, „Rocznik Jeleniogórski”, t. 8, 1970, s. 166–167.

I. Łaborewicz, Zbisław Michniewicz (1909–1970), „Skarbiec Ducha Gór”, 2008, nr 2, s. 3.

I. Łaborewicz, Michniewicz Zbisław Roman, [w:] Słownik Biograficzny Archiwistów Polskich, t. III, red. E. Rosowska, Warszawa 2017, s. 146–148.

Mgr Zbisław Roman Michniewicz nie żyje, „Nowiny Jeleniogórskie”, R. XIII, 5.02.1970 r., nr 6(609), s. 2.

Autor hasła

Ivo Łaborewicz