Zbigniew Zbrojewski

ur. 25.03.1915 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 17.03.1986 r. w Katowicach – reżyser teatralny, radiowy, telewizyjny i pedagog.

Imię i nazwisko	Zbigniew Zbrojewski
Data i miejsce urodzenia	25.03.1915, Lwów
Data i miejsce śmierci	17.03.1986, Katowice
Zawód	reżyser, pedagog

Zbigniew Zbrojewski był synem aktora Rudolfa i Stanisławy z d. Litwin. Od najmłodszych lat statystował i grał drobne role w Teatrze Miejskim we Lwowie. W 1935 r. zdał maturę, a rok później ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii w Włodzimierzu Wołyńskim. W latach 1936-1939 studiował na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Lwowskiej. Studia ukończył tzw. pół-dyplomem, po czym w maju 1939 r. został zmobilizowany i w stopniu podporucznika uczestniczył w kampanii wrześniowej. Po zakończeniu walk trafił do Oflagu II A w Prenzlau (Niemcy) i tam w październiku 1939 r. współorganizował pierwsze w latach wojny przedstawienie jenieckie. Na jego program składały się wiersze oraz rozbudowany obraz „Spisku koronacyjnego” z Kordiana J. Słowackiego, w którym Z.Z. grał postać Pierwszego Spiskowca. Występował także w kolejnych widowiskach, m.in. w drugim półroczu 1940 r. grał jedną z głównych ról w dramacie J. Szaniawskiego Ptak w reżyserii Wiesława Mireckiego i scenografii Mieczysława Ziemskiego. Teatr istniał do końca lutego 1941 r., do chwili przeniesienia Z.Z do oflagu w Neubrandenburgu (Niemcy), gdzie w kolejnym zespole grał m.in. Papkina w Zemście A. Fredry, Rzeźbiarza w Żeglarzu J. Szaniawskiego, Felka w Sublokatorce A. Grzymały-Siedleckiego, Walerego w Latającym lekarzu Moliera i Kaspra w Nikt mnie nie zna A. Fredry. Czterokrotnie grano także przygotowaną przez Z.Z. rewię  Wszystko jest względne. Jako aktor i reżyser współpracował wtedy (jak sam podaje) z Bolesławem Płotnickim, Aleksandrem Sewrukiem, Kazimierzem Rusinkiem, Wiesławem Mireckim, Leonem Kruczkowskim, Zdzisławem Skowrońskim i scenografem Tadeuszem Orłowiczem. W jenieckim życiu teatralnym uczestniczył prawdopodobnie także w Grossborn (obecnie Polska). Koniec wojny zastał go w oflagu w Sandbostel (Niemcy).

Po zakończeniu II wojny światowej początkowo - w latach 1945-1946 - był jednym z aktorów i reżyserów zespołu „Oberża Komediantów” zorganizowanego w Lubece (Niemcy) przez Z.Z. oraz Bolesława Płotnickiego, Aleksandra Sewruka, Jerzego Tatarkiewicza i Zenona Wiktorczyka. Do kraju powrócił w 1946 r. i podjął przerwane wojną studia na Wydziale Inżynieryjno-Budowlanym Politechniki Śląskiej w Gliwicach, które nie zakończył dyplomem. W latach 1947-1949 był kierownikiem artystycznym Akademickiego Teatru Objazdowego „Rybałci Śląscy” Politechniki Śląskiej w Gliwicach, dla potrzeb którego wyreżyserował: Noce gniewu A. Salacrou, Oświadczyny A. Czechowa, Ożenek M. Gogola, Damy i huzary A. Fredry, Pan inspektor przyszedł Priestley’a i Latającego lekarza Moliera. Równocześnie ukończył Wydział Urbanistyki Politechniki Śląskiej. W latach 1950-1957 pracował na stanowisku reżysera słuchowisk w Rozgłośni „Polskiego Radia” w Katowicach, reżyserował m.in. A. Wydrzyńskiego Salon pani Klementyny (1951 r.), A. Szczypiorskiego Bohatera (1954 r.) i G. Morcinka Ondraszka (1955 r.). Dla potrzeb Katowickiego Oddziału Państwowego Przedsiębiorstwa Imprez Estradowych „Estrada” reżyserował sztuki i programy estradowe.

W marcu 1957 r. jako asystent reżysera towarzyszył dyrektorowi Józefowi Wyszomirskiemu w realizacji głośnego dramatu G. Büchnera Śmierć Dantona w Teatrze Śląskim. 1 października 1957 r. zatrudniony został w Redakcji Programów Telewizyjnych Katowickiego Ośrodku TVP na stanowisku reżysera i do 1984 r. reżyserował widowiska telewizyjne m.in.: T. Rittnera Jedną chwilę (1958 r.), M. Gogola Ożenek (1959 r.), R. Rollanda Colas Breugnon (1963 r.), A. Fredry Nikt mnie nie zna (1966 r.), A. Maliszewskiego Drogę do Czarnolasu (1974 r.) i L. H. Morstina Obronę Ksantypy (1984 r.). Współpracował przy ich realizacji z czołowymi aktorami Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego.

Jako reżyser współdziałał łącznie z sześcioma śląskimi scenami teatralnymi i operowymi. Preferował formy klasyczne. Jego realizacje dalekie od nowatorskich rozwiązań scenicznych, ujmowały czytelnością i komunikatywnością scenicznych rozwiązań. Był reżyserem użytecznym i wiarygodnym. Widowiska obudowywał prawdą psychologii postaci i osadzał w realiach zgodnie z epoką otaczającą bohaterów. W Teatrze Zagłębia w Sosnowcu były to m.in.: S. Grochowiaka Szachy (1962 r.), E. Tollera Wyzwolenie Wotana (1962 r.), następnie J. Broszkiewicza Skandal Hellbergu (1963 r.), L. Pasternaka Pierwsze kroki (1964 r,), M. Gogola Ożenek (1970 r.), A. Strindberga Ojciec (1979 r.). Z kolei w Teatrze Nowym w Zabrzu wyreżyserował m.in.: A. Fredry Damy i huzary (1966 r.), M. Bałuckiego Grube ryby (1967 r.), Moliera Świętoszek (1970 r.), A. Maliszewskiego Droga do Czarnolasu (1971 r.) i H. Ch. Andersena Karen z Krainy Czarów (1972 r.). W Operze Śląskiej w Bytomiu przygotował G. Verdiego Moc przeznaczenia (1961 r.). Realizował także widowiska w Teatrze Lalek „Banialuka” w Bielsku-Białej (w 1972 r.) i w Śląskim Teatrze Lalki i Aktora „Ateneum” w Katowicach (w latach 1962-1983). Zrealizował m.in. K. Makuszyńskiego Przyjaciela wesołego diabła (1962 r.) i L. Schillera Pastorałkę (1979 r.). W latach 1981-1986 był wykładowcą w Akademii Muzycznej w Katowicach. W ramach zajęć ze studentami Wydziału Wokalno-Aktorskiego przygotował m.in. Goplanę W. Żeleńskiego i Latającego lekarza wg Moliere'a (1980 r.). Od 1953 r. był mężem aktorki Danuty Morawskiej.

Odznaczony: Srebrnym Krzyżem Zasługi (1955 r.).

Nagrodzony: Nagrodą za najlepsze przedstawienie teatru terenowego (Wyzwolenie Wotana, 1962 r., III Wrocławski Festiwal Teatralny);  Nagrodą za reżyserię (1963 r., Śląska Wiosna Teatralna);  Nagrodą Czarnych Diamentów (redakcji „Wiadomości Zagłębia”) za reżyserię Świętoszka Moliera (1970 r.)

Pochowany na cmentarzu przy ul. Panewnickiej w Katowicach.

Bibliografia podmiotowa

Zbrojewski Z., Słowacki zakonspirowany, „Wieczory Teatralne” 1950, nr 13-14, s. 38-40.

Bibliografia przedmiotowa

Almanach sceny polskiej 1985/86, t. 27, Warszawa 1993, s. 244.

Linert A., Teatr w cieniu huty. Zarys historii Teatru Nowego w Zabrzu (1959-2019), Katowice 2020.

Mirecki W., Jeniecka Melpomena, Warszawa 1966, s. 44.

Od pierwszej „Halki”. Opera Śląska w latach 1945-1985. Księga pamiątkowa Opery, red. T. Kijonka, Bytom 1986.

Pół wieku Opery Śląskiej. Księga Jubileuszowa Teatru w latach 1945–2000, red. T. Kijonka. Bytom 2000.

40-lecie Teatru Nowego w Zabrzu, red. H. Wach-Malicka, U. Makselon, A. Daszewski, Zabrze 2000.

Piekarski S., Polskie teatry jenieckie w Niemczech 1939-1945, t. I, Warszawa 2001.

Rusinek K., Bohater wśród bohaterów, Miesięcznik Kulturalny „Litery” 1974, nr 5, s. 25.

100 lat Teatru Zagłębia w Sosnowcu, red. A. Osajda, Sosnowiec 1997.

110 lat Teatru Zagłębia, red. J. Malicka, Sosnowiec 2007.

Teczka osobowa Zbigniewa Zbrojewskiego w Archiwum Instytutu Teatralnego w Warszawie.

Autor hasła

Andrzej Linert [październik 2022 r.]