Wincenty Urban
ur. 13.02.1911 r. w Grodzisku Dolnym w powiecie leżajskim, zm. 13.12.1983 r. we Wrocławiu – duchowny rzymskokatolicki, profesor historii Kościoła, patrologii oraz historii sztuki, biskup pomocniczy wrocławski.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | bp Wincenty Urban |
| Data i miejsce urodzenia | 13.02.1911, Grodzisk Dolny |
| Data i miejsce śmierci | 13.12.1983, Wrocław |
| Zawód | duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy, wykładowca akademicki |
Ks. Wincenty Urban – proboszcz i ks. Tadeusz Niechaj – wikary, Biłka Szlachecka, lata 40.
Ks. Wincenty Urban
Wincenty Urban urodził w rodzinie Antoniego i Marii z domu Ziemba. Miał siostrę Apolonię i trzech braci: Stanisława, Franciszka i Ludwika. Po ukończeniu czteroletniej szkoły podstawowej w Chałupkach, rozpoczął w 1923 r. naukę w Państwowym Gimnazjum w Leżajsku, które w 1926 r. otrzymało imię Bolesława Chrobrego. Szkoła ta cieszyła się dobrą opinią i trudno było się do niej dostać, dlatego też późniejszy biskup przyjęcie go do tej placówki uważał za swój duży sukces. W roku 1925 Wincenty stracił ojca, który zmarł na atak serca. Od tego czasu pogorszyły się warunki życia rodziny. Jednak pomimo tego Wincenty przez cały okres nauki był uczniem wyróżniającym się. Z wyróżnieniem również, w 1931 r., zdał egzamin dojrzałości. Po maturze wstąpił do Seminarium Duchownego we Lwowie i rozpoczął studia teologiczne na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jana Kazimierza (dalej: WT UJK). Prócz nauki, angażował się też w działalność społeczną, był prezesem Koła Abstynentów, a także założył i był redaktorem pisma „O Lepszą Przyszłość”, w którym przedstawiał zagadnienia abstynencji. Będąc na trzecim roku studiów Wincenty Urban podjął pracę w charakterze asystenta w Bibliotece Instytutów Teologicznych WT UJK. W 1936 r. ukończył studia i uzyskał tytuł magistra teologii na podstawie pracy Myśl unijna w Polsce w drugiej połowie XVI wieku, napisanej pod kierunkiem księdza profesora Józefa Umińskiego. Święcenia kapłańskie przyjął w katedrze lwowskiej 28 czerwca 1936 r. z rąk księdza arcybiskupa Bolesława Twardowskiego. Ksiądz arcybiskup wyraził także zgodę na jego dalsze studia w zakresie historii Kościoła. Pierwszą placówką duszpasterską młodego kapłana były podlwowskie Sokolnikach, gdzie był wikariuszem i katechetą. W tym czasie katechezę prowadził też w pobliskich Lipnikach, Skniłowie i Sołonce. Jako wikariusz, dużo uwagi poświęcał młodzieży skupionej w Akcji Katolickiej. Swojej działalności nie ograniczał jedynie do działań duszpasterskich, zorganizował na przykład kurs koszykarski i kurs ogrodniczy. Nie zaniedbywał także pracy naukowej, przygotowując pracę doktorską na temat twórczości arcybiskupa Melecjusza Smotryckiego. W 1938 r. został przeniesiony do innej podlwowskiej parafii, Biłki Szlacheckiej, gdzie proboszczem był ksiądz Antoni Czwaczka. Również tutaj młodzież była w centrum zainteresowania księdza Wincentego, organizował dla niej wycieczki (wyjazd do kina we Lwowie, zwiedzanie muzeów) a także przygotowywał przedstawienia, wystawiane w Biłce Szlacheckiej i w sąsiednich wsiach. W 1939 r. ukończył pisanie rozprawy doktorskiej pt. „Prymat papieski w pismach i działalności Melecjusza Smotryckiego”, niestety, wybuch wojny uniemożliwił mu jej obronę. W latach 1939-1940 ksiądz W. Urban pracował jako wikariusz i prefekt gimnazjum i liceum w Kamionce Strumiłowej. Gdy w 1940 r. zmarł proboszcz biłecki, ks. Antoni Czwaczka tamtejsi parafianie zwrócili się do arcybiskupa lwowskiego Bolesława Twardowskiego o przydzielenie do parafii księdza Wincentego Urbana. Od 9 września 1940 r. pełnił on obowiązki administratora parafii w Biłce Szlacheckiej aż do końca wojny, kiedy to wspólnie z ostatnimi parafianami i siostrami służebniczkami w czerwcu 1945 r. opuścił Biłkę Szlachecką ostatnim transportem ekspatriacyjnym. Tym samym transportem przewożone było wyposażenie biłeckiego kościoła, które następnie zostało zdeponowane u sióstr służebniczek w Woli Małej koło Łańcuta, a następnie (w roku 1961) przekazane parafii w Grodźcu na Śląsku Opolskim, gdzie mieszkała duża grupa biłczan.
Pod koniec czerwca 1945 r. ks. W. Urban przedstawił swoją rozprawę doktorską na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (dalej WT UJ), okazało się jednak, że z powodu braku specjalistów zajmujących się poruszanymi w dysertacji zagadnieniami obrona pracy nie będzie możliwa. Postanowił wobec tego kontynuować pracę duszpasterską wśród swoich dawnych parafiach. Udał się na Śląsk, gdzie w Administracji Apostolskiej w Opolu uzyskał od ks. dr. Bolesława Kominka pozwolenie na pracę na terenie Śląska Opolskiego i został wikarym w Greczu (obecnie Grodziec). Posługa kapłańska w Greczu nie trwała jednak długo, już 1 października 1946 r. administrator apostolski archidiecezji wrocławskiej, ks. Karol Milik powołał księdza W. Urbana na stanowisko kierownika Archiwum i Muzeum Diecezjalnego oraz Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu, a ten z wielkim zaangażowaniem przystąpił do pracy:
„Nie tylko zabezpieczył przejęte po Niemcach zbiory i nieustannie zabiegał o należytą ich konserwację, nie tylko opublikował katalog zbiorów archiwalnych oraz regesty zawartych w nich dokumentów, ale uczynił z kierowanych przez siebie instytucji wysokiej rangi placówkę usługową, dostępną dla szerokich kręgów badaczy naszej przeszłości” [2].
Od 1946 r. był też ks. Urban kapelanem u sióstr elżbietanek we Wrocławiu, dla których codziennie odprawiał mszę świętą, prowadził wykłady i tzw. kwadranse ewangeliczne. W późniejszym okresie w Domu Macierzystym Sióstr Elżbietanek prowadził także zalecane przez ks. kardynała S. Wyszyńskiego dokształcanie religijne dla wszystkich sióstr. Prócz tego prowadził również każdego roku rekolekcje przygotowawcze dla sióstr mających złożyć śluby wieczyste.
„Oceniając wieloletnią działalność biskupa Urbana w Zgromadzeniu Sióstr św. Elżbiety, należy stwierdzić, iż nie była to zwykła praca duszpasterska, lecz wielkie posłannictwo. Spod jego skrzydeł wyszły całe zastępy polskich elżbietanek, które gorliwie pracowały i dotąd pracują na ziemi dolnośląskiej. Był on dla nich wzorem do naśladowania, charyzmatycznym opiekunem i niestrudzonym siewcą słowa Bożego” [1].
Pracę doktorską pt. „Konwersja Malecjusza Smotryckiego polemisty i dyzunickiego arcybiskupa połockiego w latach 1620-1627” ks. Urban obronił 13 lutego 1947 r. na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego (dalej WT UW). W tym samym roku został wykładowcą w Archidiecezjalnym Seminarium Duchownym we Wrocławiu, gdzie prowadził zajęcia z historii Kościoła powszechnego i Kościoła w Polsce, historii sztuki i patrologii. Od 1949 r. wykładał również w Wyższym Seminarium Duchownym w Opolu i w Nysie. W 1953 r. ks. dr W. Urban przedstawił na WT UJ pracę pt. „Leopold hr. Sedlnicki książę biskup wrocławski, 1836–1840, na tle dziejów Kościoła na Śląsku w pierwszej połowie XIX wieku” w celu uzyskania prawa do prowadzenia wykładów. Wydział przeprowadził przewód habilitacyjny, lecz wskutek pewnych zaniedbań formalnych nie doszło do zatwierdzenia habilitacji. Habilitację uzyskał ks. W. Urban dopiero 18 lat później. Rada Wydziału Teologicznego Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie nadała mu stopień doktora habilitowanego na podstawie recenzji ks. prof. H. E. Wyczawskiego o całym dorobku naukowym, a Minister Oświaty i Szkolnictwa Wyższego Uchwałę Rady Wydziału zatwierdził. Profesorem nadzwyczajnym został 6 czerwca 1976 r., zaś 17 września 1982 r. profesorem zwyczajnym.
Papież Jan XXIII 25 października 1959 r. mianował ks. prałata W. Urbana biskupem pomocniczym diecezji wrocławskiej ze stolicą tytularną Abitine. Konsekracja miała miejsce 7 lutego 1960 r. w katedrze na Ostrowiu Tumskim. Uroczystościom przewodniczył ks. prymas Stefan Wyszyński, a towarzyszyli mu ks. arcybiskup Eugeniusz Baziak, arcybiskup metropolita lwowski w latach 1944–1962 oraz ks. biskup Bolesław Kominek, późniejszy arcybiskup metropolita wrocławski. Jako zawołanie biskupie przyjął słowa Misericordia et veritas (Miłosierdzie i prawda). Ks. W. Urban był pierwszym po wojnie konsekrowanym biskupem w archidiecezji wrocławskiej.
Jako biskupowi ks. W. Urbanowi przybyło wiele nowych obowiązków, wizytacje w parafiach (zwizytowane kościoły parafialne w 68 dekanatach), wyjazdy duszpasterskie, bierzmowania (udzielone około 300 tys. wiernych).
„Jako duszpasterz kilkakrotnie przeszedł i przeorał całą Archidiecezję, zwiedził niemal wszystkie kościoły i kaplice. Nie ma pewnie parafii, której by nie umocnił słowem bożym i nie zrosił potem apostolskim. Całe jego życie, to jedna ofiara dla Archidiecezji Wrocławskiej – ofiara ze zdrowia, czasu i osobistego grosza” [3].
Pomimo wielu najróżniejszych zajęć nie zaniedbywał ks. bp W. Urban pracy naukowej. Jego dorobek pisarski jest imponujący i obejmuje ponad pięćset pozycji (dokładny wykaz dał ks. Józef Mandziuk, Bibliografia prac ks. biskupa prof. dr hab. Wincentego Urbana, w: Misericordia et veritas. Księga pamiątkowa ku czci księdza biskupa Wincentego Urbana, red. ks. J. Mandziuk i ks. J. Pater, Wrocław 1986, s. 45–79).
„Charakter poszczególnych prac ks. bpa Urbana jest bardzo zróżnicowany pod względem formy: poczynając od syntez, monografii, obszernych studiów prac źródłowych, katalogów, regestrów, miscellaneów, przez sprawozdania, omówienia, recenzje do krótkich informacji włącznie. Nie było chyba takiego gatunku, którego by brakowało wśród prac Biskupa” [4].
Prace ks. bpa Urbana podzielić można za ks. J. Paterem (ks. J. Pater, Zycie i działalność ks. biskupa prof. Wincentego Urbana (1911–1983), w: Misericordia et veritas. Księga pamiątkowa ku czci księdza biskupa Wincentego Urbana, red. ks. J. Mandziuk i ks. J. Pater, Wrocław 1986, s. 31–33) na sześć obszarów: 1. prace archiwoznawcze, archiwistyczne i bibliotekoznawcze; 2. prace śląskoznawcze; 3. prace poświęcone historii Kościoła na Kresach Wschodnich; 4. podręczniki i skrypty; 5. kazania, listy pasterskie i homilie; 6. prace okolicznościowe oraz recenzje.
Był m. in. prezesem zarządu Polskiego Towarzystwa Teologicznego we Wrocławiu (1957–1983), przewodniczącym Ogólnopolskiej Sekcji Historyków Kościoła (1964 r.) oraz członkiem Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (od 1976 r.).
Był obdarzony godnością kanonika Kapituły Katedralnej we Wrocławiu (1952) oraz prałata (1959).
Został pochowany w krypcie archikatedry św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu.
W kaplicy św. Kazimierza w archikatedrze św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu znajduje się epitafium z brązu z płaskorzeźbą postaci bpa Urbana, ufundowane przez duchowieństwo Dolnego Śląska. Natomiast w kościele pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Wojciecha w Grodźcu tablica pamiątkowa od dawnych parafian z Biłki Szlacheckiej i ks. Edmunda Cisaka.
Bibliografia
1. ks. Józef Mandziuk, Biskupi pomocniczy (archi)diecezji wrocławskiej, Wrocław 2019.
2. ks. Hieronim E. Wyczawski, 25 lat pracy ks. biskupa Wincentego Urbana nad dziejami Kościoła na Śląsku, Studia Theologica Varsaviensia 10 (1972) nr 2, s. 3-23.
3. Niestrudzony Siewca. Księga pamiątkowa poświęcona Księdzu Biskupowi Profesorowi Wincentemu Urbanowi, Wrocław 1976.
4. Misericordia et veritas. Księga pamiątkowa ku czci księdza biskupa Wincentego Urbana, red. ks. J. Mandziuk i ks. J. Pater, Wrocław 1986.
5. ks. Stefan Wójcik, Biskup Wincenty Urban: życie i działalność 1911–1983, Lublin 2001.
Autor hasła
Krzysztof Kleszcz