Wincenty Styś
ur. 30.07.1903 r. w Husowie, woj. lwowskie (obecnie woj. podkarpackie), zm. 21.04.1960 r. we Wrocławiu – prawnik, ekonomista, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Wincenty Ignacy Styś |
| Data i miejsce urodzenia | 30.07.1903, Husów |
| Data i miejsce śmierci | 21.04.1960, Wrocław |
| Zawód | prawnik, nauczyciel akademicki |
Wincenty Styś - legitymacja Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie z 1925 r.
Wincenty Styś z rodziną w Husowie
Wincenty Styś z żoną Anielą w 1932 r.
Wincenty Styś, rektor Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu
Wincenty Styś - fotografia portretowa
Wincenty Styś pochodził z wielodzietnej rodziny chłopskiej. Był synem Jana (zm. 1933), organisty samouka i działacza ruchu ludowego oraz Salomei z Podolców (zm. 1943). Miał siedmioro rodzeństwa: Karolinę, Feliksa i Waleriana (ich matką była zmarła przedwcześnie Katarzyna Sochówna) oraz Bronisławę, Antoniego (ur. 1905), Józefę (ur. 1912) i Stanisława (ur. 1914). Ukończył Państwowe Gimnazjum Realne w Łańcucie, gdzie zaprzyjaźnił się ze Stefanem Inglotem (zob. osobne hasło). Podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie w 1922 r. i próbował utrzymać się z korepetycji. Z przyczyn materialnych i zdrowotnych przerwał studia i pracował w kopalni węgla „Hrabia Renard” w Sosnowcu oraz jako nauczyciel w szkole powszechnej w Drużkopolu i korepetytor we wsi Łodyna, niedaleko Ustrzyk Dolnych. W 1925 r. powrócił na studia, jednocześnie uczęszczał na seminaria ekonomiczne. Dyplom magistra prawa uzyskał z dwuletnim opóźnieniem w 1928 r. W lipcu tego roku poślubił Anielę z Pacześniowskich, małżonkowie mieli dwie córki – Annę (zam. Popiacka) i Marię (zam. Włoczewska). Rodzina do 1934 r. mieszkała w Łodynie. W październiku 1928 r. W.S. rozpoczął pracę w Małopolskim Towarzystwie Rolniczym, w charakterze instruktora oświaty Kół Młodzieży Wiejskiej, sam będąc członkiem koła w Tuczempach (pow. jarosławski) .
W październiku 1930 r. został młodszym asystentem w Katedrze Ekonomii Społecznej UJK, kierowanej przez Stanisława Głąbińskiego. Tytuł doktora nauk prawnych uzyskał na podstawie rozprawy Rozdrobnienie gruntów chłopskich w byłym zaborze austriackim od 1787 do 1931 r. napisanej pod kierunkiem Stanisława Grabskiego (1932). Uzyskał stypendium Fundacji Rockefellera i przez dwa lata studiował teorię ekonomii i historię gospodarczą w Wiedniu, Bonn, Londynie, Cambridge, Paryżu i Rzymie. Po powrocie do Lwowa, w październiku 1934 r., został starszym asystentem w Zakładzie Ekonomii Społecznej UJK. W 1936 r. habilitował się na Wydziale Prawa na podstawie rozprawy Wpływ uprzemysłowienia na rozwój rolny (1936). Został powołany na stanowisko zastępcy profesora i kierował Katedrą Ekonomii Społecznej na Wydziale Rolniczo-Leśnym Politechniki Lwowskiej. Wykładał tam ekonomię polityczną, politykę agrarną i handel międzynarodowy ziemiopłodami. Na Wydziale Prawa UJK nadal pełnił funkcję starszego asystenta. Prowadził też wykłady w ramach uniwersytetów ludowych, m.in. na Wiejskim Uniwersytecie Orkanowym Ignacego Solarza w Gaci pod Przeworskiem. Od 1936 r. należał do Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Współpracował z czasopismem „Ziemia i Naród”. Pod koniec lat 30. wspólnie z profesorami Franciszkiem Bujakiem i Stefanem Inglotem utworzył spółdzielnię wydawniczą „Wieś” i redagował miesięcznik „Wieś i Państwo”. W lipcu 1939 r. objął stanowisko asystenta kontraktowego na UJK.
Wojna przerwała działalność naukową W.S., został zwolniony zarówno z Wydziału Rolno-Lasowego Instytutu Politechnicznego (XII 1939), jak i z Wydziału Prawa UJK (styczeń 1940). Do czerwca 1940 r. był zatrudniony w Akademii Nauk USSR jako pracownik naukowy, ale był to dla niego czas bezproduktywny. Pracował w Truście Zielonego Budownictwa Miasta Lwowa jako planista, rachmistrz i normista. Był dyrektorem Stacji Traktorowej w Obroszynie koło Lwowa (VIII-XI 1941) i referentem w Urzędzie Rozdziału Żywności w Chodorowie. Jednocześnie wykładał ekonomię i skarbowość na tajnym lwowskim Wydziale Prawa. Współuczestniczył w powołaniu tajnego Stronnictwa Ludowego „Roch”. W październiku 1943 r. przeniósł się do rodzinnego Husowa i pracował w Oddziale „Społem” w Łańcucie.
Bezpośrednio po wyzwoleniu, wraz z prof. Lesławem Adamem, utworzył Państwowe Studium Administracyjne w Rzeszowie. Latem 1945 r. przeszedł do Centralnego Urzędu Planowania
w Warszawie, gdzie pełnił funkcję naczelnika wydziału w Departamencie Rolnictwa. Był działaczem ludowym, w latach 1945-1946 należał do Polskiego Stronnictwa Ludowego. W październiku 1945 r. przeniósł się do Wrocławia, gdzie został zatrudniony na Wydziale Prawno-Administracyjnym tamtejszego Uniwersytetu i Politechniki i stworzył Katedrę Ekonomii Politycznej. Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał formalnie 3 listopada 1948 r. Współorganizował prywatną Wyższą Szkołę Handlową we Wrocławiu (później Wyższa Szkoła Ekonomiczna, dzisiaj Akademia Ekonomiczna), gdzie dwukrotnie był kierownikiem Katedry Ekonomii Politycznej (1947-1950; od 1956-1960). Nazywano go „chłopskim profesorem, czarodziejem katedry”.
W latach 1950-1955 był inwigilowany przez wrocławski Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w ramach operacji „Wschód”, skierowanej przeciwko uczonym pochodzącym ze Lwowa. Jako przeciwnik kolektywizacji rolnictwa został usunięty z obu katedr ekonomii i jesienią 1953 r. przeniesiony na Wydział Humanistyczny (później Filozoficzno-Historycznym) Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr.), gdzie wykładał historię gospodarczą Polski w okresie kapitalizmu jako drugi profesor. Jednocześnie w latach 1951-1953 był dyrektorem wrocławskiego oddziału Państwowego Wydawnictwa Naukowego. W latach 1957-1959 był rektorem wrocławskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej. Od stycznia 1957 r. przywrócono W.S. na stanowisko kierownika katedr ekonomii politycznej UWr. i WSE. 1 marca 1958 r. otrzymał nominację na stanowisko profesora zwyczajnego. Od listopada 1958 r. był ponownie inwigilowany przez służby w ramach akcji „Podżegacze”.
W pracy naukowo-badawczej i publicystycznej koncentrował się na zagadnieniach ekonomiki i statystyki rolnej. Szczególnie interesowała go kwestia rozdrobnienia gruntów chłopskich, której poświęcił cztery książki. Prowadził badania na temat wpływu uprzemysłowienia na ustrój rolny. Zaraz po wojnie był entuzjastą i realizatorem spółdzielczości parcelacyjno-osadniczej, opracował statut i założył pięć spółdzielni (m.in. Miechowice, Mianów, Klecin, Zebrzydów, Tyniec Mały), gdzie pracowali chłopi z rodzinnego Husowa, którzy w latach 1946-1947 przenieśli się na Ziemie Odzyskane. Wspólnie z dawnym przyjacielem Stefanem Inglotem działał po II wojnie światowej w Komisji Osadnictwa Rolniczego powołanej przez Radę Naukową dla Zagadnień Ziemi Odzyskanej.
Był członkiem wielu instytucji i organizacji, m.in.: Rady Naukowej Instytutu Śląskiego w Opolu, Śląskiego Instytutu Naukowego w Katowicach, Rady Naukowej Spółdzielczego Instytutu Badawczego czy Związku Nauczycielstwa Polskiego. Od 1946 r. działał we Wrocławskim Towarzystwie Naukowym. Był prezesem wrocławskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego (od 1948 r.). W dniu 11 kwietnia 1960 r. został powołany na członka Komitetu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk.
Odznaczony: Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1957 r.).
Pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu.
10 maja 1980 r. Zespołowi Szkół Ekonomicznych w Świdnicy nadano imię Wincentego Stysia. 21 kwietnia 1980 r. na Akademii Ekonomicznej we po Wrocławiu odbyła się konferencja poświęcona dorobkowi naukowemu Profesora, której pokłosiem jest zadedykowany mu tom „Prac Naukowych Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu”, w których opublikowany został jego pamiętnik z lat dzieciństwa. W 1994 r. wrocławski oddział Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego obrał Profesora Stysia za swojego patrona. Miasto Wrocław uhonorowało Wincentego Stysia nadając jednej ulicy w dzielnicy Krzyki jego imię i nazwisko. W 2003 r. staraniem senatu wrocławskiego Uniwersytetu Ekonomicznego (tj. w setną rocznicę urodzin profesora) w jednym z budynków uczelni wmurowano tablicę pamiątkową z nagłówkiem eksponującym jego zasługi jako współtwórcy WSH i pełnioną funkcję rektora WSE. Od wielu lat Oddział Wrocławski PTE przeprowadza konkurs o nagrodę im. Wincentego Stysia na najlepszą pracę magisterską.
Bibliografia podmiotowa
Wykaz prac opublikowanych:
E. Kowalczyk, Poglądy ekonomiczne i polityczne Wincentego Stysia, Wrocław 2013, s. 164-171.
Wykaz prac niepublikowanych:
Haber A., Wincenty Styś, „Ekonomista” 1960, nr 5, s. 1185.
Bibliografia przedmiotowa
Chodorowski J., Wincenty Styś, [w:] Uczeni wrocławscy (1945-1979), Wrocław 1980, s. 98-101.
Dybalska W., Profesor z chłopską duszą, [w:] Taki zwyczajny. O profesorach Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005, s. 199-211.
Grzegorzek P., Wincenty Styś, „Znak” 1962, nr 718, s. 1207-1208.
Haber A., Wincenty Styś, „Ekonomista” 1960, nr 5, s. 1182-1185.
Jasiński J., Wincenty Styś profesor ekonomii, prezes Oddziału wrocławskiego i członek Zarządu głównego PTE w latach 1958 – 60, źródło: https://archiwum.pte.pl/pliki/1/94/Wincenty_Stys1.pdf [dostęp 10.05.2023].
Kwiatkowski S., Styś Wincenty 1903-1960, [w:] Słownik biograficzny statystyków polskich, Warszawa 1998, s. 309-310.
Pamięci Wincentego Stysia 1903–1960, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1981, nr 175.
„Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu” 1981, nr 175. Pamięci Wincentego Stysia 1903-1960.
Redzik A., Styś Wicenty, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLV, Warszawa-Kraków 2005, s. 225-227.
Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego. Makieta, Warszawa 1989, s. 380.
Wincenty Styś, rektor WSE w latach 1956–1959, [w:] Poczet rektorów Wyższej Szkoły Handlowej, Wyższej Szkoły Ekonomicznej i Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 1947-2007, red. J.M. Soroka, Wrocław 2007, s. 79–120.
Z Husowa po berła rektorskie. Wincenty Styś – człowiek, uczony, działacz społeczny, red. S. Urban, Warszawa 1986.
Jasińska K., „Albo mówić prawdę, albo milczeć” czyli o Wincentym Stysiu, źródło: https://www.zajezdnia.org/uploads/media/default/0001/08/b3d08cee02fcf9225348054eaf326bbdce10be7d.pdf [dostęp 10.05.2023].
http://www.pte.wroclaw.pl/dzialalnosc/patron [dostęp 10.05.2023].
https://biblioteka.prawo.uni.wroc.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=413&Itemid=303&lang=pl [dostęp 10.05.2023].
Autor hasła
Marta Kasprowska-Jarczyk [maj. 2023 r.]