Wanda Rutkiewicz

z domu Błaszkiewicz, ur. 4.02.1943 r. w Płungianach (obecnie Litwa), himalaistka, pionierka kobiecego himalaizmu, zaginęła 13.05.1992 r. w Himalajach.

Imię i nazwisko	Wanda Rutkiewicz
Data i miejsce urodzenia	4.02.1943, Płungiany
Data i miejsce śmierci	nieznana, data zaginięcia: 13.05.1992, Himalaje
Zawód	himalaistka

Córka Zbigniewa i Marii z d. Pietkun. Rodzice poznali się na Litwie, gdzie Zbigniew uciekł po zajęciu przez jednostki Armii Czerwonej Lwowa, w którym mieszkał od ukończenia studiów na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Małżeństwo zamieszkało w domu rodzinnym Marii, u jej ojca Jana Pietkuna, zarządcy ziemskiego rodziny Ogińskich, w którym przyszła na świat Wanda.

W 1946 r. rodzina Błaszkiewiczów, transportem repatriacyjnym przyjechała do powiatu Rozwadów (k. Stalowej Woli), a następnie przeniosła się do Łańcuta, w rodzinne strony Zbigniewa. Gdy otrzymał on pracę na organizującej się Politechnice Wrocławskiej, rodzina przeniosła się do Wrocławia i zamieszkała w domu przy ul. Dicksteina.

W. Rutkiewicz ukończyła Szkołę Przyjaciół Dzieci we Wrocławiu. Maturę zdała w II Liceum Ogólnokształcącym we Wrocławiu. Następnie podjęła studia elektroniczne na Politechnice Wrocławskiej. Z powodów osobistych i zawodowych przeniosła się do Warszawy, gdzie podjęła pracę w Instytucie Maszyn Matematycznych.

W 1962 r. ukończyła kurs taternicki na Hali Gąsienicowej w Tatrach. Poprowadziła kilka nowych dróg, m.in. na Koprowym Wierchu. Wspinała się również w Alpach, Pamirze, Hindukuszu i Himalajach. Zamierzała zdobyć „koronę Ziemi” – wszystkie szczyty mierzące powyżej 8 tys. m. n.p.m. W trakcie trwania projektu zdobyła osiem szczytów:

• 11.08.1975 r. – Gaszerbrum III 7946 m (wspólnie z Alison Chadwick-Onyszkiewicz, Januszem Onyszkiewiczem i Krzysztofem Zdzitowieckim). Jest to rekord wysokości pierwszego wejścia z udziałem kobiet.
• 16.10.1978 – Mount Everest, jako trzecia kobieta w historii oraz pierwsza osoba z Polski.
• 15.07. 1985 – Nanga Parbat ścianą Diamir, wraz z Krystyną Palmowską i Anną Czerwińską, było to pierwsze wejście czysto kobiece.
• 23.06. 1986 – K2, jako pierwsza kobieta i pierwsza osoba z Polski - wpis do księgi rekordów Guinessa.
• 18.09. 1987 – Sziszapangma.
• 12.07.1989 – Gaszerbrum II.
• 16.07. 1990 – Gaszerbrum I wraz z Ewą Pankiewicz.
• 26.09. 1991 – Czo Oju (samotnie).
• 22.10. 1991 – Annapurna południową ścianą (samotnie).

W czasach licealnych i studiów trenowała również siatkówkę. W latach 90. XX próbowała swoich sił w rajdach samochodowych. Za wybitne osiągnięcia sportowe została odznaczona m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz pośmiertnie Medalem im. Króla Alberta I, przyznawanym za wyjątkowe zasługi górskie przez King Albert Memorial Foundation.

Była dwukrotnie zamężna. W latach 1970-1973 była żoną Wojciecha Rutkiewicza. W latach 1982-1986 Helmuta Scharfettera.

Zaginęła 13.05.1992 r. podczas ataku szczytowego na Kanczendzongę. Jej ciała nie odnaleziono. Na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu przy ul. Odona Bujwida znajduje się jej symboliczny grób.

Jest patronką ulicy na Gaju (dzielnica Wrocławia). W 2018 r. w Pługnianach, ulicę, przy której stoi rodzinny dom Blaszkiewiczów nazwano jej imieniem. Jest patronką Szkoły Podstawowej nr 81 we Wrocławiu. Przed II LO przy ul. Parkowej we Wrocławiu, którego była absolwentką znajduje się poświęcony jej pamiątkowy głaz. Jej popiersie znajduje się w Galerii Wielkich Wrocławian w Sali Mieszczańskiej Starego Ratusza we Wrocławiu. W 2022 r. została patronką tramwaju MPK Wrocław. Jej sposób myślenia o sporcie upamiętnia mural we Wrocławiu namalowany w 2019 r. przez Martę Frej. Poczta Polska w 75. rocznicę jej urodzin wydała kartkę pocztową ze zdjęciem Wandy Rutkiewicz podczas wspinaczki w Pirenejach w 1969 r. Po śmierci Wandy Rutkiewicz Zbigniew Jara napisał wiersz pt. „Niepokonana”; Krzysztof Gajda napisał piosenkę Epitafium dla Wandy Rutkiewicz (alternatywna nazwa Wanda Rutkiewicz) wykonywaną przez Kwartet ProForma. Wiersz poświęcił himalaistce również Tadeusz Różewicz („Gawęda o spóźnionej miłości”), wydany w tomie pt. Zawsze fragment. Recycling (1998 r.). Uchwałą Sejmu RP IX kadencji rok 2022 był Rokiem Wandy Rutkiewicz.

Bibliografia podmiotowa

Rutkiewicz W., Karawana do marzeń, Kraków 1994

Rutkiewicz W., Na jednej linie, Warszawa 1986

Rutkiewicz W., Zdobycie Gasherbrumów, Warszawa 1979

Filmy:

Kobiety śniegu – film dokumentalny z wyprawy na Gaszerbrum I, reż. Rutkiewicz W., Lang K., 1989 (25 min.)

Tango – reż. Rutkiewicz W., Lang K., 1986 (14 min.)

Bibliografia przedmiotowa

Archiwum Akt Nowych - Wykaz Repatriantów przybyłych do powiatu Rozwadów w 1946 r. sygn. PUR 825d/121 IX

Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Katalog rękopisów akcesyjnych, sygn. 67/16, T. Różewicz, Gawęda o spóźnionej miłości - rękopis

Rusowicz B., Wszystko o Wandzie Rutkiewicz,| Toruń 1992

Matuszewska E., Uciec jak najwyżej. Nie dokończone życie Wandy Rutkiewicz, Warszawa 1999

Łojek A., Osiągnięcia Polaków w eksplorowaniu gór wysokich, w: Słupskie Prace Geograficzne nr 2 / 2005

Kamińska A., Wanda, opowieść o sile życia i śmierci – Historia Wandy Rutkiewicz, Kraków 2017

Kastrau K., Historia polskiego himalaizmu. Lodowi Wojownicy i ich wpływ na himalaizm światowy, w: Góry, Literatura, Kultura nr 11, r. 2017

Dec-Pustelnik S., Kobieta na dachu świata, czyli kilka słów o historii oraz wizerunku medialnym Wandy Rutkiewicz, Dziennikarstwo i Media nr 10, r. 2018

https://ossolineum.pl/index.php/wanda-rutkiewicz/ [dostęp z dn. 28.05.2023]

Hytrek-Hryciuk J., Karawana do marzeń, w: http://www.polska1918-89.pl/pdf/karawana-do-marzen.-wanda-rutkiewicz-1943%E2%80%931992,1688.pdf [dostęp z dn. 28.05.2023]

Hytrek-Hryciuk J., 13 maja: Pięć Skarbnic Wielkiego Śniegu, w: https://www.zajezdnia.org/wh-130522 [dostęp z dn. 28.05.2023]

Filmografia

Z góry widać lepiej – reż. B. Kowalskiego, 2022 (76 min.)

Ślady na śniegu – reż. W. Heflicha, 1990 (29 min.)

Autor hasła

Joanna Hytrek-Hryciuk