Wacław Leśniański

ur. 28.09.1886 r. w Trembowli, woj. tarnopolskie (obecnie Ukraina), zm. 14.11.1956 r. w Gliwicach – chemik, profesor, znawca przemysłowej syntezy organicznej, pedagog, meloman.

Imię i nazwisko	Wacław Stefan Leśniański
Data i miejsce urodzenia	28.09.1886, Trembowla
Data i miejsce śmierci	14.11.1956, Gliwice
Zawód	chemik, pracownik akademicki, pedagog

Wacław Stefan Leśniański urodził się w mieszczańskiej rodzinie cesarskiego drogomistrza Jana (1860?–1896) i Janiny z d. Markowskiej (1861–1955), jako jedyne dziecko. Dziadkami W.L. byli Franciszek Leśniański i jego żona Apolonia z Szymańskich oraz Piotr Markowski i jego żona Fryderyka z Lewickich. Rodzina Leśniańskich pochodziła z Medenic (pow. drohobycki, woj. lwowskie), a Markowskich z Glinian (pow. przemyślański, woj. tarnopolskie).

1 września 1893 r. W.L. rozpoczął naukę w czteroklasowej szkole ludowej w Trembowli. Już wtedy wyróżniał się na tle innych uczniów dobrymi wynikami w nauce, pilnością i wzorowym zachowaniem. Przed ukończeniem nauki zmarł jego ojciec i ciężar wychowania oraz utrzymania syna spadł na matkę. Ciężkie warunki bytowe sprawiły, że W.L. starał się o przyznanie stypendium finansowego z fundacji Samuela Głowińskiego, które ostatecznie pobierał w latach 1903–1908. 15 lipca 1897 r. zakończył naukę w Trembowli i przeniósł się do Lwowa. Został przyjęty do III Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum im. Franciszka Józefa z polskim językiem wykładowym, gdzie spędził 5 lat. Naukę kontynuował w klasycznym V C.K. Gimnazjum. Tam w 1905 r. zdał egzamin dojrzałości i rozpoczął studia na Wydziale Chemii Technicznej Szkoły Politechnicznej we Lwowie. 16 lipca 1909 r., na podstawie zdanego celująco egzaminu praktycznego „Badanie taniny” oraz po złożeniu końcowego egzaminu państwowego, uzyskał z odznaczeniem (wyróżnieniem) tytuł inżyniera chemii, a Komisja Państwowa uznała go za „znamienicie uzdolnionego”. Jednym z wykładowców i członków komisji egzaminacyjnej był prof. Bronisław Pawlewski, który pomógł W.L. uzyskać stypendium z funduszu Wydziału Krajowego. Dzięki stypendium im. cesarza Franciszka Józefa I oraz Fundacji Sapieżyńskiej mógł sobie pozwolić na naukę w roku akademickim 1909/1910 w École Nationale Supérieure de Chimie de Mülhousen (Państwowej Szkole Chemicznej w Miluzie) w Alzacji, w Niemczech (obecnie Francja). W laboratorium, którym kierował Emilio Noelting, W.L. uczył się technologii barwników. Po powrocie do Lwowa, od września 1910 r. pracował na stanowisku asystenta w Katedrze Technologii Chemicznej, a w 1911 r. otrzymał kolejne stypendium, dzięki któremu mógł wyjechać na cztery miesiące do Niemiec. Praktykował w fabryce barwników „Farbwerke Meister, Lucius& Brüning” w Höchst w Nadrenii. Na podstawie odbytych staży przygotował studium pt.: O syntezie parachinonów fenonaftakrydonu i chinakrydonu. Promotorem tej nowatorskiej pracy był prof. Stefan Niementowski. Na jej podstawie W.L. 22 czerwca 1914 r. uzyskał stopień doktora nauk technicznych.

Wybuch I wojny światowej zaskoczył go, gdy był z wizytą w Trembowli. Tam, by nie pozostać bez środków do życia, przyjął posadę nauczyciela prywatnych polskich kursów gimnazjalnych. Do Lwowa wrócił w październiku 1917 r. i podjął współpracę z prof. Ignacym Mościckim, z którym pozostawał przez wiele lat w bardzo zażyłych stosunkach. 15 października 1917 r. zatrudnił się w Instytucie Badań Naukowych i Technicznych „Metan”. Został kierownikiem laboratorium, które zorganizował od podstaw oraz prokurentem, którym pozostał do 30 września 1923 r. W 1923 r. „Metan” został przeorganizowany i przemianowany na Chemiczny Instytut Badawczy z siedzibą w Warszawie. W.L. stał się jednym z założycieli Instytutu i długoletnim referentem Wydziału Czynnego do spraw patentowych. Pod koniec wojny został powołany do służby w cesarsko-królewskiej armii. Ze względu na dobrą znajomość języka niemieckiego, jego służba miała charakter „siły biurowej” przy 15 pp. we Lwowie. Pełnił ją od grudnia 1917 do marca 1918 r., po czym wyreklamował go Zarząd „Metanu”. Podczas trwania walk we Lwowie, w listopadzie 1918 r., ewakuował do Krakowa cenne laboratorium „Metanu”. Gdy walki zakończyły się W.L. wraz z wyposażeniem wrócił do Lwowa. W tym czasie pracował dla Komendy Warsztatów Automobilowych, a także Grupy Chemicznej Oddziału Technicznego Wojska Polskiego. 8 lutego 1919 r. został zwolniony ze służby wojskowej, a za udział w wojnie polsko-ukraińskiej został odznaczony. Prócz intensywnej pracy badawczej prowadzonej w laboratorium „Metanu” udzielał się w latach 1920–1923 jako wykładowca na Wydziale Chemii Technicznej Politechniki Lwowskiej (PL). W kwietniu 1923 r. na podstawie rozprawy dotyczącej uszlachetniania ropy naftowej pt.: Rozkład nafty w strumieniu gorących gazów spalenia uzyskał habilitację, a 14 czerwca na posiedzeniu Grona Profesorów, prof. Julian Tokarski wnioskował o uznanie W.L. profesorem nadzwyczajnym organicznej technologii chemicznej. Tytuł został mu przyznany 1 października 1923 r. W tym czasie objął kierownictwo Katedry Technologii Chemicznej III (organicznej). Zasiadał w gronie Ogólnego Zebrania Profesorów Politechniki Lwowskiej. Na uczelni zajmował się badaniami własnymi i pracą dydaktyczną. Prowadził wykłady z technologii chemicznej przemysłu organicznego, z chemii barwników oraz teorii, metod badania i technologii materiałów wybuchowych, a także syntezy gazów bojowych. W późniejszym czasie wykładał obliczenia chemiczne oraz ćwiczenia z preparatyki organicznej, które wymiennie prowadził z Edwardem Suchardą. Równolegle prowadził wykłady ma Wydziale Rolniczo-Lasowych oraz Wydziale Ogólnym. Pełnił wiele ważnych funkcji organizacyjnych i administracyjnych na PL. Zasiadał w Komisji Egzaminów Dyplomowych dla grup fizycznej i chemicznej, trzykrotnie był dziekanem (1926/1927, 1927/1928 i 1933/1934), a w roku akademickim 1928/1929 – prodziekanem. Prowadził także wykłady na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza. W styczniu 1929 na Radzie Wydziału Chemicznego PL mianowano go profesorem zwyczajnym technologii chemicznej organicznej, a mianowanie prezydenckie uzyskał 28 lipca tego roku. W 1928 r. w ramach Izby Przemysłowo-Handlowej we Lwowie został mianowany biegłym rewidentem dla sądów w dziedzinie chemii, a w latach 1932–1939 był konsultantem fabryki półproduktów i barwników organicznych „Przemysł Chemiczny – Boruta” w Zgierzu. W sierpniu 1939 r. W.L. otrzymał propozycję objęcia kierownictwa produkcji zakładu, lecz jej nie przyjął.

Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie uczelnia została przemianowana na Lwowski Politechniczny Instytut, a W.L. pozostał profesorem Katedry Technologii Chemicznej Organicznej. W czasie okupacji niemieckiej uczelnię zamknięto, a profesorowie pozostali bez pracy. W listopadzie 1941 r. znalazł zatrudnienie w średniej Chemicznej Szkole Zawodowej z polskim językiem wykładowym, gdzie pracował do lipca 1942 r. Od maja tego roku wykładał także na Staatliche Chemische Fachkurse (Państwowych Chemicznych Kursach Zawodowych). W czasie ponownej okupacji sowieckiej uruchomiono Lwowski Politechniczny Instytut i od października 1944 r. rozpoczęły się zajęcia. Jak wielu innych profesorów W.L. wrócił na uczelnię. Ponownie musiał zorganizować i uruchomić zdewastowane laboratorium. Objął kierownictwo Katedry Technologii Chemicznej, a w styczniu 1945 r. dodatkowo także Katedry Technologii Fizycznej.

28 września 1945 r. opuścił Lwów kolejowym transportem tzw. „politechnicznym” wraz z żoną i matką. Początkowo trafili do Krakowa, lecz bardzo szybko wyjechali do Gliwic, gdzie Wydział Chemiczny organizował już znajomy W.L., prof. Wiktor Jakób. Od razu został przyjęty na Wydział Chemii Politechniki Śląskiej (PŚ). Po rezygnacji prof. E. Suchardy z pełnionej funkcji dziekana, 10 października 1945 r. stanowisko to objął prof. Adolf Joszt, a prodziekanem został W.L. (1945–1950). W 1946 r. został wybrany delegatem Wydziału do Senatu PŚ, w którym zasiadał kilka lat. Wraz z A. Josztem i W. Jakóbem organizowali Wydział Chemiczny kompletując wyposażenie i zabezpieczając zdewastowane pomieszczenia, zatrudniając odpowiednio przygotowanych wykładowców. Początkowo powołano katedry: Chemii Ogólnej Nieorganicznej, Chemii Ogólnej Organicznej oraz Chemii Fizycznej wraz z odpowiednimi laboratoriami. W.L. objął kierownictwo Katedry Technologii Chemicznej Organicznej, które piastował do śmierci. Po reorganizacji struktury Wydziału Chemicznego pełnił funkcję kierownika Zespołu Katedr Chemii i Technologii Chemicznych. Szukając możliwości współpracy z przemysłem nawiązał kontakty z gliwickim Hutniczym Instytutem Badawczym (w latach 1946–1951), a następnie z Instytutem Przemysłu Syntezy Chemicznej w Dworach k. Oświęcimia i Zakładami Przemysłu Azotowego w Kędzierzynie. W latach 1950–1952 współpracował z Instytutem Chemii Przemysłowej w Gliwicach, a później także z gliwicką Fabryką Odczynników Chemicznych.

Działał w licznych towarzystwach i organizacjach, m.in. Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Organicznego, zasiadał także w Jego zarządzie terenowym. Pełnił funkcje doradcze w Komisji Produktów Syntezy Chemicznej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, Zakładów Przemysłu Azotowego w Kędzierzynie, Głównego Instytutu Paliw Naturalnych oraz Komisji Koordynacyjnej Przemysłu Koksowniczego. Był konsultantem i kierownikiem projektu badawczego w Instytucie Metalurgii Żelaza w Gliwicach.

Był członkiem Komitetu Redakcyjnego miesięcznika „Metan” oraz „Wiadomości Chemicznych”, a w latach 1946–1948 redaktorem „Przeglądu Chemicznego”. Ogółem ogłosił 48 prac naukowych poświęconych różnym zagadnieniom chemii, obejmujące zarówno oryginalne prace badawcze, jak i artykuły publicystyczne. Wraz z Kazimierzem Klingiem zajęli się uwspółcześnieniem jedynego polskiego podręcznika chemii organicznej autorstwa Stanisława Opolskiego z 1912 r. Po poprawkach, uzupełnieniu i uwspółcześnieniu podręcznik wydany został w 2 tomach w latach 1924–1925. W.L. był także autorem patentów oraz ekspertyz. Chcąc ułatwić studentom dostęp do literatury, publikował artykuły przeglądowe i przygotował skrypt z dziedziny technologii organicznej. Pracował nad obszernym podręcznikiem, którego jednak nie ukończył. Wypromował 4 doktorów i około 100 magistrów.

Prócz pracy naukowej jego pasją była muzyka. Jeszcze w czasach lwowskich był zapalonym melomanem. W latach 1945–1949 pełnił funkcję kuratora chóru studenckiego „Echo”. Inż. Zbigniew Bruliński, pierwszy dyrygent chóru, tak wspominał profesora:

Kuratorem chóru zostaje mianowany nieodżałowanej pamięci prof. dr inż. Wacław Leśniański wielki przyjaciel młodzieży, miłujący muzykę, kompozytor, pianista. Pełniąc tę funkcję, służył radą i opieką aż do rozwiązania chóru w 1949 r. [Profesorowie lwowscy na Politechnice Śląskiej, red. D. Recław i W. J. Bąba, Gliwice 2015, s. 363].

Na początku 1918 r. w Czerniowcach na Bukowinie ożenił się z Józefą z d. Tomaszewską (1892–1961), córką urzędnika z Trembowli. Małżeństwo Leśniańskich było bezdzietne. We Lwowie mieszkali od 1932 r. w domu przy ul. Pochyłej, a w Gliwicach przy. Arkońskiej 3.

Odznaczony: Krzyżem Obrony Lwowa; Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę; Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1938 r.); Medalem X-lecia PRL (1955 r.); Złotym Krzyżem Zasługi (1955 r.). Uhonorowany był wieloma nagrodami rektorskimi.

Pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Gliwicach przy ul. Kozielskiej.

W 1957 r. uczczono pamięć W.L. na PŚ. Prof. Stanisław Ochęduszko odsłonił tablicę zaprojektowaną przez Jerzego Gasińskiego, którą umieszczono w budynku „czerwonej Chemii” przy ul. Strzody 23, a jedna z sal wykładowych otrzymała nazwę „Audytorium im. Wacława Leśniańskiego”.

Bibliografia podmiotowa

Mazoński T., Spis publikacji prof. dra inż. Wacława Leśniańskiego, „Wiadomości Chemiczne” 1958, z. 3, s. 139–140.

Bibliografia przedmiotowa

Bąba W.J., Dziedzictwo lwowskiego szkolnictwa na Politechnice Śląskiej, Gliwice 2020.

Bąba W.J., Początki Politechniki Śląskiej, t. 1–2, Gliwice 2010.

Kordecka K., Kordecki M., Wacław Leśniański (1886–1956), [w:] Profesorowie lwowscy na Politechnice Śląskiej, red. D. Recław i W. J. Bąba, Gliwice 2015, s. 333–373.

Mazoński T., Leśniański Wacław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 17, Kraków 1972, s. 170–171.

Mazoński T., Prof. dr inż. Wacław Leśniański, „Wiadomości Chemiczne” 1958, z. 3, s. 133–140.

Pachulicz D., Wacław Leśniański 1886–1956. (Wspomnienie o Wacławie Leśniańskim), „Życie Szkoły Wyższej” 1957, nr 1, s. 72–74.

Paprocki J., Wacław Leśniański (1886–1956), „Chemik” 2016, nr 11/12, s. 709–711.

Pawlikowski S., Prof. dr inż. Wacław Leśniański, „Przemysł Chemiczny” 1957, s. 111–112.

Pawlikowski S., Wacław Leśniański (1886–1956), „Przemysł Chemiczny” 1958, s. 267–277.

Prof. dr inż. Wacław Leśniański, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Chemia” 1980, z. 95, s. 39–40.

Prof. dr inż. Wacław Leśniański *28.9.1886–†14.11.1956, „Koks-Smoła-Gaz” 1956, nr 4, s. 175.

Taniewski M., Prof. dr inż. Wacław Leśniański, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Chemia” 1975, z. 436 (specjalny), s. 19–21.

Wasilewski L., Prof. dr inż. Wacław Leśniański, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Chemia” 1957, z. 12, s. 3–5.

Zięborak K., Profesor Wacław Leśniański. W 40. rocznicę śmierci, „Przemysł Chemiczny” 19968, s. 429–4307.

Autor hasła

Anita Tomanek