Wacław Brejter
ur. 15 maja 1903 r. we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 27 grudnia 1981 r. w Kłodzku – malarz i grafik, organizator i pierwszy dyrektor Muzeum Ziemi Kłodzkiej.
Imię i nazwisko | Wacław Brejter |
Data i miejsce urodzenia | 15.05.1903, Lwów |
Data i miejsce śmierci | 27.12.1981,Kłodzko |
Zawód | malarz, grafik |
Wacław Brejter urodził się w rodzinie inżyniera Wilibalda i Feliksy Zofii z d. Łyczkowskiej. Ojciec był obrońcą Lwowa, za udział w walkach o miasto otrzymał odznaki: „Orlęta” i „Zasłużony Miejskiej Straży Obywatelskiej”. Ojciec i dziadek, również Wacław, byli budowlańcami. W.B. miał siostrę Irenę.
We Lwowie W.B. mieszkał z rodziną przy ul. Sykstuskiej 50 (obecnie ul. Doroszenki). Ukończył Prywatne Gimnazjum Humanistyczne im. Henryka Jordana. W 1924 r. przyjechał do Krakowa, gdzie zamieszkał przy ul. Retoryka 21 u pani Gramatykowej. 11 października 1924 r. został przyjęty do Szkoły Głównej Malarstwa. Podczas pierwszego roku studiów uczył się pod kierunkiem Józefa Pankiewicza, Jana Hoplińskiego i Henryka Kunzego. W roku akademickim 1925/26 był uczniem „Szkoły Głównej Malarstwa Profesora Józefa Mehoffera”. Po roku, dzięki poparciu Mehoffera, przeniósł się do „Szkoły Głównej Malarstwa Dekoracyjnego Profesora Felicjana Szczęsnego-Kowarskiego”. Jednocześnie pobierał nauki u Henryka Kunzeka, Mieczysława Dąbrowskiego i Jana Wojnarskiego. Krakowski okres studiów ukończył z oceną „celującą”, jaką wystawił mu 11 marca 1928 r. z malarstwa Pankiewicz. Kompozycję dyplomową Kowarski ocenił 28 czerwca 1928 r. na „bardzo dobry”. Na kilka miesięcy wrócił do Lwowa, a następny rok akademicki 1928/29 rozpoczął w Oddziale Paryskim krakowskiej Szkoły Głównej Malarstwa, w pracowni Pankiewicza. W Paryżu zamieszkał przy Rue du Moulin Vert 74 (Paris XIV). Początkowo do zadań studentów należało m.in. sporządzanie kopii arcydzieł umieszczonych w Luwrze, z czasem malowali własne obrazy. Podczas pobytu w Paryżu W.B. stworzył cykl siedmiu obrazów przedstawiających martwą naturę, które wystawione zostały na wystawie w 1929 r. podczas Targów Poznańskich, był to jego debiut artystyczny. Związał się w tym czasie z krakowską efemeryczną grupą artystyczną „Kwadryga”, którą ponadto tworzyli: Otto Axer, Paweł Dadlez, Zygmunt Honiek, Norbert Igłowski-Nadel, A. Jotef i Edyta Mertlik. 8 grudnia 1929 r. w krakowskim Pałacu Sztuki zorganizowano wystawę, na której grupa prezentowała prace. W latach 1929–1932 wyjeżdżał na plenery do Francji, Algierii, Jugosławii i Włoch.
W 1932 r. powrócił do kraju i osiadł w Brzuchowicach pod Lwowem, jednocześnie aktywnie uczestnicząc w życiu artystycznym Lwowa. W tym samym roku zapisał się na kurs graficzny prowadzony przez Ludwika Tyrowicza w lwowskiej Szkole Rzemiosł Artystycznych.
W drzeworytach szukał własnego stylu, własnej drogi. Prace jego odznaczają się […] odmiennością artystycznej koncepcji, odzwierciedlają, konsekwencję autora w realizacji swych zamierzeń. Brejter czuł jak malarz. Wykrawał powierzchnie klocka czy linoleum, zostawiając ślady dające efekty takie jak uderzenia pędzlem […]. Jego praca grafika przypomina pracę malarza impresjonisty. Faktura wydaje się migotliwa, drżąca, ruchliwa. Dopiero po pewnym przyzwyczajeniu oka i oddaleniu pola widzenia odnajdujemy treść przedstawienia, albowiem w tej tak bardzo malarskiej fakturze gubi się rysunek, właściwie go nie ma, podobnie jak brak perspektywy linearnej. Obraz konkretyzuje się z układu plamek i wzajemnego stosunku czerni i bieli. [M. Grońska, Nowoczesny drzeworyt polski (do 1945 roku), Wrocław 1971, s. 281].
Przedwojenna tematyka twórczości oscylowała wokół kompozycji figuralnych, często alegorycznych. Stworzył wówczas m.in. takie dzieła, jak: Bluźnierstwo, Macierzyństwo, Zmartwychwstanie, Koniec świata. Zajmował się także ekslibrisami czyli znakami własnościowymi książek. Do ich realizacji najczęściej wykorzystywał technikę drzeworytniczą (ekslibrisy dla Andrzeja Bruchnalskiego, Henryka Kolesa) oraz linorytniczą (ekslibrisy dla Stefana Ficka, Jana Ekesa, Anieli Kulikówny). Był aktywnym członkiem Związku Lwowskich Artystów Grafików (ZLAG) i uczestniczył w organizowanych przez Związek wystawach, głównie we Lwowie i Warszawie. Już we wrześniu 1931 r. w „Salonie jesiennym” we Lwowie wystawił swoje obrazy z zagranicznych plenerów:
Wacław Brejter w swych widokach kosowskich, utrzymanych w jednolitej prawie tonacji zielonej, drobiazgową techniką przypomina realizm przedimpresjonistyczny. W widokach morskich z okolic Dubrownika osiąga, przy śmielszej fakturze, dobre efekty barwne. Udatnie utrzymany jest w ciemnych lśniących tonach portret młodego człowieka, w którego wydętych ustach i zmrużonych oczach przebija się badawczo - lekceważący stosunek do życia. [W. Kozicki, Salon jesienny, „Słowo Polskie” 1931, nr 258, s. 7].
10 marca 1938 r. podczas Walnego Zgromadzenia Lwowskiego Związku Zawodowego Artystów Plastyków został członkiem zarządu. Lata 30. XX w. to czas aktywnej pracy i sukcesów artystycznych oraz stabilizacji rodzinnej. Ożenił się z Władysławą Wandą z d. Rodkiewicz (1906-2001), w 1933 r. urodził się syn Wojciech, w 1934 r. córka Barbara.
Wybuch II wojny światowej przerwał pracę artystyczną i dramatycznie odmienił życie W.B. Po udziale w kampanii wrześniowej w 1940 r. został aresztowany i skazany na 25 lat obozu. Rodzina w 1940 r. została deportowana do Kazachstanu (do obwodu aktiubińskiego), żona pracowała w kołchozie. W.B. po amnestii w 1941 r. dołączył do żony i dzieci. Przebywali m.in. w Aktiubińsku i Kosisteku w bardzo trudnych warunkach, żona przeszła ciężką chorobę, W.B. pracował m.in. przy rozwożeniu chleba. W 1946 r. rodzina przyjechała do Polski i osiedliła się w Kłodzku. W.B. kierował referatem kultury w Zarządzie Miejskim (1946–1947), był nauczycielem rysunku w Państwowym Liceum Pedagogicznym im. Tadeusza Kościuszki (1947–1950), a następnie pierwszym kierownikiem Muzeum Sprzętu Gospodarstwa Domowego w Ziębicach (1950–1962). Jednocześnie stale zabiegał o utworzenie placówki muzealnej w Kłodzku, co zostało zwieńczone sukcesem. Muzeum Ziemi Kłodzkiej utworzono formalnie 11 marca 1963 r. uchwałą Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kłodzku, a oficjalnie otwarto 1 maja. W.B. został pierwszym dyrektorem i funkcję tę pełnił w latach 1963–1967. Z jego inicjatywy zorganizowano w kłodzkim muzeum wystawę pt. X wieków Kłodzka (1963). W 1967 r. przeszedł na emeryturę, lecz do śmierci pełnił obowiązki kustosza Muzeum.
Był wieloletnim członkiem i współorganizatorem Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków w Kłodzku (1946 r.) oraz Klubu Twórczej Inteligencji (prezes w latach 1957–1962). Ponadto działał w Towarzystwie Miłośników Ziemi Kłodzkiej oraz redakcji „Rocznika Ziemi Kłodzkiej”.
W.B. brał udział w wielu wystawach, organizowanych mi.in. w: Białymstoku, Bystrzycy Kłodzkiej, Kłodzku, Kudowie, Lwowie (w okresie międzywojennym), Opolu, Polanicy, Poznaniu, Wałbrzychu, Warszawie, Wrocławiu, Ząbkowicach, Ziębicach. Za granicą prezentował swoją twórczość w Rychnowie (Czechosłowacja) i Malmö (Szwecja). Jego prace znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Muzeum w Lublinie oraz wielu zbiorach prywatnych. W 1973 r. przekazał do Muzeum Ziemi Kłodzkiej dwadzieścia obrazów olejnych.
Odznaczony: Medalem X-lecia Polski Ludowej i Kawalerskim Krzyżem Orderu Odrodzenia Polski (1977 r.), Odznaką „Zasłużonego Działacza Kultury”, Złotą Odznaką „Zasłużonego dla Dolnego Śląska”, Złotą Odznaką „Za opiekę nad zabytkami”, Złotą Odznaką ZPAP, Odznaką „Zasłużony Działacz Frontu Jedności Narodu”, Odznaką „Za Zasługi dla Województwa Wałbrzyskiego”, Medalem 10-lecia Polski Ludowej, Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego, Medalem za Zasługi dla Miasta Kłodzka
Nagrodzony: Wojewódzką Nagrodą XV-lecia oraz licznymi dyplomami i nagrodami.
Pochowany wraz z żoną na cmentarzu komunalnym w Kłodzku.
W 1984 r. w wejściu do Muzeum Ziemi Kłodzkiej umieszczono pamiątkową tablicę z jego wizerunkiem, którą wykonał prof. Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie Adam Roman.
Bibliografia podmiotowa (wybór prac plastycznych)
Okręt na Wiśle, 1927, olej, deska
Szałasy na Hali Gąsienicowej, 1927, olej, deska
Pejzaż z okolic Krakowa, 1928, olej, deska
Wieczór w Saint Tropez, 1928, olej, deska
Hucuł, 1933, linoryt barwny
Zmartwychwstanie, 1937, drzeworyt sztorcowy
Ostatnie tchnienie, 1938, drzeworyt sztorcowy
Zwycięstwo, ok. 1960, drzeworyt
Wykaz ekslibrisów (wybór) zob. Jastrząb Ł., Inwentarz ekslibrisów Biblioteki Kórnickiej, Kórnik 2014.
Bibliografia przedmiotowa
Brejter W. J., Kuracja u Stalina, 1989 r., maszynopis wspomnień syna Wojciecha z okresu zesłania, Zbiory Archiwum Naukowego przy Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego we Wrocławiu, Sygn., 187/s
Brejter (Breiter) Wacław, [w:] A. Mayer, Filia Paryska Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w świetle materiałów archiwalnych, Kraków 2003, s. 308.
Brejter Wacław, [w:] Sto na stulecie. Minisłownik biograficzny ziemi kłodzkiej, oprac. I. Klimaszewska, K. Oniszczuk-Awiżeń, Kłodzko 2018, s. 8.
Grońska M., Nowoczesny drzeworyt polski (do 1945 roku), Wrocław [i in.] 1971, s. 281–283.
Jastrząb Ł., Inwentarz ekslibrisów Biblioteki Kórnickiej, Kórnik 2014, s. 561.
Kuźmińska R., Mgr Wacław Brejter (15 V 1903–27 XII 1981), „Zeszyty Muzeum Ziemi Kłodzkiej” 1985, z. 1, s. 97–98.
Organisty A., Wacław Brejter w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, „Ziemia Kłodzka” 2019, nr 296/297, s. 50–55.
Polskie życie artystyczne w latach 1915–1939, pod red. Aleksandra Wojciechowskiego, Wrocław 1974.
Wystawa malarstwa. Wacław Brejter, Bogusława Ciróg Jeż, Ryszard Guze, Eugeniusz Kiszczak, Zbigniew Kobylański, Roman Łysakowski, Marian Ruszkiewicz, Kazimierz Starościak, Paweł Trybalski, Anastazy B. Wiśniewski, Wrocław-Wałbrzych 1978, s. 5.
Ziębice. „Jednodniówka” Komitetu Obchodu 15-lecia w Ziębicach, Ziębice 1960, s. 12–13.
https://indeksrepresjonowanych.pl/int/wyszukiwanie/94,Wyszukiwanie.html [dostęp. 2.05.2023 r.]
Autor hasła
Anita Tomanek [maj 2023]