Władysław Nowakowski
ur. 23.04.1916 r. w Kołaczycach, pow. jasielski, woj. podkarpackie, zm. 26.04.1980 r. w Bielsku-Białej – inżynier mechanik, konstruktor szybowcowy, wieloletni dyrektor Szybowcowego Zakładu Doświadczalnego w Bielsku-Białej.
| |
|---|---|
| Imię i nazwisko | Władysław Wojciech Nowakowski |
| Data i miejsce urodzenia | 23.04.1916, Kołaczyce |
| Data i miejsce śmierci | 26.04.1980, Bielsko-Biała |
| Zawód | inżynier mechanik, konstruktor szybowcowy, pracownik akademicki |
Wyprawa do Samedan, 1947 r., po prawej stoi W. Nowakowski
W. Nowakowski
Delegacja rządowa ChRL w SZD. Objaśnia dyrektor Władysław Nowakowski, 1955 r.
Władysław Nowakowski przy pracy
Władysław Nowakowski przy pracy
Drugi z lewej W. Nowakowski
Nekrolog Władysława Nowakowskiego
Nagrobek Władysława Nowakowskiego
Władysław Nowakowski był synem nauczyciela w Kołaczycach. Ukończył szkołę powszechną w Czudcu, pow. Strzyżowski (woj. lwowskie, obecnie woj. podkarpackie), następnie do 1930 r. uczył się w I Gimnazjum Męskim w Rzeszowie. W 1930 r. wraz z rodzicami przeniósł się do Lwowa, gdzie kontynuował naukę w liceum państwowym. W 1934 r. zdał egzamin maturalny i rozpoczął studia na kierunku lotniczym (Wydział Mechaniczny) Politechniki Lwowskiej. W czasie studiów wstąpił do Związku Awiatycznego Studentów Politechniki Lwowskiej. Tam ukształtowały się jego zainteresowania związane z techniką szybowcową. W latach 1937-1938 odbywał praktyki i staże studenckie zagranicą, we Francji i Włoszech. W 1939 r., już po wybuchu wojny, uzyskał dyplom magistra inżyniera mechanika w grupie lotniczej. W latach 1940–1941 pracował jako konstruktor szybowcowy w Lwowskich Warsztatach Lotniczych, przemianowanych na Płaniernyj Zawod Ossoawiachima Nr 5. Podczas okupacji niemieckiej podjął pracę w Krakowie w biurze konstrukcyjnym firmy Solvay. Pod koniec wojny trafił do obozu koncentracyjnego w Płaszowie.
Po wojnie mieszkał jeszcze przez rok w Krakowie, gdzie rozpoczął wykłady na Wydziale Lotniczym w tamtejszej Akademii Górniczo-Hutniczej. Specjalizował się w zagadnieniach mechaniki lotu, prowadząc jednocześnie wykłady i ćwiczenia z zakresu silników lotniczych w Katedrze Silników Szybkobieżnych. Jednak zamiłowanie do szybownictwa sprawiło, że przystał na propozycję ówczesnego szefa Instytutu Szybownictwa (IS) w Bielsku-Białej, inż. Rudolfa Weigla, przeniósł się do Bielska i rozpoczął pracę w nowo powstałym instytucie, który skupiał lotników i konstruktorów przesiedlonych ze Lwowa. Początkowo W.N. kierował tam działem naukowo-badawczym, gdzie zaangażował się twórczo w działalność konstrukcyjną zespołu, ze szczególnym uwzględnieniem konstrukcji nietypowych i doświadczalnych. Był konstruktorem pierwszego szybowca w Instytucie Szybownictwa IS-1 Sęp, autorem projektu wstępnego był Józef Niespał (zob. osobne hasło). Szybowiec odbył w 1947 r. lot testowy. W.N. należał do grona współkonstruktorów szybowców IS-2 Mucha i IS-6 Nietoperz, IS-7 Osa. W zakresie konstrukcji interesował się szczególnie bezogonowcami, był współkonstruktorem „Nietoperza” i wspierał konstrukcję kolejnego szybowca, jakim był „Wampir”.
W 1947 r. zorganizowano w Szwajcarii I Międzynarodowy Tydzień Szybowcowy na alpejskim lotnisku Samedan. Pierwszy raz po wojnie ekipa szybowcowa mogła wziąć udział w zawodach międzynarodowych, w gronie uczestników był W.N. Podróżowali dwoma starymi samochodami z demobilu, w spartańskich warunkach, na drewnianych ławach między pojemnikami z benzyną, samochody ciągnęły za sobą wózki z szybowcami. Podróż przez zniszczoną wojną Europę trwała cztery dni i jak pisze A. Skarbiński:
Był to niebywały wyczyn kierowców oraz nawigatorów R. Weigla i W. Nowakowskiego.
Równocześnie do 1949 r. dojeżdżał do Krakowa i prowadził tam wykłady na Akademii Górniczo-Hutniczej. Przez trzy dni wykładał w Krakowie, trzy następne pracował w Bielsku, wynajmując mieszkanie w pobliżu lotniska w Aleksandrowicach. Miał duży talent pedagogiczny, cechowała go umiejętność jasnego wykładu i logicznej argumentacji. Tak wspominał go Adam Trojanowski, jeden z jego studentów:
Był doskonałym wykładowcą, spokojny i dystyngowany, a równocześnie kontaktowy i życzliwy. Był teoretykiem i praktykiem, konstruktorem, a także menadżerem. [A. Trojanowski, Lwowscy mechanicy w Krakowie – jak ich pamiętam, „Cracovia Leopolis” 2005, nr 4].
W.N. był inicjatorem powołania przy Państwowej Szkole Przemysłowej w Bielsku-Białej wydziału mechaniczno-lotniczego, a później (1948-1951) był wykładowcą mechaniki lotu i aerodynamiki na Wydziale Lotniczym Technikum Mechaniczno-Elektrycznego w Bielsku-Białej. Był współorganizatorem Centralnej Szkoły Instruktorów Szybownictwa w Aleksandrowicach, w której również później wykładał. W tym okresie napisał podręcznik Podstawowe wiadomości z teorii lotu, był również współautorem pracy Szybownictwo. W 1948 r. został awansowany na stanowisko dyrektora Instytutu Szybownictwa, przemianowanego następnie na Szybowcowy Zakład Doświadczalny (SZD). W tym samym roku komunistyczne władze zarządziły weryfikację pilotów, wszyscy musieli złożyć w aeroklubach swoje licencje. Pilotów opiniowała Terenowa Komisja Weryfikacyjna, nieoficjalnym celem tej weryfikacji było usunięcie z grona pilotów osób o niewłaściwej przeszłości. Zweryfikowani negatywnie na zawsze tracili licencję pilota. W.N. stanął w obronie swoich pilotów, co w tamtych czasach wymagało dużej odwagi. Jak wspominał jeden z nich, Tadeusz Kostia:
Szybko dowiedzieliśmy się, że jesteśmy zawieszeni w lataniu samolotowym i szybowcowym. W obronnie niezweryfikowanych swych pracowników odważnie wystąpił dyrektor SZD i prezes aeroklubu mgr inż. Władysław Nowakowski pismem do prezydenta Bolesława Bieruta, ale to nic nie zmieniło. [A. Skarbiński, Dzieje lotnictwa na Podbeskidziu 1932-2000, Wrocław 2015, s. 327].
Mimo iż W.N. całe swe życie poświęcił szybownictwu i nauczał teorii lotów studentów i uczniów, sam jednak nie latał:
Do mało znanych epizodów z życia W. Nowakowskiego należy zaliczyć „próbę” nauki pilotażu. Ponieważ z grona konstruktorów jedynie W. Nowakowski i J. Niespał nie byli pilotami, za namową kolegów postanowiono przeszkolić „tych nielatających”. Po kilku „szurach” na poniemieckim szkolnym szybowcu SG-38 na lotnisku w Aleksandrowicach W. Nowakowski odrzekł, iż „pilotowanie to nie jest to, co pasjonuje go najbardziej”. A było to o tyle ciekawe, że jedną ze swych książek W. Nowakowski poświęcił aerodynamice i mechanice lotu, a także napisał podręcznik pilotażu szybowcowego. [http://stara.gorpol.pl/lotnictwo/ludzie/n/nowa.html].
Wspomniany podręcznik był jednym z kilku, których autorem lub współautorem był W.N. Książki te nadal są cenione z powodu prostego języka, precyzji sformułowań i fachowości. Publikował artykuły na łamach „Skrzydlatej Polski”, „Techniki Lotniczej”, „Schweizer Aero Revue”.
W.N. cieszył się opinią wybitnego i wszechstronnego konstruktora, zarówno w zakresie koncepcji, jak i aerodynamiki, obliczeń i osiągów. Ostatnią jego pracą konstrukcyjną był szybowiec SZD-22 „Mucha Standard”, zaprojektowany specjalnie na Mistrzostwa Świata w Lesznie w roku 1958 (zwyciężył na nim Adam Witek). Stanowisko dyrektora zmusiło go do ograniczenia udziału w pracach konstruktorskich. Pozostał jednak konsultantem biura konstrukcyjnego, inspirował i wprowadzał nowatorskie pomysły, swoimi trafnymi uwagami przyczyniał się do sukcesów konstrukcyjnych szybowców powstających w SZD.
W 1952 r. otrzymał zespołową Nagrodę Państwową dla konstruktorów SZD. W latach 1954–1955 wraz z grupą polskich konstruktorów i pilotów szybowcowych z Bielska-Białej organizował szybownictwo w Chińskiej Republice Ludowej. Współorganizował biuro konstrukcyjne przy Zakładach Szybowcowych w Czan-Tia-Kou (ok. 100 km od Pekinu), za co otrzymał Chińską Gwiazdę Przyjaźni. Uruchomiono tam produkcję szybowców polskiej konstrukcji, m.in. „ABC”, „Salamandra”, „Bocian”.
W 1956 r. był członkiem ekipy polskiej Szybowcowych Mistrzostw Świata w Saint Yan we Francji. Przy opracowaniu szybowca „Foka” był konsultantem do spraw aerodynamiki. „Foka” przyniosła Polsce zwycięstwo w Szybowcowych Mistrzostwach Świata w South Cerney w Wielkiej Brytanii, w 1963 r.
Był głęboko zaangażowany w działalność stowarzyszeniową, zwłaszcza silnie związany z Aeroklubem Bielsko-Bialskim, ale był również prezesem miejscowego oddziału Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich (SIMP), angażował się też w prace Ligi Lotniczej, Ligi Przyjaciół Żołnierza, Ligi Obrony Kraju, Aeroklubu PRL. Od 1948 r. był członkiem PZPR. Cały czas był żarliwym rzecznikiem polskiego szybownictwa, co znalazło swój wyraz w jego działaniach na forum Międzynarodowej Organizacji Naukowo-Technicznej Szybownictwa (OSTIV), gdzie zabiegał o dominację polskiej techniki szybowniczej w świecie. Udało mu się wprowadzić w szeregi OSTIV znaczne grono wybitnych młodych polskich szybowników.
Był żonaty z Danutą (17.01.1926-22.12.2013), która z zawodu była psychologiem, mieli syna i córkę (lekarza).
W przeciwieństwie do innych konstruktorów SZD aktywnie uprawiających sport czy choćby piesze wędrówki po okolicznych górach, W. Nowakowski raczej stronił od takich zajęć. Raz za namową kolegów wybrał się w stosunkowo łatwą trasę w okoliczne góry, jednakże źle się poczuł i postanowił wrócić z powrotem. Nikt wtenczas (I połowa lat 50-tych) nie przypuszczał, iż ten „brak kondycji” może być zwiastunem początków poważnej choroby. [http://stara.gorpol.pl/lotnictwo/ludzie/n/nowa.html].
W 1977 r. po 29 latach kierowania SZD był zmuszony, ze względu na stan zdrowia, przejść na emeryturę. Zmarł niespełna 3 lata później, w 64 roku życia.
Odznaczony: Złotym Krzyżem Zasługi; Krzyżami: Oficerskim i Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz wieloma innymi odznaczeniami państwowymi i resortowymi.
Został pochowany w Bielsku-Białej na Cmentarzu Ewangelickim, przy ul. Findera (obecnie Listopadowej). W pogrzebie wzięło udział liczne grono konstruktorów, byłych i obecnych pracowników SZD.
Bibliografia podmiotowa
Szybownictwo. Podręcznik instruktora i pilota szybowcowego, red. W. Humen, [współaut. W. Nowakowski], Warszawa 1948.
Nowakowski W., Podstawowe wiadomości z teorii lotu, Warszawa 1953.
Nowakowski W., Aerodynamika i mechanika lotu, Warszawa 1970.
Abłamowicz A., Nowakowski W., Podstawy aerodynamiki i mechaniki lotu, Warszawa 1980.
Bibliografia przedmiotowa
Babiejczuk J., Grzegorzewski J., Polski przemysł lotniczy 1945-1973, Warszawa 1974.
Glass A., Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939, Warszawa 1977.
Glass A., Różycka T., Nowakowski Władysław Wojciech, [w:] Słownik biograficzny techników polskich, t. 4/5, Warszawa 1994, s. 98.
Kliś J, Dwa tysiące maszyn z Szybowcowych Zakładów Doświadczalnych, „Trybuna Robotnicza” 1966, nr 199.
Konieczny J., Dyrektor SZD, „Skrzydlata Polska” 1982, nr 4, s. 10.
Nowakowski Władysław, [w:] J., Konieczny, T., Malinowski, Mała encyklopedia lotników polskich, t. 2, Warszawa 1988, s. 80-82.
Ogieniewski T., Konstruktor inż. W. Nowakowski, http://stara.gorpol.pl/lotnictwo/ludzie/n/nowa.html [dostęp: 30.11.2023].
Polskie szybowce 1945-2011. Problemy rozwoju, red. A. Glass, T. Murawski, Bielsko-Biała 2012.
Skarbiński A., Dzieje lotnictwa na Podbeskidziu 1932-2000, Wrocław 2015.
Skarbiński A., Ze Lwowa do Bielska, „Cracovia Leopolis” 2000, nr 2.
Trojanowski A., Lwowscy mechanicy w Krakowie, „Cracovia Leopolis” 2005, nr 4.
Autor hasła
Wisława Bertman