Władysław Kuczewski

ur. 27.04.1887 r. w Bobrujsku (obecnie Białoruś), zm. 28.02.1963 r. w Polanicy-Zdroju – inżynier-metalurg, profesor nauk technicznych, organizator i pierwszy rektor Politechniki Śląskiej.

Imię i nazwisko	Władysław Kuczewski
Data i miejsce urodzenia	27.04.1887, Bobrujsk
Data i miejsce śmierci	28.02.1963, Polanica-Zdrój
Zawód	inżynier-metalurg, pracownik akademicki

Władysław Kuczewski był synem Zygmunta i Zofii z Halperinich. Ojciec był inżynierem, absolwentem Politechniki Ryskiej, pracownikiem Kolei Libawsko-Romeńskiej. Matka, pochodząca z rodziny o włoskich korzeniach, uczyła muzyki. Rodzinny Bobrujsk w czasach dzieciństwa i wczesnej młodości  W. K. był ważnym ośrodkiem kulturowym i religijnym Polaków mieszkających na tzw. ziemiach zabranych. Dziadek W. K. Witold był sędzią ziemskim i miał majątek w ziemi nowogródzkiej, skonfiskowany przez władze carskie za udział w powstaniu styczniowym. Po ukończeniu szkoły elementarnej w rodzinnym mieście  W. K. wyjechał do Wilna (obecnie Litwa), gdzie kontynuował edukację w gimnazjum klasycznym, które ukończył w 1909 r. z wyróżnieniem, dzięki czemu bez egzaminów został przyjęty na Wydział Metalurgiczny Instytutu Politechnicznego w Petersburgu. Specjalizował się w budowie i działaniu wielkich pieców hutniczych. Praktyki odbył w hucie Bankowej w Dąbrowie Górniczej i w zakładach hutniczych w Łyświe na Uralu. W 1910 r. rozpoczął staż w biurze konstrukcyjnym wielkich pieców Noworosyjskiego Towarzystwa Metalurgicznego w Juzowce (obecnie Donieck w Ukrainie), gdzie pracował do 1913 r. i przygotował swój projekt dyplomowy, który obronił z wyróżnieniem w 1912 r. w Petersburgu. Jeszcze przed jego zakończeniem opublikował swój pierwszy artykuł naukowy poświęcony nagrzewnicom Cowpera stosowanym w wielkich piecach hutniczych. W latach 1913–1915 mieszkał w Warszawie. Pracował w zakładzie należącym do Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Machin i Odlewów K. Rudzki i S-ka. Ewakuowany z Warszawy w 1915 r. dotarł do Jenakijewa w Zagłębiu Donieckim, gdzie zatrudnił się w zakładach należących do Rosyjsko-Belgijskiego Towarzystwa Górniczo-Hutniczego. W okresie wojny domowej i rządów bolszewików pełnił kierownicze funkcje w zakładach i instytucjach przemysłowych w Lipiecku i w Moskwie, m.in. jako członek Wydziału Metali Najwyższej Rady Gospodarki Narodowej. W 1919 r. rozpoczął starania o powrót do Polski, jednak plany te pokrzyżowała choroba (tyfus plamisty), a następnie wybuch wojny polsko-bolszewickiej. Do Polski wrócił dopiero w 1921 r. Na krótko trafił do Kamiennej (obecnie Skarżysko-Kamienna), gdzie objął stanowisko głównego inżyniera w odlewni „Jan Witwicki”. Rok później był już w Warszawie, gdzie znalazł zatrudnienie w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, początkowo jako referent do spraw górnośląskich w Departamencie Górniczo-Hutniczym, a następnie jako radca ministerialny i szef biura badania cen. Praca w ministerstwie otworzyła przed nim drzwi wielu zakładów i instytucji. W następnych latach pełnił m.in. funkcję zastępcy dyrektora Związku Polskich Hut Żelaza, kierownika wydziału kontroli i kosztów własnych w Spółki Akcyjnej Huta „Pokój” w Katowicach oraz starszego inspektora hutniczego w hutach „Pokój” i „Baildon”. W latach 1934–1939 pełnił szereg kierowniczych funkcji w zakładach należących do katowickiej Spółki Akcyjnej Wspólnota Interesów Górniczo-Hutniczych. Między innymi sprawował kontrolę nad wielkimi piecami w hutach „Florian” i „Laura”. Niedługo potem objął stanowiska kierownicze w Generalnej Dyrekcji Hut w Chorzowie-Batorym, najpierw jako kierownik referatu wielkich pieców, a później jako zastępca dyrektora technicznego. Był redaktorem naczelnym pisma „Wiadomości Związku Polskich Hut Żelaza”. W 1930 r. znalazł się wśród założycieli Stowarzyszenia Hutników Polskich w Katowicach. W latach 1936–1939 wykładał w Wyższym Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych w Katowicach. W czerwcu 1939 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego Wydziału Hutniczego Akademii Górniczej w Krakowie, jednak wybuch wojny we wrześniu 1939 r. uniemożliwił rozpoczęcie pracy na tej uczelni w roku akademickim 1939/1940.

Uciekając przed frontem przez Warszawę, jesienią 1939 r. dotarł do Lwowa. W czerwcu 1940 r. po odmowie przyjęcia sowieckiego obywatelstwa został wraz z rodziną deportowany do Tomska na Nizinie Zachodniosyberyjskiej, gdzie m.in. pracował jako technik w kombinacie przemysłu drzewnego. Po układzie Sikorski-Majski w 1941 r. został mężem zaufania Ambasady RP w sprawach dotyczących opieki i pomocy dla obywateli polskich na terenie Tomska. Nie opuścił Związku Sowieckiego wraz z Polakami ewakuowanymi w 1942 r. Po powstaniu prosowieckiego Związku Patriotów Polskich (ZPP), wstąpił w jego szeregi. Po kilku miesiącach przewodniczenia Zarządu Okręgowego tej organizacji w Tomsku, wyjechał do Moskwy, gdzie objął stanowisko w Zarządzie Głównym ZPP.

Pod koniec lipca 1944 r. znalazł się w Lublinie i wszedł w skład samozwańczego, marionetkowego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, w którym objął funkcję referenta ds. przemysłu górniczo-hutniczego, a następnie pełnomocnika Resortu Gospodarki Narodowej i Finansów PKWN na Małopolskę i Śląsk. W listopadzie 1944 r. otrzymał mandat poselski do Krajowej Rady Narodowej. Od stycznia do maja 1945 r. pełnił obowiązki rektora Politechniki Warszawskiej z tymczasową siedzibą w Lublinie, zaś 30 maja 1945 r. powierzono mu zorganizowanie od podstaw nowej wyższej uczelni technicznej na Górnym Śląsku – Politechniki Śląskiej. Zarówno w jednej jak i drugiej nominacji obok przesłanek merytorycznych ważną rolę odgrywała polityka, zwłaszcza zaangażowanie Kuczewskiego w działalność ZPP i PKWN. W listopadzie 1944 r. został posłem do KRN, a od maja 1945 r. był członkiem komunistycznej Polskiej Partii Robotniczej (PPR).

Opuścił Lublin i przez Kraków dotarł Katowic, gdzie jako kierownik-organizator przejął funkcje Tymczasowej Komisji Organizacyjnej Politechniki Śląskiej. Jednocześnie używał tytułu p.o. rektora Politechniki Śląskiej, choć formalnie nie pełnił takiego stanowiska. Początkowo uczelnia miała znajdować się w Katowicach, ostatecznie jednak wybór padł na Gliwice, w czym spora zasługa Kuczewskiego, który uznał, że warunki lokalowe w tym mieście dawały większe możliwości, niż przeludniona stolica województwa. Oficjalna decyzja o przeniesieniu siedziby Politechniki Śląskiej z Katowic do Gliwic została podpisana dopiero 20 marca 1946 r. Lato 1945 r. spędził na rekrutowaniu kadry uczelni, organizowaniu rekrutacji oraz przejmowaniu budynków w Gliwicach, najczęściej zajmowanych wcześniej przez Armię Czerwoną, zdewastowanych i prawie zupełnie pozbawionych wyposażenia. Pierwsza inauguracja roku akademickiego na Politechnice Śląskiej w Gliwicach, odbyła się 29 października 1945 r. Kuczewski pełnił wówczas rolę rektora, jednak nie wszyscy uznawali jego autorytet. Wybory na to stanowisko w 1946 r. wygrał prof. Włodzimierz Burzyński. Wynik ten zignorowano i decyzją prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta z 25 listopada 1946 r. rektorem został Kuczewski. Kierując uczelnią, nie ukrywał swoich sympatii i zaangażowania politycznego. W mediach i podczas wystąpień publicznych prezentował się jako zwolennik linii wyznaczonej przez partię komunistyczną. Postulował, by możliwie szeroko czerpać z wzorców sowieckich, tak w życiu społecznym, jak i organizacji życia naukowego. Namawiał do głosowania „trzy razy tak” w Referendum Ludowym w czerwcu 1946 r. i oddania głosu na kandydatów Bloku Demokratycznego w wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 r. Sam kandydował z tej listy i wybrany posłem w latach 1947–1952 zasiadał w sejmowych ławach. Z ramienia Polskiej Partii Robotniczej w 1948 r. wziął udział w kongresie zjednoczeniowym i po utworzeniu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) został jej członkiem.

Kierował Katedrą Metalurgii Wydziału Mechanicznego Politechniki Śląskiej. Wymagający wobec siebie i innych, często stanowczy i nieustępliwy, z powodzeniem wykorzystał swojej pozycję polityczną dla dobra uczelni. W 1950 r. wmurował kamień węgielny pod budowę nowej dzielnicy akademickiej oraz Wydziału Górniczego. We wrześniu 1951 r. zrezygnował z kierowania Politechniką Śląską. Rektorem Politechniki Śląskiej był do 30 września 1951 r. W latach 1952–1954 był rektorem Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej w Katowicach (od 1953 r. Stalinogrodzie), będąc jednocześnie nadal kierownikiem Katedry Metalurgii Wydziału Mechanicznego Politechniki Śląskiej. Po jej przeniesieniu w 1954 r. do Szkoły Inżynierskiej w Częstochowie, rozstał się ostatecznie z Gliwicami. Katedrą Metalurgii Żelaza, utworzonej w 1955 r. Politechniki Częstochowskiej, kierował do przejścia na emeryturę w 1960 r.

Po rozstaniu się z Politechniką Śląską pozostał aktywny politycznie. Był m.in. delegatem na III Zjazd PZPR w 1959 r. W latach 1957–1959 zasiadał w egzekutywie Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach. Był również członkiem egzekutywy Komitetu Miejskiego PZPR w Częstochowie.

Trzykrotnie żonaty. 8 października 1914 r. w Warszawie zawarł związek małżeński z Zofią Nowicką. Z małżeństwa tego urodziło się dwóch synów: Jerzy (1915–1918), który zmarł w dzieciństwie i Zbigniew (1918–1942), aresztowany przez Niemców za działalność w Armii Krajowej i zamordowany w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym Auschwitz. Żona Zofia zmarła nagle w 1919 r. W czerwcu 1920 r. ożenił się z Anną Dołbiną, z którą miał dwójkę dzieci: Zofię (1921–1933) i Zygmunta (1923–1997), który poszedł w ślady ojca i został inżynierem, profesorem Politechniki Śląskiej. Druga żona Anna Kuczewska zginęła tragicznie w 1953 r. W 1954 r. W. K. po raz trzeci zawarł związek małżeński z Janiną Mikołajewską.

Był autorem 82 publikacji naukowych, w tym 6 podręczników akademickich i skryptów dla studentów.

Odznaczony: Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1946 r.), Złotym Krzyżem Zasługi (1946 r.), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1954 r.), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1954 r.), Złotą Odznaką „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego” (1960 r.), Odznaką XV-lecia Politechniki Śląskiej (1960) oraz pośmiertnie Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1963 r.).

Przez latach zmagał się z chorobą wieńcową. Zmarł na atak serca 28 lutego 1963 r. w Polanicy-Zdroju. Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu w Częstochowie.

Bibliografia podmiotowa

Kuczewski W., Mechanizm procesu wielkopiecowego (na koksie). Studium naukowe, Warszawa 1929.

Kuczewski W., Postępy hutnictwa żelaznego na Śląsku za czasów polskich, Katowice 1935.

Kuczewski W., Metalurgia, wg wykładów w Politechnice Śląskiej, spisał L. Dabulewicz, Gliwice 1948.

Kuczewski W., Metalurgia żelaza, t. 1 Część ogólna, Katowice 1951.

Kuczewski W., Tworzywa metalurgiczne, Katowice 1958.

Bibliografia przedmiotowa

Jaros J., Władysław Kuczewski, [w:] Ludzie trzydziestolecia. Sylwetki zasłużonych dla województwa katowickiego, red. H. Rechowicz, Katowice 1974, s. 256–259.

Król K., Profesor Władysław Kuczewski - Metalurg, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej” 1987, seria: „Hutnictwo”, z. 30, s. 27–29.

Kuczewski Z., Biografia Władysława Kuczewskiego, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej” 1987, seria: „Hutnictwo”, z. 30, s. 11–16.

Kusztal Z., Doś P., Władysław Kuczewski (1887–1963). Pierwszy Rektor Politechniki Śląskiej, [w:] Profesorowie lwowscy na Politechnice Śląskiej, red. D. Recława, W. J. Bąba, Gliwice 2015, s. 97–109.

Schmidt J., Kuczewski Władysław, [w:] Śląski Słownik Biograficzny, t. 1, red. J. Kantyka, W. Zieliński, Katowice 1977, s. 141–143.

Staub F., Wspomnienie o Prof. Zw. Dr inż. Władysławie Kuczewskim, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej” 1963, seria „Mechanika” z. 20 (nr 94), s. 5-7.

Wernicki Z., Prof. Władysław Kuczewski. wspomnienia związane z działalnością pierwszego rektora Politechniki Śląskiej, założyciela Katedry Metalurgii, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej” 1987, seria: „Hutnictwo”, z. 30, s. 23–26.

Autor hasła

Bogusław Tracz [listopad 2022 r.]