Upamiętnienia Kresowian i Sybiraków w powiecie głubczyckim
POMNIKI, KAMIENIE PAMIĘCI ORAZ TABLICE UPAMIĘTNIAJĄCE KRESOWIAN I SYBIRAKÓW
ZNAJDUJĄCE SIĘ W POW. GŁUBCZYCKIM
BABICE
- Babice
Tablice w Babicach, pow. głubczycki, przypominające zbrodnie nacjonalistów ukraińskich, dokonane na ludności polskiej z Huty Pieniackiej na Kresach Wschodnich II RP.
Uroczystości w Babicach, pow. głubczycki, związane z upamiętnieniem mordu w Hucie Pieniackiej
Tablica zamontowana w lutym 2002 r. na murze cmentarnym. Upamiętnia krewnych obecnych mieszkańców Babic, w bestialski sposób zamordowanych w Hucie Pieniackiej przez nacjonalistów ukraińskich. Znajdujący się na niej napis brzmi:
„Pamięci ofiar zbrodni ludobójstwa
popełnionych przez nacjonalistów
ukraińskich na ludności polskiej
zamieszkującej Kresy Wschodnie II RP w 58 rocznicę zagłady Huty Pieniackiej
położonej w pow. Brody
w woj. tarnopolskim,
28 lutego 2002 r.
Społeczeństwo powiatu głubczyckiego”.
Co roku w lutym ks. Tadeusz Isakowicz – Zaleski odprawia w pobliskim kościele mszę św. za pomordowanych, a pod tą tablicą są składane wieńce.
Tablica na murze cmentarnym, umieszczona po prawej stronie wyżej wspomnianej, a informująca o wmurowaniu urny z ziemią przywiezioną z Huty Pieniackiej. Napis na niej brzmi:
„Ziemia z Huty Pieniackiej.
65-ta rocznica tragedii,
Babice
28 lutego 2009 r.”
BABORÓW
Pomnik upamiętniający Polaków pomordowanych i poległych na Kresach Wschodnich w latach 1939 – 1946. 12. 08. 2010 r. w Baborowie powstał liczący 12 osób komitet budowy pod nazwą „Pomnik Pamięci w Baborowie”. Po zebraniu odpowiedniej kwoty pomnik ten postawiono w pobliżu kościoła parafialnego. Na bloku kamiennym u góry zostało umieszczone godło Polski utrzymane w barwach biało – czarnych. Pod nim znajduje się czarna tablica z napisem:
„Tak jak każde drzewo
może być przystanią
tak nasze przerwane życie
każe zatrzymać się…
i skłonić głowę w zadumie”
K. Stanulewicz
Ku czci i pamięci zamordowanym na Kresach Wschodnich w latach
1939 – 1945”.
Poniżej tego napisu znajdują się herby: Lwowa, Tarnopola, Stanisławowa i Łucka z opisem, a pod herbami napis:
Mieszkańcy gminy Baborów.
W dniu 30. 09. 2012 r., po mszy św. odprawionej przez ks. Tadeusza Isakowicza – Zaleskiego, nastąpiło uroczyste odsłonięcie i poświęcenie tego pomnika. Wśród obecnych gości byli m.in.: przewodniczący Światowego Kongresu Kresowian Jan Skalski i przedstawiciel Rady Krajowej Kombatantów – Edward Bień.
Tablica z napisem:
„Park Miejski im. Sybiraków w Baborowie.
Ofiarom represji sowieckiej
społeczeństwo Baborowa 2003 r.”
wmurowana w ścianę amfiteatru przy parku.
BOGDANOWICE
Kamień pamiątkowy przy kościele, z napisem:
„Ku pamięci pomordowanych
na Kresach
Południowo – Wschodnich
naszym Praojcom
pamiętający zawsze Rodacy”.
GŁUBCZYCE
- Głubczyce
Kamień pamięci na cmentarzu komunalnym w Głubczycach. Upamiętnia polskie ofiary ludobójstwa dokonanego na Kresach Południowo – Wschodnich II RP przez nacjonalistów ukraińskich
Pomnik Pamięci Sybiraków na cmentarzu komunalnym w Głubczycach
Na zdjęciu od lewej stoją: Marian Łoziński (prezes Światowego Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Oddział Głubczyce), Kazimiera Sawicka (w latach 1989 – 2006 prezes Koła Terenowego Związku Sybiraków w Głubczycach), Bronisław Sawicki (członek honorowy KTZS w Głubczycach), Bolesław Buczak (w latach 2006 – 2007 prezes KTZS w Głubczycach). Za nimi, na ścianie kruchty kościoła parafialnego w Głubczycach są widoczne zamontowane tablice upamiętniające Polaków z Kresów Południowo – Wschodnich II RP, pomordowanych przez nacjonalistów ukraińskich z OUN i UPA oraz oficerów Wojska Polskiego i policjantów zamordowanych przez funkcjonariuszy NKWD
Kamień pamięci na cmentarzu komunalnym. Powstał ze składek społecznych z inicjatywy prezesa Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo – Wschodnich Oddział Głubczyce Edwarda Wołoszyna i wiceprezesa Kazimierza Naumczyka. Wykonawcą był Krzysztof Podstawka z Baborowa. Tuż przed kamieniem znajduje się krzyż, a na samym kamieniu - czarna tablica z godłem Polski i herbami: Lwowa, Łucka, Stanisławowa i Tarnopola oraz napis:
„Kamień pamięci
ofiarom ludobójstwa
dokonanego na ludności
polskiej przez nacjonalistów
OUN, UPA, SS Galizien na Kresach
Południowo – Wschodnich
II Rzeczypospolitej Polskiej
w latach 1943 – 1947
mieszkańcy ziemi głubczyckiej
17 września 2009 r.”
Całość jest wsparta na platformie, którą podtrzymują walcowate urny z ziemią: ze Lwowa, Zbaraża, Podkamienia, Huty Pieniackiej i Ludwikówki na Wołyniu.
Poświęcenie kamienia odbyło się 24. 09. 2009 r.
Pomnik Pamięci Sybiraków na cmentarzu komunalnym. W 1998 r. zarząd Koła Terenowego Związku Sybiraków w Głubczycach podjął decyzję o budowie pomnika Sybiraków. W tym celu została przeprowadzona zbiórka pieniędzy, do której włączyły się władze samorządowe i miejscowe firmy. Pomnik zaprojektowali Wiesław Kaliwoda i Kazimierz Mendel, natomiast samo epitafium i litery – artysta – plastyk Edward Kostka z Wrocławia. Obiekt ten wykonał Zakład Kamieniarski Kazimierza Podstawki z Baborowa, pow. głubczycki. Część centralną pomnika stanowi pionowo stojący blok kamienny, na którym zostały wyryte kontury budki strażniczej i zasieków łagru. Pośrodku wieżyczki zamieszczono tablicę z napisem:
„W hołdzie współbraciom Sybirakom
zamęczonym i zmarłym
w więzieniach
i łagrach sowieckich,
w tajgach Syberii
i stepach Kazachstanu
oraz zmarłym
w Ojczyźnie
potomni ofiarują
pamięć i modlitwę”.
Związek Sybiraków 1998
Do kamiennego bloku prowadzi symboliczny tor kolejowy, natomiast po prawej stronie bloku stoją trzy wysokie, metalowe krzyże. Pomnik ten został uroczyście poświęcony i odsłonięty 20. 06. 1999 r. w obecności prezesa Zarządu Oddziału Wojewódzkiego Związku Sybiraków w Opolu Juliusza Krawackiego, kapelana Związku Sybiraków ks. Edmunda Cisaka z Grodźca, władz samorządowych Głubczyc oraz wojska, harcerzy i innych.
Tablica w kościele parafialnym z napisem:
„Pamięci
Polaków z Kresów Południowo Wschodnich
pomordowanych w latach 1939 – 1945
przez nacjonalistów ukraińskich z OUN i UPA
z prośbą o modlitwę za nich
mieszkańcy ziemi głubczyckiej
1995 r.”
Jej fundatorem był Zarząd Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Oddział w Głubczycach. Tekst opracował prof. Jerzy Węgierski z Katowic, a wykonawcą tablicy był Kazimierz Podstawka z Baborowa. Odsłonięcie i uroczyste jej poświęcenie odbyło się 11. 06. 1995 r.
Tablica w kościele parafialnym z napisem:
„Oficerom polskim
i funkcjonariuszom
policji państwowej
zamordowanym przez
NKWD w Katyniu,
Charkowie i Twerze i w
innych nieznanych miejscach kaźni
w 60 rocznicę zbrodni składa hołd
społeczeństwo ziemi głubczyckiej
Głubczyce, 18. 06. 2000”.
Została odsłonięta i poświęcona z okazji odbywających się w Głubczycach wojewódzkich uroczystości upamiętniających 60. rocznicę zbrodni katyńskiej. Powstanie tej tablicy zainicjował Zygmunt Turzański, a fundatorem i wykonawcą był Kazimierz Podstawka z Baborowa.
KIETRZ
- Kietrz
Poświęcony Sybirakom Kamień pamięci w Kietrzu, pow. głubczycki
Symboliczny nagrobek ofiar NKWD w Katyniu, postawiony w 2010 r. przez Helenę Dobuch na cmentarzu w Kietrzu, pow. głubczycki (jej ojciec ppor. rezerwy Tadeusz Kozłowski i stryj, Oktawian, zginęli w Katyniu)
Grobowiec zesłańców na Syberię - rodziny Hartmanów na cmentarzu w Kietrzu, pow. głubczycki
Imiona i nazwiska członków rodziny Hartman na grobowcu znajdującym się na cmentarzu w Kietrzu, pow. głubczycki
Rodzina Hartmanów w 1943 r. Od prawej: Józef, Pelagia, Alfred, Tadeusz, Ryszarda z lalką, Irena i Maria
Kamień Sybiraków na skwerze Sybiraków. Powstał z inicjatywy zarządu Koła Terenowego Związku Sybiraków w Głubczycach i został odsłonięty i poświęcony 2. 05. 2004 r. w obecności prezesa oddziału wojewódzkiego Związku Sybiraków Juliusza Marii Krawackiego, prezesa Koła Sybiraków w Głubczycach Kazimiery Sawickiej, członka zarządu wojewódzkiego w Opolu Edwarda Cybulki oraz władz Kietrza.
Napis na przytwierdzonej do niego tablicy brzmi następująco:
„W hołdzie Sybirakom
zsyłanym przez 200 lat
z polskich miast i chat
tym, którzy z głodu i zimna konali
Ciało ziemi, duszę Bogu oddali”.
Kietrz, 11. 11. 2003 r.”
Symboliczny pomnik nagrobny przy alei głównej cmentarza, z napisem:
„Katyń 1940
Polacy,
którzy zginęli w lasach katyńskich –
nigdy już nie powrócą
do świata żywych.
Pozostał po nich tylko
szumiący las, ptaków śpiew.
Wśród ponad 22 000 żołnierzy
spoczywa mój Tatuś
ppor. rez. Tadeusz Kozłowski i stryj
Oktawian – oby nigdy więcej.
Polsce i miastu
córka Helena Dobuch
2010 r.”
Na pomniku znajdują się podobizny obu zamordowanych mężczyzn, natomiast poniżej pomnika, po lewej stronie, została umieszczona mała tabliczka z napisem: Anna Kozłowska z d. Wojtkowska – Kucharska * 12. 4. 1914 + 22. 12. 1948 oraz jej podobizna.
Grobowiec zesłańców Sybiru - rodziny Hartmanów na cmentarzu w Kietrzu. Rodzina w nim spoczywająca została deportowana 10. 02. 1940 r. o godz. 5.00 rano ze Świsłocza, pow. wołkowyski (obecnie Białoruś) w pobliże miasta Karabasz w obwodzie czelabińskim, a następnie do kołchozu w Uzbekistanie. W 1948 r. osiedliła się w odosobnionym domu należącym administracyjnie do wsi Dzierżysław w pobliżu Kietrza, pow. głubczycki. Tam prowadziła gospodarstwo rolne. W grobowcu zostali pochowani:
- Ojciec rodziny Józef Hartman (ur. 4. 03. 1890 r., zm. 13. 04. 1961 r. w Kietrzu), członek „Sokoła” w Grodźcu, legionista I Brygady dowodzonej przez brygadiera Józefa Piłsudskiego, osadnik wojskowy i policjant w Świsłoczu. Po zesłaniu pracował w kopalni rud miedzi „Pionierka” w Karabaszu. Był w Armii Andersa, następnie w II Korpusie Polskim. Został ranny podczas bitwy o Monte Cassino, a po wyzdrowieniu walczył pod Ankoną. W 1948 r. wraz z rodziną wypłynął z Glasgow w Szkocji do Gdyni i stamtąd w 1948 r. przyjechał do Dzierżysławia.
- Żona Józefa, Maria Hartman z domu Zynek (ur. 24. 04. 1896 r. w Jatwiesku koło Świsłocza, zm. 22. 07. 1981 r. w Kietrzu).
- Córki: Irena (1924 – 1975) i Bronisława (upamiętnienie symboliczne; ur. w 1925 r., zm. w 1943 r. na zapalenie płuc w Teheranie).
- Synowie: Tadeusz (1930 – 2005) i Alfred (1935 – 2009).
- Córka, Pelagia (1927 – 2020), została pochowana na cmentarzu w Raciborzu, a córka Ryszarda, wciąż jeszcze żyje.
Na grobowcu znajduje się napis autorstwa Alfreda Hartmana:
„Dziesiąty lutego 1940 r.
Zamknięci w bydlęcych wagonach
byśmy o Polsce zapomnieli na Sybir jechali.
Tam o głodzie i chłodzie pracowali.
Wielu z Armii Andersa za Polskę życie oddało.
Z woli Boga to się stało.
Po głodówce zesłańcy, nadal na gościnnej ziemi Iranu
od zakaźnych chorób umierali.
Na cmentarzu w Teheranie na zawsze pozostali.
Tam nasza siostra Bronisława pod namiotem konała.
Brak było lekarstw – duszę Bogu oddała.
A myśmy pod innymi namiotami do zdrowia powracali
Byśmy o tragedii Kresowian potomnym opowiadali.
W drodze do wieczności wielu serce bić przestało.
Ale nadejdzie dzień Zmartwychwstania
Żyć wiecznie będziemy u Pana
i nastąpią oczekiwane spotkania”.
NOWA WIEŚ GŁUBCZYCKA
Tablica na skwerze z napisem:
„Naród, który traci pamięć,
traci sumienie”
Zb. Herbert.
„Mieszkańcy Nowej Wsi Głubczyckiej
expatrianci z miejscowości
Wicyń, Dunajów, Ciemierzyńce, Gołogóry,
Majdan, Brzozdowce, Brzeżany, Adamy.
Obrońcy polskości na Kresach Wschodnich”.
Anno Domini MMVI [2006 r.].
Bibliografia przedmiotowa
BAK, Sybiracy są wdzięczni, „Echo Gmin” 2004 z 11-17. 05., s. 30.
Goniowski J., Pamięci pomordowanych za to, że byli Polakami, „Kalendarz Głubczycki” 1996, s. 96 i 99.
Maler K., Baborów i okolica. Monografia gminy, Baborów 2018, s. 170 oraz informacje zawarte w erracie.
Maler K., Kietrz i okolica. Monografia gminy. 700-lecie Kietrza 1321 – 2021, t. 1, Kietrz 2021, s. 400.
Maler K., Rodzina Hartman, [w:] Głubczyccy Kresowianie i Sybiracy, Głubczyce 2015, s. 350-355.
Maler K., Współczesne inicjatywy kresowe, [w:] Głubczyccy Kresowianie, Głubczyce 2013, s. 282 – 283.
Szymczyna A., Koło Terenowe Związku Sybiraków w Głubczycach, [w:] A. Szymczyna, K. Maler, Głubczyccy Kresowianie i Sybiracy, Głubczyce 2015, s. 191, 195 - 196.
Wac J., 60. rocznica zbrodni katyńskiej, „Kalendarz Głubczycki” 2001, s. 219-220.
Autor hasła
Katarzyna Maler [sierpień 2022 r.].